آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

علامه جعفر مرتضی ملاک‌های فراوانی برای ارزیابی گزارش‌های تاریخی دارد. آنچه در بین این ملاک‌ها از اهمیت فراوانی برخوردار بوده، باورهای کلامی ایشان است. نوشته‌های ایشان مانند بسیاری از نوشته‌های تاریخی که بر اساس باورها و اعتقادات مذهبی تدوین شده‌اند، بی‌تأثیر از باورهای کلامی ایشان نمی‌باشد. آنچه در نوشته حاضر می‌آید نگاهی گذرا بر تأثیر باورهای کلامی عامه در نقل و نقد گزارش‌های تاریخی با تأکید به مسئله عصمت است. نویسنده در نوشتار تلاش می‌نماید به این پرسش پاسخ دهد که چه گزارش‌های تاریخی در کتاب‌های تاریخی علامه تحت تأثیر باورهای کلامی ایشان تدوین شده است و اصولاً مبانی و باورهای کلامی مؤثر در تاریخ کدام است و چه بخش‌هایی از گزارش‌های تاریخی تحت تأثیر این باورها قرارگرفته و موجب نادیده گرفتن آن گزارش‌ها شده است.

یکی از چالش‌های جدی تاریخ‌نگاری با نگاه دینی، چگونگی جمع بین تاریخ‌نگاری غیرجانبدارانه و علمی و عینی همزمان با باورهای دینی به‌ویژه درباره زندگی معصومان علیهم‌السلام است. به نظر می‌رسد اگر مفهوم کلامی بودن دانش تاریخ به‌درستی تبیین شود بسیاری از اختلاف‌نظرها دراین‌باره از میان می‌رود. نویسنده در نوشتار حاضر در راستای این هدف، نخست برداشت‌های چندگانه از رابطه کلام و تاریخ را مطرح و سپس، ضرورت سازگاری سند تاریخی با پیش‌فرض‌های قطعی در نگاه علامه جعفر مرتضی عاملی را متذکر می‌شود. در ادامه، با دسته‌بندی دیدگاه علامه جعفر مرتضی درباره پیش‌فرض‌های کلامی بررسی سند تاریخی، بدیهی بودن تقدم پیش‌فرض‌های قطعی کلامی بر مفاد سند را اظهار می‌نماید.

علامه سید جعفر مرتضی عاملی از سیره‌پژوهان برجسته شیعی است که با تدوین کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم، گامی نو در پژوهش‌‌های تاریخی آغاز نمود و با وجود برخی نقدها بر مشی کلامی ایشان، شیوه پژوهش جدیدی در حوزه‌های علمیه برای پژوهشگران هموار نمود. تاریخ در نگاه علامه دانش مستقلی با روش‌های پژوهشی خاص خود است که از نتایج و دستاوردهای آن می‌توان در تثبیت عقاید و زدودن شبهات و اشکالات در موضوعات مختلف اعتقادی و به‌ویژه تاریخ زندگی معصومان بهره برد. ایشان در مطالعات تاریخی واقع‌بین و عینیت‌گرا بود، نه نگاه بدبینانه افراطی به تاریخ داشت و نه نگاه خوشبینانه. ایشان قرآن را مهم‌ترین معیار و مدرکی می‌دانست که باید در شناخت سیره پیامبر و ائمه علیهم السلام و سرگذشت پیشینیان مورد استناد قرار گیرد. هدف اصلی خود در پرداختن به تاریخ را انجام وظیفه و نیل به حقایق زندگی رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) و برداشتن پرده ابهام و پیچیدگی از زندگی آنان و کشف تحریفات و نادرستی‌های بسیار از روایات دانست که در معرض کورانهای سیاسی و هواهای نفسانی بوده و ساده اندیشان و گاهی مزدوران حرفه‌‌ای از خود جعل کرده‌اند و در گامی فراتر تاریخ را درخدمت انسانیت انسان و آرمان‌های یک جامعه انسانی می‌داند که بر مبنای ارزش‌ها و ملاک‌های دینی بنا شده باشد. رویکرد اجتهادی در پژوهش‌های تاریخی را باید مهم‌ترین ویژگی علامه دانست و لازمه این رویکرد تتبع گسترده، ارزیابی دقیق روایات و گزاره‌‌های تاریخی، ریشه‌یابی شرایط زمان و مکان وقوع حوادث، آشنایی گسترده و عمیق با منابع تاریخی است که علامه از آنها برخوردار بوده است. دیگر ویژه پژوهشی ایشان، نشان دادن دست‌های جعل و تحریف در گزارش رخدادها و افشای چهره‌های فریبکار در نگارش متون تاریخی با بهره‌گیری از قلمی روان و تدوین مطالب به صورت دسته‌بندی و گونه شناسانه می‌باشد که حاصل برخی قوانین انحرافی و باطل می‌باشد. ازاین‌رو برای رهایی از چنین انحرافاتی ضوابط و قوانین ملاک علمی شناخت اخبار صحیح از نگاه را در مواردی چند بیان نمودند.

کتاب «اهل البیت فی آیة التطهیر» تالیف محمدعلی مهدوی راد، به بررسی آیه تطهیر و جایگاه اهل بیت (ع) در این آیه دارد. مولف در ابتدای کتاب خود به بررسی جایگاه اهل بیت در قرآن کریم پرداخته و آراء و اقوالی که در این رابطه وجود دارد را مورد تحقیق قرار می دهد و در ادامه مباحثی مانند: تفسیر نبوی آیه تطهیر، بررسی ادله واهی در رابطه با شمول آیه تطهیر بر همسران پیامبر (ص)، اراده تکوینی یا تشریعی در آیه، موضوع عصمت و دیگر موضوعات مرتبط را مطرح می کند.

از مهم ترین روش ها در مطالعات سیره شناسی، روش تحلیلی است. در این روش از اصول علمی و معیارهای نقد تاریخی استفاده می شود. یکی از عمده ترین کارهای انجام گرفته در این حوزه، متعلّق به تالیفی از کتاب های سیره نگاری معاصر، یعنی کتاب الصحیح من سیرة النبی الأعظم| تألیف سید جعفر مرتضی عاملی است که در آن از معیارهای علمی، برای تشخیص روایات صحیح از ضعیف استفاده شده است. در این نوشتار ناسازواری های عاملی در کتاب الصحیح من سیرة النبی الأعظم| شناسایی و دسته بندی و برای هریک نمونه هایی ذکر شده است. ناسازواری های آرای تاریخی عاملی را می توان در موارد روش ارزیابی، داوری درباره افراد، تفسیر آیه یا متن تاریخی و تعیین تاریخ وقوع رویدادها، دسته بندی کرد.