آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «المذهب الذاتي في نظرية المعرفة» از آیت الله حیدری می باشد که این اثر ارزشمند را جهت بزرگداشت استاد خود، شهید سید محمدباقر صدر (قدس سره) و همچنین با توجه به اهمیت دستاوردهای معرفت شناختی ایشان در کتاب «الأسس المنطقية للاستقراء»، نگاشته است. علامه حیدری در این اثر، به تبیین نظریه معرفت شناختی شهید صدر مبنی بر یقین آوری استقراء و مسأله احتمال، و نیز آثار و نتایج این نظریه در عرصه های مختلف علوم اسلامی از جمله منطق، فقه، اصول فقه و کلام پرداخته است. مولف محترم در بخش اول این کتاب که آن را به عنوان مدخل و درآمد قرار داده، به بیان خصوصیات و وجوه تمایز این مکتب در مقایسه با دو مکتب عقلی و تجریی، می پردازد. و اما بخش دوم که حدود یک سوم این اثر را در برگرفته است، مشتمل بر بیان کاربردها و دستاوردهای مذهب ذاتی در علوم گونان می باشد.

استقراء، حرکت از جزئیات به سمت فرضیه‌های کلی است. استقراء از دیرباز و از همان آغاز فلسفه در یونان، به عنوان یک روش مورد استفاده قرار می‌گرفت و تا به امروز هم‌چنان در میان فیلسوفان غربی، به عنوان یکی از مسائل مهم فلسفة علم مطرح است. اما استقراء هیچ‌گاه به صورت جدی، آن‌چنان که دغدغة فیلسوفان غربی بوده، مسالة فیلسوفان مسلمان نبوده است. شاید به این دلیل که مسالة استقراء را به وسیلة حکیمان پیشین به خصوص ارسطو، حل شده در نظر گرفته‌اند و یا از آن‌جا که استقراء یک نوع روش برای استدلال است، به سبب روش بودنش آن را چندان مهم و قابل اعتنا نیافته‌اند و به خاطر نتیجة ضروری که قیاس به عنوان رقیب استقرار در پی دارد، قیاس را ترجیح داده‌اند. نخستین دانشمند مسلمانی که به نحو مبسوط به معضل استقرار پرداخته، آیت‌ا... شهید سید محمد باقر صدر است. کتاب حاضر که در اصل پایان‌نامة کارشناسی ارشد نگارنده بوده، طی سه فصل این عناوین را شامل می‌شود: کلیات؛ مبانی منطقی استقراء و جایگاه استقراء در آراء کلامی شهید صدر.

برهان نظم، با تقریرهای متفاوت و از مناظر مختلف، مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. متفکران اسلامی درباره‏ ارزش این برهان بر اثبات وجود خداوند اختلاف نظر دارند. برخی فلاسفه بر این باورند که استدلال‏های مبتنی بر نظم ارزش برهانی ندارند و از استحکام کافی برای اثبات و شناخت خداوند برخوردار نیستند. در مقابل، گروهی از متکلمان از این برهان دفاع و بر امتیازهای ویژه‏ آن تأکید کرده‏اند. این پژوهش، با روش توصیفی‌ـ ‌تحلیلی و انتقادی بر آن است که میزان دلیلیت برهان نظم به منزله عمومی‏ترین راه خداشناسی را از دیدگاه دو اندیشمند معاصر، آیت‌الله مرتضی مطهری و آیت‌الله سید محمدباقر صدر، ارزیابی کند تا بدین وسیله امکان اثبات و شناخت خداوند با تقریرهایی از برهان نظم، که بیشترین میزان اتقان را دارند، فراهم شود. نتیجه آنکه، تقریر شهید صدر از برهان نظم مبتنی بر نظریه‏ «منطق ذاتی» است که وی در معرفت‌شناسی اتخاذ کرده‏ است و با توجه ‌به اشکال‌هایی که تقریرهای دیگر برهان نظم، از جمله تقریر مبتنی بر «منطق عقلی»، با آن مواجه‌اند به نظر می‏رسد راهی که شهید صدر پیشنهاد داده بهترین راهی است که برای اعتبار بخشیدن به برهان نظم به منزله یک برهان دقیق فلسفی وجود دارد.

هدف: نظریه سیستمیِ عدالت یعنی تنها برآیند عملکردیِ مجموعه‌ای ازعناصر یا خرده‌نظام‌های مرتبط با یکدیگر به تحقق عدالت منجر می‌‌شود. مقاله حاضر ضمن تبیین این نظریه، با تکیه بر آراء شهید صدر و شهید مطهری، رویکرد ایشان در خصوص عدالت اقتصادی را با یک رویکرد سیستمی تبیین می‌نماید و با استفاده از یک تحلیل مقایسه‌ای، نقاط تفارق و تشابه آن را شناسایی می‌نماید. روش: روش مورد استفاده در این پژوهش، تحلیل محتوا یا تحلیل مضمون است که شامل تحلیل محتوای آثار شهید مطهری و شهید صدر در حوزه عدالت می‌شود. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که‌نظریه سیستمی عدالت اقتصادی در آرای شهید صدر و شهید مطهری به صورت ضمنی بیان شده است، اما هرگز به صورت یک نظریه تبیین نشده است. از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش تبیین نظریه سیستمی عدالت اقتصادی شهید مطهری و شهید صدر است. نتایح: نتایج به دست آمده دلالت بر آن دارد که با در نظر گرفتن 4 مولفه هدف، اجزاء، مبنا و روابط به عنوان ارکان اصلی یک سیستم، نظریه سیستمی عدالت اقتصادی شهید صدر و شهید مطهری از لحاظ هدف و مبنا دارای تشابه قابل توجهی هستند، اما در اجزا و روابطی که سیستم را به سوی عدالت سوق می‌دهد، تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای وجود دارد

در هر جامعه‌ای بسته به نوع رویکرد دولت، از دیکتاوری تا دموکراتیک و مردم‌سالاری دینی، تعیین اهداف تربیت سیاسی در طیفی از جامعه‌پذیری تا تربیت و پرورش امتداد پیدا می‌کند و خروجی آن، متناسب با رویکرد مختار، افرادی هستند مطیع ارزش‌های جامعه و منفعل در برابر اصلاح و بهبود، یا انسان‌هایی هستند رشدیافته که می‌توانند توسعه‌دهنده ارزش‌های جامعه باشند. در حکومت اسلامی که هدایت انسان‌ها طبق دستور الهی را سرلوحه اهدافش قرار داده، تربیت سیاسی بر مؤلفه‌های متفاوتی از سایر انواع حکومت تأکید دارد. پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوای کیفی در پی یافتن این مؤلفه‌ها از منظر سیدمحمدباقر صدر است. نمونه آماری، تعدادی از آثار دست اول شهید صدر است که اندیشه سیاسی او در موضوعات مرتبط با ساخت تمدن اسلامی را در برگرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مؤلفه‌های تربیت سیاسی از منظر صدر در پنج دسته کلی قابل ارائه است: هدف، زمینه‌سازها، همراهان، آموختنی‌ها و مراقبتی‌ها. هرکدام از این مؤلفه‌ها نیز حاوی چندین زیرمقوله مرتبط است.

کشف ِارتباط علم تجربی و جهان‌بینی، کشف ارتباط دو قلمرو جداگانه از معرفت انسانی است. جهان‌بینی، غالباً به مسائل مابعدالطّبیعی مربوط است و علم تجربی قلمرو مسائل طبیعی است. امّا پس از کشفِ رابطه آن دو، که غایت این پژوهش است، می‌توان دریافت که آیا کشف‌های جدید طبیعی می‌توانند به جهان‌بینی‌های جدید بینجامند یا خیر و آیا جهان-بینی‌های جدید می‌توانند به دگرگونی علوم طبیعی منجر شوند یا خیر. این نوشتار، برای نیل به این منظور، به سراغ دو تن از نظریّه‌پردازان در حوزه «فلسفه علم» و «فلسفه اولی» رفته است تا بتواند موضوع مذکور را در آینه اندیشه آن دو بازیابد. آرا و آثار سیّد محمّدباقر صدر به عنوان اندیشوری که به ارتباط دوسویه و محکم علم و مابعدالطّبیعه معتقد است، منبع مهمّی برای بررسی ارتباط «علم تجربی» و «جهان‌بینی» است. از نگاه صدر، «علم تجربی» و «جهان‌بینی» با اینکه دو قلمرو جداگانه در معرفتند، ولی شاید به نحو غیرمستقیم بتوانند بر یکدیگر تأثیر بگذارند. از نگاه وی، یگانه راه رسیدن به «جهان‌بینی» بنا نهادن نظام فلسفی است و «جهان‌بینی» غایت «فلسفه» یا «مابعدالطّبیعه» است. به عقیده صدر، «علم تجربی» به خودی خود از عرضه جهان‌بینی عاجز است و تنها به عالَم مادّه و قوانین آن تعلّق دارد. امّا این بدان معنا نیست که قلمرو «علم تجربی» و قلمرو «جهان‌بینی» کاملاً از هم جدا باشند ، بلکه علم تجربی می‌تواند فلسفه را با مسائل جدیدی روبرو کند و، به تبع آن، فلسفه نیز به جهان‌بینی‌های جدیدی بینجامد. امّا آرا و آثار عبدالکریم سروش نیز به عنوان اندیشوری که به ارتباط میان معارف بشری معتقد است، می‌تواند منبع مهمّی برای موضوع پژوهش ما باشد. از نظر سروش، معارف گوناگون و به ظاهر متضادّ بشری ارتباطهای گوناگونی با یکدیگر می‌توانند داشته باشند. از نگاه وی، عرضه «جهان‌بینی» به «معرفت فلسفی» منحصر نیست، بلکه «معرفت علمی» و «معرفت دینی» نیز می‌توانند منشأ «جهان‌بینی» باشند. در واقع، از نگاه وی، «علم تجربی» نیز که به جهان محسوسات تعلّق دارد، می‌تواند منشأ «جهان‌بینی» باشد. وی با تفکیک دو مقام «است» و «باید» و نیز دو مقام «گردآوری» و «داوری» نشان می‌دهد که ارتباط معارف با یکدیگر فقط در دو مقام «است» و «گردآوری» است و در این دو مقام، جهان‌بینی بر علم تجربی و علم تجربی بر جهان‌بینی می‌تواند تأثیر بگذارد. هرچند که به نظر می‌رسد تفکیک دو مقام «است» و «باید» در علم چندان صحیح نباشد. پژوهش حاضر با روشی توصیفی – تحلیلی به منظور دست‌یابی به نظریات سیّد محمّدباقر صدر و عبدالکریم سروش، ابتدا به معنا و ماهیّت جهان‌بینی در آرای آنان می‌پردازد و، سپس، به سراغ معنا و ماهیّت علم تجربی می‌رود تا پس از آن بتواند ارتباط علم تجربی و جهان‌بینی را از نگاه آنان دریابد. این پژوهش، سرانجام، به مقایسه آرای صدر و سروش درباره ارتباط علم تجربی و جهان‌بینی می‌پردازد و آنها را به‌اختصار ارزیابی می‌کند.

اغلب محققان دانشگاهی اقتصاد اسلامی در جهان، دانش آموختگان جریان اصلی علم اقتصاد هستند که تحت تأثیر فردگرایی روش‌شناختی است. از این رو فردگرایی روش‌شناختی آگاهانه یا ناآگاهانه در پژوهش‌های اقتصاد اسلامی تأثیرگذار بوده است. نظر به این که پرداختن به روش تحقیق بر خود تحقیق تقدم رتبی دارد، تأمل درباره تناسب و امکان به کاربستن فردگرایی روش‌شناختی در مطالعات اقتصاد اسلامی از یک سو، و بررسی ظرفیت و قابلیت دیگر مکاتب روش­شناسی برای حمل مفاهیم اقتصاد اسلامی ضروری است. این ضرورت برای تحقیقات اقتصاد اسلامی صورت گرفته در حوزه‌های علمیه نیز مطرح است. زیرا از سویی فقه شیعه به طور سنتی درباره احکام فردی بحث می‌کند، و از سوی دیگر شاهد حضور مفاهیم کلی و جمعی در آموزه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام هستیم. از این رو کاوش درباره روش شناسی مناسبی که بتواند جایگاه و نسبت فرد و جامعه را رعایت کند، ضروت دارد. در این مقاله با توجه به قابلیت‌های رویکرد واقع‌گرایی انتقادی، میزان سازگاری آن با روش شناسی اقتصاد اسلامی شهید سید محمدباقر صدر، به روش تحلیلی نقد و ارزیابی می‌شود. مقاله درباره این مسأله نتیجه گیری می‌کند که واقع­گرایی انتقادی از این ظرفیت برخوردار است که مقولات روش شناختی شهید صدر هم چون اصول، کشف، روبنا و زیربنا، واقعی بودن، اخلاقی بودن، عقیده، مفهوم، و عاطفه را توجیه کند.

در این مقاله سعی خواهیم کرد ظرفیت و قابلیت رویکرد واقع گرایی انتقـادی را در تحمل بار مفاهیم اقتصاد اسلامی صدر از نظر روش‌شناختی ارزیابی کنیم. بدین منظور ابتدا امکان‌پذیری این کار را بررسی، و نظریه اقتصاد اسلامی صدر را به اجمال معرفی خواهیم کرد. آن‌گاه بر اساس واقع‌گرایی انتقادی، نظریه‌های «توزیع پیش از تولید»، «توزیع پس از تولید» و «عدالت اجتماعی» صدر را از نظر روش‌شناختی نقد و بررسی خواهیم کرد. در این نقد به‌ویژه از مفاهیم ابتنا، علیت رو به پایین، قصدمندی انسان، ساختار و عاملیت استفاده می‌شود.

الدروس شرح الحلقه الثانيه، اثر آیت الله حيدرى است كه به شرح حلقه دوم از كتاب «الدروس» شهید محمدباقرصدر پرداخته است و طى چهار جزء، به مباحث آن ادامه داده است. اين كتاب، در عصر حاضر و به زبان عربى نوشته شده است. اين شرح، در چهار جزء و به‌صورت غير مزجى تنظيم شده است. شارح، در هر مبحث، نخست، قسمتى از عبارات كتاب «الدروس» را نقل كرده، سپس در زير عنوان «الشرح» به توضيح و بررسى آن پرداخته است. از جمله امتيازات اين شرح، اين است كه عناوين مهمى براى مطالب كتاب «الدروس» شهيد صدر آورده و سعى شده به‌صورت سليس و روان و با بيانى ساده به توضيح مطالب پرداخته شود. هم‌چنين كوشش شده كه مباحث كتاب از هم مجزا گردد و سؤال و جواب‌ها به‌طور مجزايى ذكر شود كه بحث از دست مطالعه كننده خارج نگردد. در مباحث كليدى و مهم، سعى شده كه به مصادر اصلى آن رجوع داده شود. هم‌چنين سعى شده به همه اقوال پرداخته نشود و مباحث، با مثال‌هایى فقهى، عجين شود تا مطالعه كننده بهتر مطلب را بفهمد و مطلب را به‌گونه كاربردى دنبال كند. بخشى از شرح، اختصاص داده شده به ارجاع ضماير و اشاره به نكات وارد شده در متن كتاب. سير بحث، همچون ساير كتب اصولى است كه به مباحث الفاظ و اصول عمليه و غيره پرداخته مى‌شود. برخى از مباحث جلد4 عبارتند از: علم اجمالی، استصحاب و تعارض ادله