آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از اساسی ترین پرسشها درباره نظریه سیاسی امام خمینی (ره) این است که بر بنیاد این نظریه، کدام تکلیف الهی در چنان درجه ای از اهمیت قرار دارد که هیچ واجب الهی دیگری در مقام تزاحم با آن، اولویت و اهمیت بیشتری پیدا نمی کند؟ بررسی آثار قلم و زبان امام خمینی (ره) نشان می دهد که ایشان به وحدت و عینیت اسلام و حکومت باورمندند و اساساً اسلام را همان حکومت می دانند. از سوی دیگر ایشان نظام جمهوری اسلامی را که به استناد بسیاری از اصول قانون اساسی آن، از جمله اصول 4 و 5 و 57 ، نظامی مبتنی بر ولایت فقیه بوده و تمام قوانین آن در چارچوب اصول و قواعد اسلامی است، مصداق تام و تمام حکومت اسلامی می دانند. بر این اساس این طور به نظر می رسد که از نظر ایشان حفظ نظام جمهوری اسلامی یعنی حفظ حکومت اسلامی و حفظ حکومت اسلامی عین حفظ اسلام است، نه مقدمه‌ی آن. در این دیدگاه بیرون از اسلام و حکومت اسلامی ارزش مهمتری وجود ندارد که حکومت اسلامی مقدمه‌ی تحقق آن باشد و در صورت تعارض بر حفظ حکومت اسلامی مقدم شود.

اندیشه پیرامون حیات و مرگ، محدود بودن هستی به ماده یا امتداد آن در عوالم غیر مادی، وجود جوهر پایدار در انسان، امکان حیات ابدی و ... همواره با آدمی همراه بوده و آرزوی جاودانگی و رهایی از حدود و دست یابی به آرامش و سعادت مطلق از خواسته های او بوده اند. در این راستا تبیین مساله معاد و هدایت در جهت مبانی آن از جمله رسالت های انبیا بوده و از اصول اساسی ادیان است. بحث معاد و کیفیت حیات اخروی از دو جهت دشواری خاص دارد: یکی این که به صورت حسی و تجربی قابل درک نبوده، و آگاهی از جزئیات و کیفیت آن از قلمرو عقل نیز خارج است. دیگر آن که به جهت تأخر موضوعی، بسیاری مباحث معرفتی در مقدمات آن دخیل بوده و لذا تبیین و درک حقایق آن متخذ از حوزه های معرفتی متنوع و گوناگونی است که بر آن مقدم اند.در عرفان نظری اگرچه مساله معاد به عنوان قوس صعودی هستی حائز اهمیت است اما در منظر عرفای مسلمان کمتر مورد توجه قرار گرفته و تبیینی منسجم نیافته است. به طوری که در تاریخ عرفان اسلامی و با رویکرد عرفانی اثری مستقل در این باب در دسترس نیست و به ندرت در ضمن سایر مباحث مجال طرح یافته است. از آنجا که مباحث وحدت وجود و نظام مظهریت، تکرار ناپذیری تجلی، چینش نظام هستی براساس نظام اسماء و حضرات خمس، ماهیت مظهری عالم و هویت سلوکی و استکمالی نفس انسانی مبانی مکتب ابن عربی و نیز آرای امام خمینی هستند، مطالعه و تبیین هر مساله ای از جمله معاد در نگاه ایشان بدون توجه به این مبانی پذیرفتنی نیست. در این نگاه، وجود، واحد است(حق) و ظهوری دارد که عالم است و بطونی که اسماء است و برزخی جامع که واسطه‌ی بین آن دو می باشد.(انسان کامل) نظام ظهوری عالم به دو قوس نزول و صعود تقسیم می شود که یکی متضمن سیر از وحدت به کثرت است که حضرات خمس را شامل می شود که طی آن حق از هویت مطلق خویش به عوالم مادون تنزل یافته و براساس همان درجات و عوالم، ارتقای مظاهر ناقص و سیر از کثرت به سوی وحدت واقع می شود. تعطیل فیض رحمانی غیرممکن است و مدارج و معارج فیض الهی دایره وجود را تشکیل می دهد. همان گونه که ظهور موجودات در قوس نزول و در مراتب کثرت با تجلیات اسمائی اتفاق می افتد، زوال آنها در قوس صعود با تجلیات جلالی در مراتب وحدت صورت می گیرد. اسمایی چون قهار، واحد، فرد، صمد، معید، ممیت و ماحی سبب این زوال اند. بر این اساس بحث معاد نیز به مراحلی از تطورات وجود می پردازد. سیر جهان و انسان تا قیامت و پس از آن، انعدام و ایجاد نیست، بلکه ظهور و اخفاست.بر این اساس مرگ امری وجودی و از مراحل مسیر کمال انسان و نتیجه‌ی استقلال تدریجی نفس از طبیعت است. مرگ انتقال از نقص به کمال، از قوه به فعل و انتقال از عالم ظهور به عالم بطون است. قیامت از میان رفتن تعین کثرات و رفع حجاب است همان طور که صفات جمالی حق مانند حی، رحمان و رحیم موجب افاضه فیض و استقرار تعینات خلقی است، همان طور نیز تجلی صفات جلالی و اسماء قهری موجب انهدام و بطلان تعینات می گردد. قیامت از هم پاشیدن نظام کیهانی نیست بلکه بازگشت به اصل است چراکه تعطیل فیض و انهدام کائنات امکان پذیر نیست. قیامت پلی بین دو نحوه بودن است که مستلزم بازگشت فرعی به اصل خود است یعنی به اعتباری بمیرد و به اعتبار دیگر احیا شود و هر قیامت مرگی دربردارد و مرگ، در مورد انسان رفع حجاب از تعینات جسمانی است. اصل تکرارناپذیری تجلی در این مکتب نیز علاوه بر این که اشکال اعاده‌ی معدوم را برطرف می سازد، به تبیین تبدل صور انسان متناسب با نشئات مختلف (با وجود بقای جوهر و حفظ هویت) کمک می کند، و نیز مبنایی برای بحث تکامل برزخی یا اخروی است.از سویی دیگر معادشناسی با انسان شناسی ارتباطی وثیق داشته و راه یافتن به حقیقت معاد بدون شناخت نفس به منزله هویت و جوهر انسان که تمام صفات و ملکات وجودی او را دربردارد، امکان پذیر نیست. ابن عربی و امام خمینی به تبع اعتقاد به دو نشئه جسمانی و معنوی به هر دو معاد روحانی و جسمانی معتقدند و جسم در تعریف ایشان مصادیقی بیش از جسم مادی و عنصری یافته و در اطوار مختلف سیر صعودی تنوع می پذیرد. از این نگاه، نفس، حقیقتی مجرد است که در هیچ نشئه ای از تدبیر بدن منصرف نمی شود و به تناسب هر نشئه بدنی انشا می کند و این انشا، منافاتی با وحدت هویت انسان ندارد. باطن انسان در دنیا صورت ظاهر او در آخرت است و ظاهرش در دنیا باطن او در نشئه آخرت خواهد بود.براساس اطوار وجودی، عالم نیز دارای مراتب طولی است. دنیا ظاهر آخرت و آخرت باطن دنیاست. عوالم پس از مرگ در امتداد زمانی و مکانی دنیا نبوده و جنسی متفاوت دارند. دنیا مظهر اسم الظاهر و آخرت مظهر اسم الباطن است. حیات اخروی، اصیل تر از این حیات دنیایی و مرتبه عالی تر آن است. در بحث سیر نفس، تجرد و بقای آن، رابطه نفس و بدن، تکامل نفس، حقیقت مرگ، تجسم اعمال و کیفیت حیات اخروی او مد نظر است و در سیر تکوینی عالم نیز، رابطه دنیا و آخرت، اقتضائات هر یک از آنها، جایگاه عالم قبر، قیامت، بهشت و جهنم، و... مطرح می شود. بهشت مظهر رحمت و جهنم مظهر غضب الهی است. در جهنم غضب غلبه دارد و اهل عذاب در حجاب هستند اما حتی آنها هم از رحمت الهی منقطع نیستند زیرا غضب محض امکان تحقق ندارد.با توجه به این نکات مساله این است که آیا معادشناسی مکتب ابن عربی یک نظام و سازمان منسجم و همه جانبه است یا خیر؟ اگر خیر، پس گزاره های متعدد معادشناسانه آن چگونه قابل تحلیل و بررسی است؟ و چه نسبتی با چارچوب مبانی عرفانی ایشان دارد؟ و اگر بلی که براساس شواهد فوق فرض اول این نوشتار است، به استخراج و بررسی منسجم مبانی این نظام معادشناسی پرداخته و در ادامه مولفه ها و نتایج آن را در فروعات حقیقت حشر، ثواب و عذاب و انواع آن تبیین نماید. جستجوی اولیه بیانگر این است که اگرچه گزاره های معادشناسانه در مکتب ابن عربی و آرای امام از سوی خود ایشان نظام‌مند نشده اما این زمینه و قابلیت را دارد که به چارچوب مبانی عرفانی ایشان کشیده شده و بر آن اساس تبیین و تحلیلی منسجم یابد.

امام خمینی+ و مایستر اکهارت، دو تن از عارفان مشهور مسلمان و مسیحی هستند و در تفکر عرفانی آنها نفس سالک در‌نهایت در وجود خداوند فانی می‌شود. بر این اساس، در مقاله پیش‌ رو به این پرسش پرداخته‌ایم که آیا آموزۀ فنا در آرای این دو متفکر مبانی مشترکی دارد؟ بررسی تطبیقیِ تفکر آنها به صورت تحلیلی- استنباطی و با هدف شناخت چیستی فنای نفس صورت گرفته است. تجرد نفس مبنای مشترک در آرای این دو اندیشمند است که زمینۀ تبیین فنای معرفتی نفس را فراهم می‌آورد. سفر نفس در آرای امام خمینی+ و اکهارت با قدم عشق آغاز می‌شود. از نظر امام خمینی+ با تجلّی الوهیت (در مقام احدیت)، فنا و تحول در نفس سالک رخ می‌دهد؛ در‌حالی‌که فنا نزد اکهارت در مرتبۀ واحد که فراتر از مرتبۀ الوهیت و فراتر از مرتبۀ وجود است صورت می‌گیرد. به هر حال تجلّی الوهیت و شهود آفریدگار در مرتبۀ الوهیت یا در مرتبۀ واحدِ اکهارتی که از نظر امام خمینی+ مرتبۀ تعین الهی و واحدیت است، رخ می‌دهد؛ بنابراین فنا تحول معرفتی و وجودی نفس و تأثیر‌پذیری آن از اسما و صفات الهی است؛ نه نابودی نفس. رهاورد مهم فنای نفس، «شهود وحدت وجود» در آراء این دو متفکر است و تهی‌وارگی نفس از غیر‌خداوند به هنگام شهود دیگر نتیجۀ بنیادی به شمار می‌آید.

تحقیق حاضر که پیرامون مبانی انسان شناختی آرای سیاسی امام خمینی و توماس هابز می باشد در چهار محور اصلی به شرح زیر تدوین گشته است: دو محور مربوط به حوزه انسان شناسی از دیدگاه امام خمینی و توماس هابز است و دو محور دیگر در زمینه آرای سیاسی این دو اندیشمند بزرگ می باشد. سپس در پایان به مقایسه اهم نظریّات این دو فیلسوف پرداخته شده است. نگرش امام خمینی به انسان، نگرشی کاملا دینی و الهی است؛ او انسان را خلیفه خدا در زمین می داند و برپایی حکومت الهی و جاری ساختن قوانین خداوندی را برای سعادت ابدی او ضروری و حیاتی قلمداد می کند؛ این نوع نگاه دقیقا در مقابل دیدگاه مادّی گرایانه ی هابز نسبت به انسان قرارمی گیرد؛ زیرا که هابز نگاهی تیره و بدبینانه به انسان دارد و او را گرگ انسان می خواند که جز چوپان(حکومت) کسی نمی تواند خوی درنده ی او را کنترل نماید. این تحقیق، چگونگی تاثیر صورت پردازی میان انسان و اندیشه سیاسی را در دستگاه فکری امام خمینی و توماس هابز نشان می دهد.

هدف این نوشتار ارائه آرای دو متفکر عصر حاضر حضرت امام خمینیe و سید ابوالاعلی مودودی درباره حکومت و ولایت می‌باشد. در میان مسلمانان از جمله امام خمینیe و علامه مودودی خلیفه و حاکم بودن پیامبر اسلامa از طرف خداوند از مسلمات است و اینکه بعد از پیامبر اسلامa چه کسی حاکم و خلیفه ولی امت می‌تواند باشد، بین مسلمانان اختلاف واقع شده است. علامه مودودی و امام خمینیe در این باره نظر متفاوتی ارائه کرده‌اند، مودودی نظریه خلافت غیر معصوم را ارائه می‌کند و در ذیل آیه 55 سوره نور Pلَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِO قائل به استخلاف عموم مردم یعنی خلافت غیر معصوم می‌شود و می‌گوید که بعد از پیامبر، حاکم و خلیفه مردم انتخاب می‌کنند که غیر معصوم می‌باشد. ولی امام خمینیe اصل را امامت و حق الهی قرار می‌دهند. بنابر‌این برای بررسی و نقد نظریه خلافت غیرمعصوم (حکومت و ولایت) در پرتو آیات و روایات از نظر مودودی و امام خمینیe پژوهشی مستقل، یک امر ضروری به نظر می‌رسد.

يكى از آثار نفيس در مبحث نبوت و ولايت، به طريقه محققان از عرفا و كمّل از حُكماى اسلامى، رساله «مصباح الهداية إلى الخلافة و الولاية» اثر سيد سادات و أماجد العرفاء و الفقهاء، قدوة الحكماء المتألهين، استاد محقق در حكمت متعاليه، مرحوم مبرور، حضرت امام خمينى مى‌باشد. زبان كتاب، رسا و زيبا و بهجت‌افزاست. مسائل غامض و مباحث عاليه نبوت و ولايت در عبارات نسبتاً كوتاه، ولى رسا با مهارت تقرير شده است. مصنف عظيم همه جا به لسان خواص از عرفا با عبارات پرمعنا سخن مى‌گويد و سعى فرموده است كه اثر خود را از صورت رساله در جلباب كتاب مبسوط درنياورد و از تعرض به مسائل غير نافع احتراز نموده است... این اثر به زبان عربى است كه نویسنده، در آن، برخى از اسرار و حكمت‌هاى عرفانى و معنوى خلافت محمدى (صلی الله علیه و آله و سلم) و ولايت علوى (علیه السلام) و مسئله «بدا» و راز قدر و... را شرح داده است.

از جمله محورهای مهم در بحث «ولایت فقیه»، موضوع «ضرورت تشکیل حکومت توسط فقیهان» است که بر باورمندی به مسئله «ولایت سیاسی فقیه» مبتنی است. این موضوع، در «رساله ولایت فقیه» سید مصطفی خمینی انعکاس پردامنه‌ای یافته است. در این نوشتار، با رویکردی توصیفی تحلیلی، به بررسی ادله غیرلفظی ضرورت تشکیل «حکومت دینی» از دیدگاه ایشان پرداخته‌ایم. استنتاج از سیره معصومان(ع)، مبانی دین‌شناسانه، اجماع مسلمین، اصل مصلحت، قاعده میسور و ترتب، اصلِ عدالت گستری؛ از جمله ادله مورد اتکای ایشان در اثبات ضرورت تشکیل حکومت دینی توسط ولی فقیه است. مشارالیه گذشته از استدلال‌های عقلی، در ضمن یک سلسله مباحث تحلیلی، از کارکردهای رسالت و نبوت و تحلیل ماهوی قوانین اسلامی سخن به میان آورده و معتقد است از آن‌جا که رهبران الاهی از انبیا و رسولان و ائمه هدا: همه برای اداره جوامع بشری برانگیخته شده‌اند؛ نمی‌توان در دوران غیبت امام معصوم(ع)، این تکلیف را ساقط شده و غیرضروری تصور کرد.