مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر کتابی است درباره امیرالمومنین علیه السلام و دربردارنه هفتاد منقبت از مناقب امیرالمومنین علیه السلام.

این کتاب ارزشمند درباره فضائل امیرالمومنین علی علیه السلام می باشد. که در بخش اول کتاب توضیح آیاتی است که درباره امیرالمومنین علیه السلام است و در بخش دوم روایات درباره علی ع می باشد. همچنین در بخش سوم کتاب مناقب چهارده معصوم بیان شده است.

تفسیر جابر الجعفی اثـر ابوعبدالله جابر (م ۱۲۷ یا ۱۲۸ یا ۱۳۲ ق) فرزند یزید بن الحرث بن عبد یغوث جعفی تابعی از مفسران شیعه و محدثین تابعین بود. حدیث و تفسیر را از محضر امام محمدباقر (علیه‌السّلام) اخذ کرد و از خواص و ملازمین امام (علیه‌السّلام) بود. تـفـسـیر مورد بحث به زبان عربی و به شیوه منقول و ماثور است و این تفسیر از املاء حضرت امام ابی جعفر محمد الباقر (علیه‌السّلام) است. فرات کوفی در تفسیر خویش معروف به تفسیر فرات سی و دو عنوان اسناد تفسیر آیات را از وی نقل کرده است که تمامی آنها در شان و فضایل حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) و خاندان عصمت و طهارت است. از جـمله در تفسیر آیه ۴۸ سوره النساء «ان الله لا یغفر ان یشرک به ویغفر ما دون ذلک لمن یشاء» به نقل از جابر از حضرت باقر (علیه‌السّلام) قال (علیه‌السّلام): یا جابر ان الله لا یغفر ان یشرک بولایة علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) و طاعته و اما قوله : و یغفر مادون ذلک لمن یشاء: فانه ولایة علی بن ابی طالب. (علیه‌السّلام) و هـمـچنین علی بن ابراهیم قمی در تفسیر خود معروف به تفسیر القمی در تفسیر آیه ۳۴ سوره بقره «واذ قلنا للملائکة اسجدوا لآدم» به نقل از جابر بن یزید جعفی از ابی جعفر محمد بن علی (علیه‌السّلام) روایت نموده و به تفسیر آیه می‌پردازد. بعضی از عامه او را توثیق و روایات او را در کتب تفسیر و حدیث خویش ضبط نموده‌اند.

تفسير القرآن الكريم، به زبان عربى، تأليف ابوحمزه، ثابت بن دينار ثمالى ازدى كوفى است. از قرائن استفاده مى‌شود كه تفسير ابوحمزه تا چهار قرن و نيم بعد از او موجود بوده و سپس مفقود گرديده است، ولى محقق محترم، جناب عبدالرزاق بن محمدحسین حرز‌الدين، باقى‌مانده آن تفسير را به همراه مطالب مختلفى كه ديگران از ابوحمزه نقل كرده‌اند، جمع‌آورى و به نام «تفسير القرآن الكريم»، موسوم نموده است. با وجود اينكه تفسير كامل ابوحمزه بر قرآن كريم، قرن‌هاست كه از بين رفته، ولى از آن‌جا كه برخى از بزرگان (همچون ابواسحاق احمد بن محمد ثعلبى، ابوالعباس احمد بن على نجاشى و...)، اسناد خود را به تفسير ابوحمزه، ذكر كرده‌اند و برخى از مفسرين (همچون ثعلبى، طبرسى و...)، مطالبى را از تفسير مزبور نقل نموده‌اند و برخى از علماء رجال و اصحاب معاجم و مفسرين (همچون ابن نديم، شهرستانى، ابن شهر آشوب، شمس‌الدين محمد بن على داودى و...)، كتاب تفسير را به ابوحمزه نسبت داده‌اند، نمى‌توان وجود كتاب مزبور را انكار كرد. از مجموع 114 سوره قرآن، 78 سوره (در حدود 363 آيه از آنها)، مورد تفسير واقع شده است، البته سوره فرقان، دو بار در اين تفسير مطرح شده است: يك بار، بعد از سوره توبه با تفسير 4 آيه از آن و بار ديگر، در محل خود با تفسير يك آيه. به نظر مى‌رسد ابوحمزه در اين تفسير، روى‌كردى روايى داشته است. وى، اغلب روايات را از اهل‌بيت(ع) و برخى ديگر را از صحابه و تابعين، مانند ابن عباس و عكرمه نقل نموده است، البته با برخوردارى از اجتهاد و استنباط خود و بهره‌گيرى از شيوه تفسير قرآن به قرآن كه از آموزه‌هاى اهل‌بيت(ع) است. اين اثر، مقدمه‌اى در پنج بخش، توسط محقق محترم به همراه دارد، به شرح زير: * زندگى ابوحمزه، اساتيد، رواة و...؛ * ادله اثبات تفسير ابوحمزه؛ * مقام و منزلت ابوحمزه؛ * ابوحمزه و ائمه(ع)؛ * شيوه تحقيق. پاره‌اى از مشخصات و ويژگى‌هاى اين تفسير چنين است: * قصص انبياء و امم پيشين را از هيچ‌يك از كسانى كه به نقل اسرائيليات معروف بوده‌اند، نقل نمى‌كند، بلكه غالبا از ائمه اهل‌بيت(ع) نقل مى‌نمايد؛ * توجه خاص به اسباب نزول آيات كه در فهم معانى و مراد آنها مؤثر مى‌باشد؛ * اهتمام وافر به آياتى كه در فضايل ائمه اهل‌بيت(ع)، به‌ويژه حضرت على(ع) نازل شده است؛ * نقل قراءات؛ * بيان مطالب نحوى و اعرابى كه در درك معانى و بيان مطالب كمك مى‌كند؛ * نقل اقوال در تفسير؛ * استفاده از روش لغويين در تفسير برخى آيات؛ * اصرار بر بيان نظر ائمه اهل‌بيت(ع)، به‌ويژه در مسائل و احكام فقهى؛ * تفسير قرآن با قرآن؛ * تفسير قرآن با سنت و اجتهاد نمودن در اين امر. جهت جمع‌آورى اين تفسير، محقق محترم، اصول حديثى شيعه و اكثر مصادر حديثى زيديه را جست‌وجو نموده و پس از آن، تفسير «الكشف و البيان في تفسير القرآن» ثعلبى را از طريق چهار نسخه خطى موجود در كتاب‌خانه آیت‌الله مرعشى نجفى، براى اين منظور مورد بررسى قرار داده است. محقق محترم، تلاش نموده كه در پاورقى، مصادر و اسناد روايت‌هاى نقل شده در تفسير را ذكر كند و گاهى براى توضيح بيشتر در پاورقى، از تفسير «الميزان» نيز استفاده نموده است(مانند آيه 50 از سوره قصص). قبل از آغاز تفسير، در چهار موضوع نزول قرآن، جمع قرآن، علم قرآن و فضل قرآن رواياتى از ابوحمزه نقل شده است. اين نسخه، چاپ اول آن مى‌باشد كه در يك جلد و 477 صفحه، توسط دار المفيد للطباعة و النشر بيروت، در لبنان، به سال 1420ق و 2000م، ارائه شده است. محقق اين اثر، فاضل محترم، عبدالرزاق بن محمدحسین حرز‌الدين مى‌باشد كه جمع، تأليف و تحقيق آن را با تلاش و دقت لازم به انجام رسانده است. قرآن‌پژوه ارجمند، استاد، آیت‌الله محمد هادى معرفت نيز با دقت نظر در آن، مقدمه‌اى مرقوم فرموده‌اند.

تَفْسیرُ المُحیطُ الأعْظَم وَ الْبَحْرُ الخِضَمّ فی تَأویلِ کتابِ اللّه العَزیزِ المُحْکَم تفسیر قرآن نوشته سید حیدر آملی عالم شیعی قرن هشتم است. سید حیدر در تفسیر آیات که فقط جلد اول و دوم آن به صورت دست‌نویس در کتابخانه آیت الله مرعشی موجود بوده، روش عرفانی بر اساس مکتب اهل بیت را دنبال کرده است. سید حیدر آملی کتاب تفسیر المحیط الأعظم را در سال ۷۷۷ق در هفت جلد به پایان رسانده است. سید حیدر، پس از تألیف چند کتاب و رساله به زبان فارسی و عربی که به چهل عدد می‌رسد اینگونه تعبیر می‌کند که حق تعالی مرا به تأویل قرآن کریم، امر و فرمان داد و من تفسیری عرفانی در هفت جلد بزرگ نوشتم و آن را به «محیط اعظم و طود اشم در تاویل کتاب الله عزیز محکم» نامیدم. او این تفسیر را در نهایت حسن و کمال و در غایت فصاحت و بلاغت تدوین کرد و به قول خودش توفیق ربانی ظهور کرد به طوری که قبل از من، احدی کتابی مانند این ننگاشته است. سید حیدر در این کتاب، متنی جامع تأویل و تفسیر به نحوی که تأویلات آن بر وفق مشرب اهل توحید و اهل حقیقت بوده و در عین حال، حتی ظاهر آن هم از قاعده پسندیده اهل بیت خارج نباشد را جمع کرده است. روشن است جوهر عقیدتی و عملی شیعی-صوفیانه سید حیدر با مختصات ویژه خود و تأثرش از مکتب ابن عربی در این تفسیر، جاری و ظاهر است. نويسنده در نگارش تفسير، در ابتدا بر شيوه مفسران به‌گونه ظاهرى آيات را تفسير مى‌كند و آنگاه روايات را بر اساس منابع فريقين مى‌آورد و سپس به تأويل آيات مى‌پردازد. در نقل مطالب و حقايق به تفسير مجمع البيان، كشاف، تأويلات ملا عبدالرزاق كاشانى معروف به تفسير ابن عربى و بحر الحقايق نجم‌الدين دايه تكيه مى‌كند و در ژرفانگرى و استحكام مطالب، سنگ تمام مى‌نهد. وى كتاب را بر اساس توضيحى كه در مقدمه آورده در هفت جلد سامان داده است و بر مجموع آن پيش‌درآمدى مفصل در هفت بخش نگاشته است كه ضمن آن از تفسير و تأويل و وجوب نقلى و عقلى آن و فرق آن دو با هم، آيات آفاقى و تطبيق آن با آيات قرآنى، حروف آفاقى و تطبيق آن با حروف قرآن، كلمات آفاقى و تطبيق آن با كلمات قرآن، كتاب آفاقى تفصيلى و تطبيق آن با كتاب الهى و قرآن اجمالى، تبيين شريعت، طريقت و حقيقت و بيان توحيد و اقسام و مراتب آن، سخن به ميان آورده است. تمام اين مطالب را در مقدمات هفت‌گانه مطرح نموده و سپس به تفسير قرآن از سوره فاتحه تا آخر قرآن (سوره ناس) پرداخته است. برخی از موضوعاتی که در جلد اول به آن پرداخته شده است عبارتند از: شناخت صفات الهی، اسباب نزول قرآن، آیات امامت امام علی علیه السلام، آیات فضایل امام علی علیه السلام و...

تفسير القرآن المجيد: المستخرج من تراث الشيخ المفيد رحمه‌الله، گردآورى مباحث تفسيرى از ميان آثار شيخ مفيد، توسط سيد محمدعلى ايازى است. اين اثر، از تفاسير كلامى و فقهى شيعه بوده كه در آن، شرح و تفسير برخى آيات قرآن، فراهم آمده است. شيخ مفيد در لابه‌لاى اين تفسير، پاره‌اى از احكام فقهى را توضيح مى‌دهد. اين تفسير به زبان عربى است. مجموعه آياتى كه شيخ مفيد در كتب مختلف خود، مورد بررسى قرار داده، نمايانگر روش خاص كلامى ايشان در مباحث تفسيرى است، كه قبل از وى سابقه نداشته است. به همين انگيزه، تصميم بر آن شده تا به مناسبت هزارمين سال درگذشت ايشان و برپايى همايش جهانى در تجليل از شخصيت بى‌نظير وى، مجموعه بحث‌هاى تفسيرى از كتب گوناگون ايشان جمع‌آورى و در قالب اثر حاضر، عرضه گردد، تا اين روش به نام ايشان ثبت شده و راهنمايى باشد براى قرآن‌پژوهانى كه بخواهند بحث‌هاى كلامى را در تفسير قرآن پيگيرى نمايند... درباره محتواى اين كتاب، نكات زير شايان تأمل است: گردآورنده در مقدمه خود، به ابعاد مختلف تفسير شيخ مفيد و كار انجام‌شده در اين اثر پرداخته و شيوه تحقيق و منابع آن را بازگو كرده است. قبل از آن با بررسى شخصيت و عصر شيخ مفيد، روش ايشان بررسى و بيان شده است... شيخ مفيد خود كتاب تفسيرى مستقل تأليف ننموده، ولى استفاده زياد ايشان از آيات در مباحث كلامى، تاريخى و فقهى و مطرح كردن بعضى مسائل تفسيرى و قرآنى، نمايانگر توجه ايشان به اين‌گونه مباحث است... شيخ را مى‌توان مبدع سبك تفسيرى كلامى دانست، كه اصول و روش‌هاى خاص خود را دارد. به كار بردن روش استدلال قرآنى براى بيان مطالب و رد اشكالات و شبهات يا توضيح معتقدات، از خصوصيات اين سبك است... مناظرات مذهبى و بحث آزاد در مباحث اعتقادى مانند بحث با مشركين در توحيد، جدال با اهل كتاب در نبوت، مناظره با منكران معاد، گفتگو با منكرين عدل و رجوع به امام معصوم(ع) و اثبات غيبت امام عصر(عج)، از ديگر ويژگى‌هاى اين سبك بشمار مى‌آيد... تفسير شيخ مفيد از جهتى دربردارنده بسيارى از آراى فرق اسلامى و موضع‌گيرى‌هاى ايشان به‌عنوان يكى از بزرگ‌ترين علماى اماميه مى‌باشد؛ به تعبيرى ديگر، روش تفسير شيخ، روش كلامى - عقلى است. از اين جهت بايسته تدريس و تحقيق و محل توجه انديشمندان قرآنى است... روش شيخ در تعامل با نص قرآن، روشى است كه علماى اسلام در تفسير به آن اتفاق دارند. شاخصه‌هاى تفسير ايشان، از اين قرارند: الف)- تفسير قرآن به قرآن: آشكارترين روش شيخ در تعامل با آيات قرآن، تكيه بر آيات ديگر، در توضيح و تفسير آن است؛ با استناد به اينكه اجزاى قرآن ناظر و مفسر اجزاى ديگر آن است و اختلاف و باطلى در آن راه ندارد. وى در هر آيه، آيات مناسب و هم‌معنى و هم‌موضوع با آن را جمع‌آورى نموده و با تبيين ارتباط بين آنها، معناى مقصود را استنباط و آيات را تفسير مى‌نمايد... ب)- تفسير روايى: قاعده كلى در ديدگاه ايشان اين است كه در تفسير قرآن، از روايات وارده بايد استفاده نمود، اما مادامى كه با قرآن يا نص واضح ديگر، مخالفتى نداشته باشد، در اين مقام، تكيه او به روايت خواهد بود، اما اگر در روايت ترديدى وجود داشت، در اعتماد به آن ترديد خواهد كرد... استفاده ايشان از روايت به دو صورت است: گاه در تفسير نص قرآنى از آن بهره مى‌برد و گاه براى تأييد معنا و تفسيرى كه بيان كرده، به روايت استشهاد مى‌نمايد... اگر روايت با اصول عقايد و قواعد عقليه و حقايق تاريخى متواتر مخالفت داشت، به‌طور قاطع آن را رد مى‌نمايد و حق نقد سندى و عقلى آن را براى خود محفوظ مى‌دارد (مانند روايات ذيل آيه 157 اعراف در ذكر اشباح و خلق ارواح قبل از خلقت آدم(ع)، ص218 كتاب)... ج)- تفسير لغوى و شاهد ادبى: ايشان استفاده از معانى لغوى و شعر عربى را در توضيح معانى لغوى قرآن ضرورت واقعى مى‌انگارد. بر اين اساس، در جاهاى مختلف از آن بهره برده است (مانند تفسير آيه 171 سوره نساء، ص166 كتاب در معنى غلو)... د)- پرهيز از تفسير به رأى مذموم: شيخ مفيد مى‌فرمايند: «تفسير قرآن به رأى ممكن نيست و اعتقادات و هواهاى انسان‌ها را نبايد بر قرآن تحميل كرد». مراد ايشان از تفسير به رأى، تفسير بدون آگاهى و علم است و نيز مى‌فرمايد: «در تفسير، كنار گذاشتن حقيقت معنا و حمل آن بر مجاز و استعاره بدون دليل، باطل مى‌باشد». در مقابل، به تفسيرى كه مستند به لغت، برهان عقلى و شاهد روايى باشد، رو آورده است. ويژگى‌هاى تفسير شيخ را مى‌توان در مؤلفه‌هاى زير خلاصه كرد: مى‌توان ويژگى‌هاى مهم اين تفسير را به شكل زير دسته‌بندى كرد: الف)- بعد كلامى آن: اين تفسير از اين جهت، در بين تفاسير شيعه تاكنون بى‌نظير است. فقط فخر رازى در تفسير خود (آن هم دو قرن بعد از شيخ مفيد) به اين شيوه تمسك جسته است... اين ويژگى، بى‌شك تابع جوّ و فضاى عصر شيخ بوده، كه از يك طرف مناظره‌هاى علمى و عقيدتى و از طرفى هجوم بى‌سابقه عليه تفكر شيعى و فرصت شيخ در ردّ آنها رواج داشته است. از اين جهت، مرجع خوبى براى پژوهشگران آيات كلامى مى‌باشد... ب)- پرداختن به شبهات مختلف: با نظرى اجمالى به تفسير ايشان درمى‌يابيم كه در زمان خود، شبهات گوناگون فكرى را مطرح كرده و پاسخ داده‌اند. شبهاتى حاصل از نزاع‌هاى اهل سنت عليه شيعه در مورد افضليت حضرت على(ع)، عصمت، رجعت، متعه، نفاق بعضى صحابه، غيبت امام عصر(عج) و مسائل فقهى خلافى مانند، تحريم ذبائح اهل كتاب، مسح بر پا و مباحثى مانند شرور، خلق افعال عباد، حدود اختيار و اراده انسان و مباحثى با معتزله... همچنين مباحثى با اهل حديث از شيعه كه از طرف شيخ صدوق در اعتقادات مطرح شده‌اند، مانند، اراده الهى، هدايت الهى، منشأ عمل انسان، مفهوم بداء، عالم ذر، جايگاه عقل، خلق ارواح و...... بخشى از مباحث ايشان در مقابله با غلات است، از قبيل اينكه پيامبران(ع) و معصومين(ع)مانند ساير افراد بشر، لذت و الم را درك مى‌كنند و كبر سن و پيرى بر آنها عارض مى‌شود... ج)- دسته‌بندى خاص: چينش مطالب در اين كتاب، به‌گونه‌اى پيش رفته كه غالبا به مطالب مهم پرداخته شده و شكل موضوعى به خود گرفته است... بيان مطالب موضوعى ذيل هر آيه از طرف شيخ، بيشتر جنبه تطبيقى و استشهاد داشته؛ بدين منظور، گاه از بين چند موضوع، يكى انتخاب و در اين تفسير آورده شده است. در تفسير جمع‌آورى شده، مطالب به قصد تفسير، تأليف نشده و به‌طور طبيعى، تفسير كاملى مانند ساير تفاسير تأليفى كه به تمام زوايا و ابعاد آيات پرداخته باشد، نخواهد بود. از نظر انسجام نيز، انتظار يك تأليف منسجم را نبايد داشت؛ زيرا هر مطلبى از كتابى، گلچين شده است...

خصائص الوحي المبين في مناقب أميرالمؤمنين، از مهم‌ترين و مشهورترين كتاب‌هاى ابوحسين، يا ابوزكريا شمس‌الدين يحيى بن حسن بن حسن بن على بن محمد بن بطريق اسدى حلى (523-600ق) محدث، فقيه، اديب و متكلم امامى، بعد از كتاب ديگر وى؛ يعنى عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار، است. اين اثر ارزشمند حاوى دويست و دو حديث درباره مناقب علی‌ عليه‌السلام است كه ضمن بيست و پنج فصل تنظيم گشته و در اين احاديث به آياتى اشاره مى‌شود كه بنا به اعتراف عامه و شهادت منابع ايشان در شان علی‌ عليه‌السلام نازل گشته است. مؤلف كتاب اسناد و طرق خود در نقل روايات مزبور را در ابتداى كتاب ذكر مى‌كند و اين خود نشان از جايگاه والا و تضلع وى در علم حديث دارد. همچنين از كثرت مشايخ و اساتيد او و دستيابى او به اوج احاطه به مناقب و فضائل حكايت مى‌كند. مؤلف در اين كتاب به گردآورى و تدوين مناقب امام اميرالمؤمنين على بن ابى‌طالب‌ عليه‌السلام با استفاده از متون مورد اعتماد اهل سنت نظير صحاح سته و نيز آثارى كه درباره سنت پيامبر اكرم(ص) توسط آنها نگاشته شده، پرداخته است. منابعى كه ابن بطريق در اين اثر از آنها بهره برده، عبارتند از: صحيح بخاري و صحيح مسلم. الجمع بين الصحيحين، لحميدي. الجمع بين الصحاح الستة، شيخ أبوالحسن رزين بن معاوية بن عمار العبدري. مسند أحمد بن حنبل الشيباني. و تفسير الثعلبي، موسوم به الكشف و البيان. مناقب الفقيه، أبوالحسن بن علي بن محمد الطيب،.معروف به ابن المغازلي الواسطي. مناقب أحمد بن حنبل معروف به فضائل الصحابة و غيره. نگارش اين كتاب نقطه آغازى بود، بر تألیف و تدوين آثارى در موضوع مناقب كه در آنها از منابع اهل سنت در نقل و يادكرد مناقب اميرالمؤمنين علی‌ عليه‌السلام سود جسته مى‌شد. پس از نگارش اين اثر آثار متعدد ديگرى درباره مناقب حضرت و ساير ائمه عليهم‌السلام با استفاده از منابع مهم و معتبر اهل سنت نگارش يافت.