مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله خلود و تکامل نفس و چگونگی سیر تکاملی وی از مهمترین مباحث حیطه انسان شناسی هستند که همواره مورد توجه فیلسوفان و عرفاء مختلف قرار گرفته و هریک متناسب با مبانی خویش به طرح آراء و نظریاتی پیرامون مسائل مربوطه پرداخته اند.در این نوشتار با استقراء آراء امام خمینی و ملاصدرا، خلود و تکامل نفس در هر یک از عوالم ماده و برزخ و قیامت به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به مبانی و تعاریف پایه در حکمت متعالیه نظیر تساوق تکامل و وجود، تشکیک وجود، محاذات عوالم، حرکت جوهری و حبی، تعریف نفس و قوا و شاخصه های آن و... به تبیین جوانب و مسائل این بحث نظیر ابزار تکامل نفس و غایت آن، نحوه تأثیر عمل در تکامل نفس، تکامل جمادات و نفوس نباتی و حیوانی و تفاوت تکامل در عوالم هستی بر حسب نشآت همچنین بررسی رابطه نفس و بدن و تأثیر آن در خلود،اسباب انقطاع عذاب و بررسی شبهات خلود پرداخته ایم وسعی نموده ایم با یافتن مناسبات این دیدگاهها با آیات و روایات و توجه کافی و وافی به دیدگاههای تفسیری و ادله نقلی و کلامی ، پشتوانه ای برای آراء و نظرات امام و ملاصدرا در زمینه معهود ارائه گردد.

اجماع به عنوان یکی از منابع چهارگانه اثبات احکام شرعی مورد پذیرش قرار گرفته است. اما در عین حال از حیث مبنای حجّیت اجماع، میان فقهای شیعه و اهل سنّت اختلاف نظر وجود دارد. در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی و با استناد به منابع اصولی و اقوال فقها، مفهوم اجماع و مبنای حجّیت آن نزد فقهای شیعه بالخصوص آیت الله شهید صدر(ره) و مرحوم امام خمینی(ره) را بررسی نموده ایم.شهید صدر(ره) معتقد است همان گونه که تعدّد خبردادن‌های حسّی به حساب احتمالات منجر به رشد احتمال مطابقت و ضعیف شدن احتمال مخالفت می گردد نظیر همین حالت در خبردادن های حدسی نیز وجود دارد. لذا در جایی که تعداد فتاوا به اندازه ای برسد که موجب ضعیف شدن احتمال خطا در حق همه فتوا دهندگان گردد، یقین حاصل می شود که حکم شارع مطابق با کلمات مجمعین است. امام خمینی(ره) معتقد است بین اتّقاق نظر فقها و نظر امام معصوم(ع) ملازمه عادیه وجود دارد. بدین بیان که اگر همه فقهای ما در همه اعصار به حکمی متّفق بودند عادتاً معلوم می‌شود که این حکم را در اصل از امام معصوم(ع) اخذ کرده اند.

پایان نامه ی حاضر در راستای انجام پژوهشی تحت عنوان “تبیین الگوی تربیت عقلانی بر مبنای اندیشه امام خمینی«ره»” به دنبال بررسی دیدگاه امام و پاسخ به این پرسش اصلی می‌باشد که الگوی تربیت عقلانی بر اساس اندیشه امام خمینی«ره» چگونه است؟. از این رو جهت بررسی مولفه های تربیت با محوریت مبانی، اهداف، اصول و روش های تربیت عقلانی، از پنج سوال به شرح ذیل استفاده می شود. 1) مفهوم عقل بر اساس اندیشه ی امام خمینی«ره» چیست؟؛ 2) مبانی تربیت عقلانی بر اساس اندیشه ی امام خمینی«ره» کدام است؟؛ 3) اهداف تربیت عقلانی بر اساس اندیشه ی امام خمینی«ره» کدام است؟؛ 4) اصول تربیت عقلانی بر اساس اندیشه ی امام خمینی«ره» کدام است؟؛ 5) روش ها تربیت عقلانی بر اساس اندیشه ی امام خمینی«ره» کدام است؟.در پاسخ گویی به این پرسش ها ضمن اشاره به این نکته که عقل انسانی در منظر امام، عقل جزئی یا قوّه ی عاقله ای است که رتبه اش پایین تر از عقل کلی می باشد؛ شش مبنای تربیت عقلانی را طبقه بندی و تجزیه و تحلیل می کنیم که سه مبنای اوّل عام بوده، و زیربنای تمام روش های تربیت عقلانی هستند و دیگر مبانی، یک به یک با روش های ذکر شده متناظر می باشند. مبانی احصا شده بدین قرارند: عقل، موهبت الهی به انسان است؛ عقل دارای ابعاد نظری و عملی است؛ عقل، تربیت پذیر است؛ تفکّر، زمینه ی شکوفایی عقل است؛ عقل از علم جدانشدنی است؛ کمال عقل، در غلبه ی عقل بر هوای نفس است.نکات عمده ی بر آمده از این دیدگاه این است که تقویت جنبه ی عقلانی سبب هدایت به سمت حقیقت هستی می شود و عقل جز در بستر علم نمی روید و عالم شدن نیز مستلزم این است که فرد بر هوای نفس غلبه کند و مورد تعلیم قرار گیرد تا بدین وسیله به اهداف تربیت عقلانی نایل آید. در بخش اهداف، هدف غایی تربیت عقلانی از منظر امام وصول به لقاء الله ذکر می شود که تحت لوای آن سه هدف کلیِ علم، ایمان و عمل قرار می گیرد. در بخش اصول و روش‌ها، سه اصلِ، کاربرد روش های منطقی، تلازم عقل و علم و تقدم تزکیه بر تعلیم آورده می شود که به دنبال آن سه روش تربیت عقلانی را ذکر می کنیم که دلایل و کیفیت کاربرد هر یک از آن ها تشریح شده است. برای پرورش عقل، روش هایی بر مبنای اندیشه ی امام خمینی«ره» استنباط و استنتاج شده است که توازن عقل را حفظ و راه‌یابی آن به سمت علم صحیح را میسر می سازد و قدرت استدلال را افزایش می دهد. این روش ها شامل: تفکّر، علم آموزی، تزکیه‌ی نفس است. در نهایت این عناصر تربیت عقلانی در یک شبکه مفهومی، در ارتباط طولی و عرضیشان با هم الگوی تربیت عقلانی بر اساس اندیشه ی امام را تشکیل و ترسیم می کنند. قابل ذکر است که این پژوهش تربیتی، از نوع تحقیقات کاربردی است؛ و روش تحقیق آن، تحلیلی- استنباطی می‌باشد که جهت جمع آوری اطلاعات، از روش کتابخانه ای و ابزار فیش برداری استفاده شده است.

آراء و نظرات حضرت امام خمینی به عنوان یک فقیه سترگ و مرجع بزرگ و رهبر امت بسیار حایز اهمیت بوده و در خور تحقیق و بازپژوهی است. یکی از مسائلی که کمتر مورد توجه قرار گرفته، مسئله اعتبار قرائات قرآن از منظر ایشان است، در این مقاله دیدگاه حضرت امام مورد تحقیق و واکاوی قرار گرفت. با تتبع آثار و نوشته‌های ایشان به دست آمد که امام دو نوع موضع گیری در این موضوع داشته‌اند. در برخی از آثار قرائات را معتبر و مجزی دانسته‌اند، در حالی که در برخی دیگر از آثار، قرائات را از اساس بی‌اعتبار معرفی کرده‌اند. این دوگانگی به سه شیوه قابل جمع است، نخست اینکه معتبر بودن قرائات اشاره به قرائات سبع باشد و بی اعتبار بودن قرائات مربوط به سایر قرائات باشد، دوم اینکه مجزی بودن قرائات تنها مربوط به مسئله قرائت نماز است و در غیر آن، قرائات هیچ ارزش و اعتباری ندارد. سوم اینکه نظر امام در ابتدا مبنی بر بی‌اعتبار بودن قرائات بود که پس از مدتی تغییر کرد و اجمالاً قرائات را معتبر دانستند. پس از بررسی این سه جمع روشن شد که وجه سوم برای این جمع مناسب‌تر است، با تمام این تفاصیل حضرت امام بهترین قرائت را همین قرائت مشهور و رایج یعنی روایت حفص از عاصم می‌دانند.

فطرت از موضوعاتی است که در طول تاریخ مورد توجه ادیان آسمانی، اندیشه‌وران و معرفت‌طلبان بوده و هست. فرهیختگان عرصه توحید و دانشوران ساحت انسان‌شناسی، نقد عمر خویش را صرف این کالای ثمین کرده و همت خویش را در بحر معرفت فطرت به غواصی کشانده‌اند تا دُرّ عشق را از صدف فطرت اصطیاد کنند. موضوع فطرت از یک منظر، بحث فلسفی است؛ چرا که با سه موضوع مهم فلسفه (خدا، جهان، انسان) ارتباط دارد و از منظر دیگر، بحث فطرت و عشق از موضوعات و مسائل عرفانی شمرده می‌شود (چرا که مهم‌ترین موضوع عرفانی عبارت از توحید و موحد است) و عارفان به‌ نحو تفصیلی با زاویة دید نافذ خود به بحث و مذاکره و سرانجام به چشیدن آن پرداخته‌اند. از منظر ثالث، به مباحث روان‌شناسی و علوم مرتبط به آن نیز مربوط می‌شود؛ چنان‌که با مباحث معرفت‌شناسی، خداشناسی، انسان‌شناسی، دین‌شناسی، معاد، تعلیم و تربیت و مباحث این‌گونه‌ای ارتباط دارد، و در رأس همة آن‌ها در منابع و آموزه‌های دینی (قرآن و سنت) نیز روی مسأله فطرت تکیه فراوانی شده است که در نهایت هر اندیشه‌وری با رویکرد خاص خود، آیات و روایات وارد در این باب را به تفسیر نشسته که در این میان لطایف عرفانی عارفان متأله حلاوت ویژه‌ای دارد که مباحث را در باب فطرت بةنحو فطری تفسیر کرده، با نگاه ویژه خود با مبدأ فطرت و عشق و گام‌های عاشقانه به مقصد معشوق رهسپار شدند، از میان عارفانی که در این عرصه به بحث نشسته‌اند می‌توان به عارف کامل میرزا محمدعلی شاه آبادی و خلف صالحش حضرت امام خمینی اشاره کرد که با استفاده از آموزه‌ها و یافته‌‌های پیشینیان، لطایف ذی‌قیمتی را نیز به آن افزوده‌اند.

یکی از مباحثی که در سلسله تعالیم عرفانی مطرح شده مسئلۀ ختم ولایت و «خاتم الاولیاء» و نیز تعیین مصداق آن است که در این راستا، هم مذهب شیعه و نیز عرفای شامخ تشیع بدان پرداخته اند و هم عرفایی همچون شیخ اکبر محیی الدین ابن عربی، حال در پی همین موضوع سعی شده رویکرد دو تن از بزرگان شیعه (سید حیدر آملی و امام خمینی) با دیدگاه ابن عربی مورد بررسی تطبیقی قرار گیرد مبنی براینکه هریک از دو طرف چه کسی را و به چه دلیل مصداق خاتم ولایت می دانند و نیز در همین راستا روشن شود به چه میزان روح تفکر شیعی در تعالیم ابن عربی سریان دارد و از این طریق نقاط اشتراک و افتراق آن روشن گردد.

عنوان مقاله ولایت مداری در اندیشه عرفان اسلامی از علامه سید حیدر آملی تا حضرت امام خمینی (ره) اشاره به روش همگون این دو عارف بزرگوار در طرح مسائل اصلی دارد. اگرچه فاصله زمانی آن دو به هفت قرن بالغ می شود، اما ویژگی های مشترک این دو اندیشه گویای این حقیقت است که هر کس در مکتب ولایت اهل بیت (علیهم السلام) به جستجوی حقایق بپردازد و در شهر دل خود را به نور علم و معارف آنها روشن نماید، واقف اسراری می شود که دیگران با این روش به آن رسیده اند، از این جهت شکل و روش ارائه مطالب و بیان حقایق در آنها مشابهت خاصی به یکدیگر دارند.

رشد و تعالی کشور برای همگان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. توجه به دیدگاه های رهبران استراتژیست در هر جامعه ای موجبات هم افزایی و جهت دهی واحد تلاش ها، برای رسیدن به اهداف موردنظر این رهبران استراتژیست و دستیابی به تمدن مطلوب در نظر ایشان را فراهم میآورد.به نظر میرسد بررسی تاریخ به عنوان یکی از پرگستره ترین علوم میتواند به رشد و تعالی هر تمدنی از جمله تمدن نوپای برخاسته از انقلاب اسلامی بینجامد. از این رو، ضروری است که به مطالعه دیدگاه ها و کارکردهای آن از منظر امام خمینی به عنوان رهبر و طراح انقلاب اسلامی پرداخته شود. روش استفاده شده در این بررسی، کتابخانه ای و بر اساس مطالعه و تحقیق در صحیفه امام و همچنین کتاب های تألیف ایشان میباشد. این ضرورت ها و کارکردها را از دیدگاه ایشان میتوان در دو دسته کلی «اخلاقی و فردی» و «سیاسی و اجتماعی» تنظیم و سامان دهی نمود.

مسئله مورد توجه در این تحقیق، آسیب شناسی حکومت و بطور خاص، حکومت دینی از منظر حضرت امام خمینی (ره) می باشد که در آن دو هدف، نظری یعنی شناخت حکومت و آسیب های آن و عملی به معنای تلاش برای شناخت خطرات و آفت های حکومت اسلامی و هشدار و جلوگیری از این آسیبها از منظرامام(ره) مورد توجه بوده است.در این بین سوال اصلی اینست که دیدگاه امام خمینی(ره) بعنوان صاحب نظر و موسس نظام حکومتی خاصی بنام جمهوری اسلامی در مورد آسیبها و تهدیدات حکومت- به مفهوم عام- چیست؟لذا با این فرض که در اندیشه امام(ره)حکومت پدیده ای است که با اختیار و اراده انسانها سر و کار دارد و آسیبها و خطرات زیادی آن را تهدید می کند به بحث آسیب شناسی حکومت از منظر ایشان پرداخته ایم. برای این منظور، با توجه به تنوع داده ها و نبود دسته بندی خاص،روش منطق بازسازی آبراهام کاپلان را به کار بسته ایم که در آن ابتدا ساختار منطقی مورد نظر برای بررسی و تبیین یک پدیده در نظر گرفته شده و سپس داده ها بر اساس شیوه ای مشخص،در درون آن ساختار جای می گیرند. بدین طریق به روشی که طی آن آسیب ها ی حکومت از دیدگاه امام(ره) به سه بخش معنایی، ساختاری(سیاسی) و کارکردی تقسیم می نماید اقدام نموده ایم. با بررسی صورت گرفته چنین نتیجه گرفته ایم که امام(ره) ضمن ارائه نوعی از حکومت به نام جمهوری اسلامی بعنوان بهترین شکل حکومت که مبتنی برقوانین الهی، همراه با خواست، اراده و انتخاب مردم می باشد ،در تمام زمینه ها و حوزه های مختلف دینی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی راجع به بروز آسیبها در این حکومت ،تذکرات و پیش بینی هایی داشته اند. آفاتی کهمی توانند حرکت حکومت را به سمت اهداف خود کُند نمایند یا آن را از مسیر منحرف نموده، به زوال برده و در نهایت به ورطه سقوط بکشانند.در تقسیم بندی آسیبها، نوع معنایی، متزلزل کننده اعتماد عمومی و تضعیف کننده باورهای مردمی می باشند. بنابراین پایه های معرفتی و ایمانی و مردمی نظام، به ویژه اعتماد عمومی را متزلزل می سازند و از این نظر دارای اهمیت بیشتری می باشند چرا که به نوعی مردم را که پشتوانه اصلی حکومت هستند از آن جدا ساخته و باعت بی ثباتی و زوال حکومت می گردد. نوع دیگر آسیبها ،ساختاری(سیاسی) است. این نوع آسیبها حود به دو قسمت آسیبهای ساختار حقوقی و ساختار حقیقی تقسیم می شوند. در میان آسیبهای ساختار حقوقی مهمترین آنها نا کارآمدی ساختار سیاسی بوده که زوال مشروعیت را در پی دارد و از آسیبهای بسیار مهلک است. آسیبهای کارکردی نیز مانند ارائه چهره وارونه از اسلام، وابستگی فرهنگی، فاصله ی طبقاتی و بی نظمی در قوای مسلح در چهار حوزه دینی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی بررسی شده اند. این آسیبها موجب بدبینی افکار عمومی شده و ذهنیتی خطرناک مبنی بر ناتوانی اسلام دراداره کشور و دخالت درامور سیاسی را ایجاد می کنند.

حضرت امام خمینی تفسیری منحصر به فردازسلام داشته وتمام سخنان ونظریات وعقاید ایشان برگرفته ازدین مبین اسلام بوده است وقتی به دیدگاه های ایشان درموضوع حقوق بین الملل توجه شوددرتمامی مواردحقوقی دراداره جامعه اسلامی ونحوه تشکیل حکومت ُ ارتباط جامعه اسلامی باسایر ممالک اعم از اسلامی وغیر اسلامی ونیز دوراندیشی وآگاهی ایشان به اوضاع واحوال ملتها ودشمن ستیزی ُ اتحادبین مسلمین ومستضعفان وازادکردن ملتهاازقیدبندگی واستعمارزدگی واسارت دیکتاتوری وهمه این مساپل باالگوگرفتن ازمکتب اهل بیت ودین مبین اسلام وآیات قرآن است. امام باتوجه به دیدگاه توحیدی خویش ازطرفداران احترام به ارزشهای ذاتی انسانی بوده وبرای انسان به عنوان اعلامیه حقوق بشروسندبین المللی قلمدادشده حاصل فکرکسانی بوده که بیشتربه دنبال منافع جاه طلبی خویشfوده اند لذا این تحقیق با بررسی کامل در اندیشه ها، آثار و نظریات امام در چاپ موضوع حقوق بین الملل به دنبال آشتی نمودن مخاطبین با دیدگاه این رهبر مجاهد بوده است.