مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از بنیادی ترین اصول اندیشه ی اسلامی , تلائم و تعامل وثیق میان اسلام و سیاست می باشد , این مسئله از سه منظر اصول سیاست در قرآن , غایات و اهداف بعثت انبیاء و سیره سیاسی معصومین علیه السلام قابل بررسی و استناد است .از همین روی تاسیس حکومت اسلامی اعم از دوران حضور معصوم و یا عصر غیبت ایشان از بدیهی ترین مولفه های منطق سیاسی در تفکر شیعی می باشد .تئوری ولایت فقیه , پارادایم دولت اسلامی در عصر غیبت و در میان فقهای شیعه بوده که این گفتمان از صدر دوران مذکور تا عصر امام خمینی و در تعامل با داده های محیطی متطور و در دوران ایشان به یکی از بالنده ترین شقوق گفتمانی خویش نائل گردیده است ؛ در این تئوری و از منظر امام (ره)عمده دلیل اثبات شان ولایی فقها , ادله نقلی بوده که با التفات به اطلاقات موجود در آن , ایشان قائل به ولایت مطلقه برای فقها می باشند.در این چهار چوبه نظری , جمهوریت در کنار اسلامیت و در حوزه ی منطقه الفراغ و ما لا نص فیه تعریف و بافت های سازنده ی آن عناصر سه گانه مردانه , زنانه واقلیت های دینیمسیحی , کلیمی و زردشتی میباشند .

انسان محور اصلی علم سیاست است بر این اساس نوع روابط انسان‌ها و همچنین شناخت انسان بماهو انسان و شناخت جایگاه او در هستی، منجر به نظریه‌پردازی مختلف در علم سیاست شده است. در حکمت صدرایی نفس انسان در بدو خلقتش مستعد کمالاتی است که فرد در طول دوران زندگی باید آن را از قوه به فعل برساند و تبدیل به انسان کامل شود. انسان کامل از عقلانیتی تام برخوردار می‌شود که شایستگی اداره اجتماع را دارد. از منظر امام خمینی به جز چهارده معصوم علیهم السلام کسی به مقام انسان کامل نرسیده و با استناد به روایات مختلف در چاره‌جویی دوران غیبت که امام معصوم حضور ندارد فقهایی که بر نفس خود صیانت می‌کند مطیع خداوندند و از هوای نفس پیروی نمی‌کنند به سفارش معصوم، می‌توانند نیابتاً اداره جامعه را برعهده گیرند. ویژگی‌های مذکور در واقع نمایانگر نزدیکترین شخص به انسان کامل است. انسانی که دستورات خدا را می‌شناسد از آنان اطاعت می‌کند و در مهار قوای شهویه غضبیه و وهمیه با قوه عقل می‌کوشد، نزدیکترین حالت به فعلیت تام نفس کامله انسانی را داراست. البته پیمودن سیر تکاملی انسانی که برای همه افراد جامعه یک هدف ضروری است با اعتدال در قوای نفسانی و عدالت در جامعه محقق می شود. این خود منجر به آزادی انسان از قید نفس اماره و طاغوت شدهو در نهایت موجب حریت انسان در تصمیم گیری و اعمال و رفتارش خصوصا در عرصه اجتماع و سیاست می شود. حریتی که تحقق آن لزوما وابسته به رعایت چارچوب قانون و شرع است ودر تلازم با آن اعتدال فردی و اجتماعیتا عدالت جهانی محقق می شود.

ارتباط بین انسان‌شناسی و اخلاق از جمله مباحثی است که غالبا اندیشمندان حوزه اخلاق به آن نپرداخته یا به گونه‌ای روشن در مورد آن سخن نگفته‌اند.از آنجا که هم اخلاق و هم انسان‌شناسی به عنوان دو موضوع نسبتا وسیع در حوزه مطالعات مربوط به نفس انسان هستند، قطعا ارتباط وثیقی را بین آن‌ها می‌توان یافت.امام خمینی(ره) از جمله اندیشمندانی هستند که در آثار خود به این دو حوزه پرداخته‌اند و شناخت انسان از مباحث بنیادی در نظر ایشان بوده و اخلاق را با توجه به حقیقت انسانو هدف او تبیین کرده‌اند. امام با نگرشی دینی و عرفانی مباحث اخلاقی را مطرح کرده و هدف اخلاق را تربیت انسان و شکوفایی استعدادهای فطری و رشد انسان در همه مراتب و ابعادش بیان کرده‌اند.مسئله اساسی در پژوهش حاضر این است که در نظر امام خمینی چه نسبتی بین انسان‌شناسی و اخلاق وجود داشته و اساسا نقش انسان‌شناسی در اخلاق از منظر ایشان چیست. این نوشتار با روش تحلیل – توصیفی و استدلال عقلی و نقلی نشان میدهدکه دو رویکرد فلسفی و عرفانی در انسان شناسی امام خمینی وجود دارد و به همین ترتیب دو رویکرد اخلاقی می توان در اثار ایشان یافت . در رویکرد فلسفی حقیقت انسان را نفس ناطقه دانسته و برای آن مراتبی را بیان کرده‌اند و سعادت و کمال انسان منوط به توجه به رشد و تربیت همه مراتب می‌دانند و هم‌چنین در رویکرد عرفانی خویش حقیقت انسان را قلب و آن را مرکز فطرت الهی معرفی کرده‌اند. اخلاق با رویکرد فلسفی همراه با واژه های اعتدال، فضیلت و سعادت است و با رویکرد عرفانی همراه با تزکیه و اصلاح نفس و قرب به خداست. و هدایت و سعادت انسان را در اصلاح قلب انسان و تهذیب و تزکیه آن از تعلقات مادی و رذایل اخلاقی بیان کرده‌اند که این امر به وسیله خصوصیات خاص انسان مانندِ اختیار، اراده، فطرت، استعداد، عقل از یک سو و اطاعت از شرع از جانب دیگر میسر است.

امام خمینی(ره) با پذیرش حسن و قبح عقلی شأن گزاره های اخلاقی را همچون گزاره های خبری شأن کاشفیت دانسته و احکام اخلاقی را مطلق و غیرنسبی می دانند. اما، عقل در تشخیص درستی و نادرستی عمل نیازمند به شرع است. امام خمینی در باب احکام اخلاقی، وظیفه گرا بوده که به نوعی به نتیجه و فضیلت توجه جدی دارند. و وظیفه گرایی در اندیشه اخلاقی ایشان جدای از نتیجه گرایی و فضیلت گرایی نیست. زیرا ایشان، حسن و قبح را به مثابه بنیان اخلاق و سعادت را به مثابه غایت اخلاق معرفی می کنند. در عین حال، معتقدند رسیدن به سعادت یا نتیجه مطلوب و همین طور تربیت انسان فضیلت مند میسر نمی شود، مگر از طریق عمل به وظایفی که عقل و شرع برای انسان مشخص نموده است. در نگاه اخلاقی امام خمینی عقل، امری لازم، اما غیرکافی است. ازاین رو، فطرت، دین و عقل، به یاری یکدیگر برخاسته تا آدمی را برای رسیدن به سرمنزل مقصود، راهنمون شوند. نکته دیگر، اطلاق احکام اخلاقی و عدم نسبیت آنها در دیدگاه امام خمینی است. و گزاره های اخلاقی حاکی وکاشف از خوب و بدهای واقعی و نفس الامری است. لذا ارزش های اخلاقی ثابت و دائمی وجود دارند که مسیر فضیلت و سعادت را برای انسان مهیا می سازند.

رسالت انبیای الهی یعنی اینکه خداوند حکیم به مقتضای حکمتش واز سر لطف انبیای عظام رابه سوی بشر مبعوث نموده تا، او را به سوی فطرت پاک وخدادادی خود رهنمون کنند . دربحث ازرسالت انبیا اولین ومهمترین دیدگاهی که چشم هر متفکری رابه خود خیره می کند، دیدگاههایکتاب بزرگ رسالت یعنی قرآن کریم می باشد. مباحث نبوت ورسالت را می توان درچند بخشتنظیم نمود : اولاعلت فاعلی ضرورت ارسال رسل چه بوده؟ چرایی و فهم عامل نیاز به نبوت ورسالت، سبب گردیده تا متفکران واند یشمندان اسلا می دراین باب به تفکر وپژهش برخیزند . بامراجعه به قرآن کریم مهمترین آیه ای که به چشم می خورد وسر مطلب را می گشاید، آیه شریفه(وکان الناس امه واحده فبعث الله انبیین ومبشرین ومنذرین . ....) می باشد .اندیشمنداناسلامی بویژه،مفسر فرزانه حضرت علامه طباطبایی باتفسیر منحصر به فرد خودش ازِآیه شریفهفوق علت ضرورت ارسال رسل را حل اختلافات میان جوامع بشری می داند ودر این باب بهصورت مفصل به بحث می نشیند.تئوری ودیدگاه دو می که در باب رسالت انبیا می توان مطرحنمود، تئوری حقیقت نبوت وخاتمیت می باشد.اینکه حقیقت ختم نبوت چه می باشد وآیا خاتمیتپیامبر اسلام را می توان اثبات نمود؟ که حضرت امام خمینی حقیقت نبوت را امری قدسی می داند .دراین رساله با ارائه دیدگاههای دو متفکر برجسته اسلا می حضرت علامه طباطبای وح ضرت امامخمینی به بحث دراین بار ه خواهیم پرداخت .دیدگاه سومی درباب رسالت وی ژگیهای انبیای عظاممی باشد.اینکه آیا بدون دارا بودن اوصاف نبی می توان ادعای هر ادعاکننده ای را قبول کرد .دیدگاه چهارم درباب رسالت ،که مهمترین مبحث نبوت واس واساس مباحث رسالت است، غایترسالت می باشد.اهدف وغایات رسالت الهی چه می تواند باشد؟ پرسش از چرایی وغای ت هرچیزدال بر عقلی سلیم می باشد. این رساله با تبین دقیق دیدگاههای قرآنی به این نتیجه می رسد که،هدف وغایت رسالت انبیای الهی چیزی نمی تواند باشد به جز (توحید ). همچن ین علاوه برهدفاصلی،انبیای عظام اهداف فرعی مه می دارندکه مهمترین این اهداف برقراری عدالت اجتم اعیوعدالت فردی می باشد که به نظر می رسد این مسأله مقدمه بزرگ ، برای بر پایی هدف وغایتاصلی باشد .دراین رساله که موضوعش رسالت انبیا ازدیدگاه دو متفکر بزرگ اسلام حضرتعلامه طباطبایی و حضرت امام خمینی می باشد، برآنیم تا، با تبیین دقیق دیدگاههای ایندومتفکربزرگ وبا رویکردی همه جانبه به تحلیل وتبیین تئوریهای این دو اندیشمند،درباب مباحث مطرح شده فوق به صورت دقیق بپردازیم . وپژوهشی درحد توان خود ،دراختیار دانشوران ودانش پژوهان قرار دهیم.

عالم حشر و به دنبال آن مسئله حساب در قیامت از مهم ترین مسائل اعتقادی و کلامی در اصل معاد محسوب می گردد که بررسی استدلالی آن در فلسفه و کلام همراه با شواهد قرآنی و روایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در نوشته حاضر به جمع آوری اندیشه های امام خمینی(ره) و ملاصدرا در این زمینه و مدلّل سازی آنان به شواهد نقلی به شیوه کتابخانه ای می پردازیم. لذا بدین منظور درصدد ارائه ماهیت حشر، اثبات همگانی بودن آن برای همه خلایق، علائم و نحوه وقوع آن، بررسی ادله و شبهات آن و هم چنین مشخصات و لوازم مسئله حساب در قیامت برآمدیم. تطبیق و ارائه منسجم آراء ملاصدرا و امام خمینی (ره) با یکدیگر و در خلال آن مستند سازی به آیات و روایات امر بسیار موثری برای تسهیل در فهم می باشد و مبرا ساختن نظرات از هرگونه خدشه ای را به دنبال دارد. در این راستا هرچند که نظرات ملاصدرا در برخی موارد مبسوط تر و مبنایی تر است، اما تقریباً این دو فیلسوف در تمامی اندیشه های خود در این زمینه هم رأی بوده و اختلاف نظر چندانی با هم دیگر ندارند.

علامه طباطبایی نظریه خود را در باب کمال انسان اینگونه تبیین می کنند که انسان برای دستیابی به کمال، باید نظر و عمل خود را توأمان، قوت دهد. زیرا انسان بر اساس"عمل به شریعت"و"تخلق به اخلاق فاضله"است که به مرتبه کمال نائل می آید و همچنین علامه ایمان را از سنخ عمل می‌دانند نه از سنخ علم و امام خمینی نیز، همانند علامه قائل به سنخیت ایمان و عمل است زیرا از منظر دو فیلسوف بزرگوار، ممکن است انسان برهان داشته باشد ولی در مرتبه کفر و شرک باقی بماند. لکن ایشان مانند علامه دارای مبانی فلسفی مدوّنی نیستند و مبانی ایشان مانند: اصالت وجود، ماهیت ثانیا و بالعرض، یکی بودن علم و اراده و غیره، متأثر از مبانی فلسفی ملاصدرا بوده، اما امام کمال انسان را در عقل عملی می دانند نه عقل نظری. و عمل صالح انسان را مقدمه ای برای نظر می دانند

چکیدهحقیقت فطرت، حقیقت انسان است. در نگاه عرفانی امام خمینی? انسان کون جامع است و وجود او از دو جنبه ملکی و ملکوتی تشکیل شده است و بعد ملکی وجود آدمی در دار دنیا بالفعل است اما بعد ملکوتی او که همان مظهریت اتم اسم جامع الله است، در انسان کامل به فعلیت تام رسیده است و مصداق اتم آن بالاصاله حقیقت محمدیه و بالوراثه ائمه هدی? هستند. این مقام در عرفان «ولایت مطلقه» است که به استشهاد آیه «امانه» بر انسان عرضه شده و همه انسانها آن را پذیرفته‌اند. از این رو انسانها نیز قابلیت و قوه وصول به این مقام را دارند و به اعتقاد امام? حقیقت فطرت همان «ولایت مطلقه» است. از دید علامه طباطبایی نیز فطرت به بعد روحانی وجود آدمی مرتبط است. فطرت در نظر ایشان همان چگونگی خلقت نفس آدمی، در بدو تولد است که در جانب نظری قوه وصول به مقام الی ربک المنتهی و تبدیل به نفس قدسیه را دارد و در بعد عملی به طور بالفعل ملهم به فجور و تقوا است. از طرفی به حکم وحدت شخصی یا سریانی وجود، همه وجودات شأن یا نسخه رقیق شده حق تعالى هستند و به حسب حصه وجودی خویش صفات وجود حق تعالی از جمله عشق به کمال مطلق را دارا هستند. از این رو می‌توان گفت همه انسان‌ها در بدو تولد با بینش حضوری به حق تعالى و گرایش حقیقی به سمت کمال مطلق پا به عرصه وجود می‌گذارند گرچه ممکن است به دلیل ضعف وجودی در تشخیص مصداق اشتباه کنند.کلمات کلیدی: فطرت، عشق، نفس، ولایت مطلقه، امام خمینی? علامه طباطبایی?.

رساله «خاستگاه عرفان امام خمینی» به نحو تاریخی درباره اتصال امام به طریقه‌ها و مکاتب عرفانی و معنوی شیعهبحث و محتوای آثار و آرای او را با طرق و مکاتب اصلی شیعه مقایسه می‌کند. امام خمینی به‌واسطه استادانش از دو جریان عرفانی تشیع در دوران معاصر یعنی طریقه اخلاقیون نجف و مکتب تهران بهره برده است. اشتراکات فراوانی در کلیات میان روش سلوکی و آرای امامبا مکتب اخلاقیون وجود دارد، اما این اشتراکات به‌گونه‌ای نیستند که بتوان از تأثر امام از اخلاقیون سخن گفت؛ زیرا امام در بحث معرفت نفس و نفی خواطر که در مدار توجه اخلاقیون قرار دارد، به شیوه آنان سخن نگفته است. در مقابل شباهت معناداری میان دو اثر اصلی امام در عرفان نظری، یعنی شرح دعای سحر و مصباح-الهدایه با آثار آقا محمدرضا قمشه‌ای، استاد استادان مکتب عرفانی تهران، وجود دارد و همچنین امام در آرای سلوکی خود کاملاً از استادش مرحوم شاه‌آبادی تأثیر پذیرفته است. البته در هر دو مورد امام مواجهه‌ای خلاقانه داشته و آثار سلف خود را در محتوا، حجم و روش بحث توسعه داده است.

بحث و بررسی پیرامون عالم برزخ به عنوان یکی از وسیع ترین عوالم وجود و نخستین عالم پیش روی انسان پس از مرگ، در فلسفه و کلام اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در حوزه الهیات دینی و مباحث معادشناسی تحقیقات و پژوهش های فراوانی در این زمینه به انجام رسیده است، اما با توجه به وجود برخی خلأهای پژوهشی، این رساله متکفل ژرف کاوی در نظرات و آراء حضرت امام (ره) و ملاصدرا پیرامون عالم برزخ گردیده است. اثبات عالم برزخ، کشف وجوه اشتراک و افتراق آن با دو عالم ماده و آخرت، تصویرسازی کامل از تجسم اعمال در برزخ و عذاب و پاداش برزخی، همچنین فرجام برزخ و شاخصه های مرتبط با جزئیات این عالم نظیر ارتباط برزخیان با یکدیگر و با دیگر عوالم، نحوه ادراک برزخ و صور برزخی از جمله مباحثی هستند که در این تحقیق به آن ها پرداخته شده است. ارائه نظام مند نظریات این دواندیشمند برجسته و بررسی تطبیقی آراء آن ها در کنار رصد متون دینی و اصطیاد آیات و روایاتی که با آراء و نظریات مطرح شده مناسبت داشته باشند در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است.