مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

پدیده معجزه در طول تاریخ ادیان از زوایایی گوناگونی، اندیشه دانشوران را به خود مشغول داشته است، در این میان هم نگاه هستی شناسانه و هم نگاه معرفت شناسانه فلاسفه به این موضوع درخور اهمیت بوده است. در ادیان گوناگون تعاریف مختلفی از معجزه و همچنین هدف های مختلفی از اثبات معجزه وجود داشته است. در این میان مکاتبی هم وجود دارند که به انکار معجزه پرداخته اند مانند ماتریالیسم. در میان فلاسفه بسیاری به انکار معجزه پرداخته اند به عنوان مثال می توان به هیوم اشاره کرد. او بیان می کند که وقوع معجزه ذاتا نامحتمل تر از آن است که شواهد تاریخی بتواند بر آن غالب آید، و دیگر اینکه تلاش کرده است نشان دهد که شواهد تاریخی قابل اعتمادی بر وقوع اعجاز نداریم. البته ادله هیوم در مقام رد و انکار معجزه نیست. او نمی خواهد بگوید که معجزه در ذات خود امری محال است بلکه بحث وی بیشتر مربوط به مقام اثبات معجزه است. او منکر وقوع معجزه نیست و معتقد است شاید در تاریخ معجزاتی رخ داده باشد ولی تلاش او در سراسر ادله اش این است که نشان دهد معجزه که تنها مبنای قابل اعتماد دین مسیحی است و از آن طریق است که مسیحیان به رسالت منجی شان ایمان می آورند، مبتنی بر گواهی شاهدان است و به حکم عقل نمی توانیم بر این گواهی ها اعتماد کنیم. دلایل هیوم عبارتند از: 1. کسانی که معجزه را گزارش داده اند دارای چنان فهم و شعور و تربیت نبوده اند که بتوان به گزارش آنها اعتماد کرد. 2. معجزه بیشتر در میان ملل وحشی وجود داشته است. 3. انسان ها دوست دارند در مورد وقایع عجیب غریب وراجی کنند. 4. دلایل درباره ی معجزات همدیگر را تضعیف می کنند. اما در میان موافقان معجزه می توان به سویین برن اشاره کرد که به طور اساسی به دفاع از معجزه بر اساس روش عقلی پرداخته است. او با پاسخی که به نقد های هیوم داده است توانسته دلایل قانع کننده ای برای امکان و اثبات معجزه ارائه کند. سویین برن می کوشد نشان دهد برای تحقیق امری که در گدشته رخ داده است چهار نوع شاهد و دلیل وجود دارد: الف) از طریق حافظه ؛ ب) از طریق گواهی شاهدان عینی و نقل قول تاریخی؛ج) از طریق آثار فیزیکی به جا مانده از نوع تحقیقاتی که در جرم شناسی معمول شده است؛ د) از طریق قوانین علمی و این که آن چه بنا بر قوانین علمی محالو نامحتمل به حساب می آید، می تواند معیار نقد و ارزیابی دلیل از سه نوع اول باشد.نه دو نوعی که هیوم معتقد به آن است یعنی گواهی دیگران و قوانین علمیی که به عنوان معیار برای نقد و ارزیابی گواهی دیگران آورده است. به نظر سویین برن اگر به بررسی معجزه بر اساس این چهار نوع شاهد و دلیل بپردازیم می توانیم آن را اثبات کنیم. سویین برن این نکته را نیز متذکر می شود که انواع مختلف گواهی ممکن است در مواردی با یکدیگر مقابله کنند، که برای حل آن اصولی را برای مقایسه و سنجش دلایل متعارض و ترجیح یکی از آن ها پیشنهاد می کند.واژه های کلیدی: معجزه ، انکار معجزه ، هیوم ، سویین برن ، اثبات معجزه، نقض قانون طبیعت.

از آنجا که دو موضوع خداشناسی و عقل همواره در طول تاریخ مورد توجه قرار گرفته است، گروهی بر این اعتقاد می‌باشند که باید برای تمام امور از جمله‌ تمامی مباحث خداشناسی دلیل عقلانی داشت و یا با کمک عقل به تمام مسائل مربوط به آن دست پیدا کرد و گروهی عقل را در موضوع خداشناسی به طور کلی ناتوان می‌دانند. در این رساله برآنیم رابطه‌ی عقل و خداشناسی را از دیدگاه امیرالمومنین(علیه‌السلام) مورد بررسی قرار دهیم.آنچه از مجموعه‌ی آیات و روایات در بحث خداشناسی و به خصوص سخنان امیرالمومنین(علیه‌السلام) حاصل می‌شود این است که باید در خداشناسی خود را از حد تعطیل و تشبیه خارج کنیم به عبارتی نه می‌توان وجود خداوند و صفات او را نفی کرد و نه می‌توان برای او شبیه و حدی را تعیین نمود. بنابر مجموعه‌ی آیات و روایات به ویژه کلام امیرالمومنین(علیه‌السلام) عقل در مسیر شناخت خداوند دارای توانایی‌ها و محدودیت‌هایی می‌باشد:عقل با مشاهده آیات و کمالات و آثار قدرت و حکمت که بر همه‌ی هستی حاکم است متذکر خالقی مقتدر، علیم و حکیم شده و او را بدون هر گونه پیش فرضی تصدیق می‌کند و این اعتراف و تصدیق در معارف اهل بیت(علیهم‌السلام)، همان اثبات عقلی صانع نامیده شده است. از طرفی عقل به دلیل مخلوقیت و محدویت بر صانع ـ‌که چه از جهت ذات و چه به لحاظ صفات لایتناهی است‌ـ توانایی احاطه را ندارد و خود عقل ورود به حوزه‌ی ذات ربوبی را ناروا و زشت می‌داند و اعتراف می‌کند که خداوند در عین سلطه و احاطه مستمر بر همه ذرات عالم امکان از هر گونه تشبیه و مانندی مبراست؛ چرا که در این صورت نوعی محدویت و ترکیب و اجزاء را در ذات باید پذیرفت. لذا حتی در مقام احتجاج هم از هرگونه تشبیه و تمثیل برای اثبات ذات باری باید پرهیز نمود.

خداباوران معجزه را دلیلی برای اثبات وجود خدا می دانند. در طرف مقابل، خداناباوران نقدهایی علیه دلالت گری معجزه بر اثبات وجود خدا مطرح می کنند که بیشتر به وقوع پیوستن تاریخی معجزات را محل تردید قرار می دهد و حتی ناممکن می دانند. هدف این نوشتار بررسی و پاسخ به چند پرسش اصلی در این موضوع مورد اختلاف است: معجزه چیست؟ آیا «معجزه» مفهومی خودمتناقض است؟ آیا استناد به گواهی های تاریخی برای وقوع معجزات قابل توجیه است؟ عامل وقوع معجزه چیست؟ روش این تحقیق توصیفی-تحلیلی است که از طریق مطالعه، بررسی و تحلیل ذهنی مفاهیم، گزاره ها و استدلال ها انجام می گیرد. بر این اساس، کتب، مقالات و دیگر آثار فیلسوفان مغرب زمین و همچنین کتب و مقالاتی که درباره آنها نوشته شده اند، مورد مطالعه قرار می گیرند. در این مقاله ضمن بررسی پرسش های یاد شده تلاش خواهد شد تا نشان داده شود که اولاً «معجزه» مفهومی خودمتناقض نیست؛ لذا نمی توان با استناد به ناسازگاری درونی مفهوم، امکان وقوع آن را زیر سوال برد؛ ثانیاً در صورت فراهم بودن شرایطی می توان پذیرفت که معجزاتی رخ داده اند؛ ثالثاً از میان وقایع معجزه گون برخی را می توان دال بر وجود خداوند دانست، هرچند که دلالت گری پاره ای دیگر محل بحث است.