مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

عظمت شخصیت فاطمه زهرا(س) همواره مورد توجه مسلمانان بوده است و پژوهش حاضر کوشیده است تا شخصیت آن حضرت را از میان منابع تاریخی و روایی اهل سنت مورد بررسی قرار دهد. روایات زیادی در منابع اهل سنت وجود دارد که اصل خلقت فاطمه‌( را از میوه‌ای بهشتی می‌داند که پیامبر اسلام(ص) در شب معراج تناول نموده است. همچنین فاطمه‌( در رحم مادر با او سخن می‌گفت و ولادت او با حضور ساره، آسیه، مریم و دختر حضرت موسی واقع شده است. همچنین روایت شده که آن حضرت، فاطمه نامیده شد زیرا خداوند او و دوست‌دارانش را از آتش جدا نموده است. فاطمه علاقه شدیدی به پدر داشت و پیامبر(ص) نیز به او علاقه بسیاری داشت به‌گونه‌ای که هرگاه عازم سفر بود، در آخرین مرحله با فاطمه‌( دیدار می‌کرد و زمانی که بازمی‌گشت ابتدا به دیدن فاطمه می‌آمد. از پیامبر اسلام نقل شده که "هرگاه مشتاق بهشت می‌شوم گلوی فاطمه را می‌بوسم". به‌دلیل این همه فضایل و کمالات بود که مردان بسیاری، مشتاق همسری فاطمه بودند، اما پیامبر همه را رد می‌کرد و تنها علی را برگزید. علی(ع) در توصیف همسر خود، او را مونس و یاور خود در عبادت معرفی کرده است. سخت‌کوشی فاطمه ( در امر خانه‌داری هم در بسیاری از روایات ذکر شده است. قرآن کریم در آیات مباهله، تطهیر، ابرار و مودت، دلایل قاطع خود را بر فضیلت و برتری فاطمه، بیان نموده است. پیامبر هم رضایت و خشم فاطمه را رضایت و خشم خود دانسته است. آن حضرت از فعالیت‌های اجتماعی هم به‌دور نبوده و نقش بزرگی در صیانت از دین داشته است. اما بعد از رحلت پیامبر، مصیبت‌های بسیاری بر او وارد شد و پس از تلاش نافرجام برای احقاق حق خود درباره فدک، بیمار شد و به‌عنوان قهر و اعتراض، دیگر با ابوبکر سخن نگفت و با خشم و غضب نسبت به ابوبکر و یارانش از دنیا رفت.

این کتاب برای رفع شبهات مهمی پیرامون تحریف قرآن (که با کمال تأسف اخیرا از طرف برخی از مزدوران، نوشتجاتی منتشر و در بهم زدن وحدت صفوف مسلمانان به کار گرفته می شود و تهمتهای ناروایی را متوجه مهمترین طایفه مسلمانان یعنی شیعیان می سازند. در این کتاب دانشمند محترم حضرت آیهالله معرفت با دقت فراوان و قلم سحرآمیز و بیان شیوا و روان و بدور از هر گونه اطاله گوشه ای از مهمترین اتهامات دشمنان اسلام و بدخواهان به اسلام و مسلمانان درباره قرآن کریم پرداخته است. در فصل اول واژه تحریف در لغت و اصطلاح مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم دلائل بطلان تحریف که در این زمینه روایات بسیار فراوان ذکر نموده است که همگی بر عدم تحریف قرآن دلالت دارند. در فصل سوم تصریحات برخی از تابناک ترین چهره های درخشان شیعه را نقل نموده است. در فصل چهارم گواهی های بزرگان اهل سنت را ذکر نموده است. در فصل پنجم یاوه گویی های مستشرقان بیگانه را ذکر نموده است. در فصل ششم موضع دانشمندان بزرگ شیعه را در برابر اخباریهای متأخر (که نظریه تحریف مطرح نموده اند) که همه دانشمندان شیعه احتمال تحریف در کتاب خدا را به کلی مردود می دانند. در فصل هفتم تحریف در عهدین و منظور از تحریف در کتابهای عهدین چیست؟ مورد بررسی قرار گرفته و پاسخهای قاطع داده شده است. در فصل هشتم نگاهی گذرا به تاریخ عهدین بیان شده و در فصل نهم مصنف پوره ای از روایات شاذ را منشأ شبهه تحریف می داند. در فصل دهم تحریف نزد اخباریهای متأخر که گروهی از افراطی (که خود را جزء شیعیان می دانند) نیز مانند همکیشان حشویه خود، کرامت و تقدس قرآن را مورد تعرض قرار داده اند و در همین فصل روایات فصل الخطاب را نقل کرده سپس آنها را نقد نموده است. در فصل یازدهم مهمترین دستاویز معتقدان تحریف که نویسنده کتاب فصل الخطاب آنها را به عنوان ذلیل یازدهم و دوازدهم قرار داده ذکر نموده. در فصل دوازدهم مصنف در این فصل فضیلتهای جانشینان پیغمبر اکرم (ص) که در قرآن بیان شده است آنها را ذکر نمود در فصل سیزدهم مهمترین کتابهایی که در زبان عربی و فارسی نوشته شده اند آنها را معرفی نموده و در پایان هم منابع را ذکر نموده است.

نوشتار حاضر شامل بحث در مورد مسئله وحی و کلیات آن و تبیین دیدگاه دکتر سروش در این زمینه و سپس نقد سخنان او می باشد. بیان دکتر سروش در باب وحی با دیدگاه مشهور در زمینه وحی تفاوت دارد. او وحی را تجربه دینی و نبوی می داند و معتقد است که قرآن کلمات پیامبر است و فرهنگ زمانه تأثیر و بازتابی در مطالب و پیامها دارد، اما نظریه عمومی قرآن پژوهان و محققان اسلامی که در ادامه بحث با تکیه بر محوریت خود قرآن بیان می شود این است که:این کتاب وحی و ارتباط باطنی مخصوصی است که میان پیامبر و جهان غیب برقرار شده و از جانب خداوند بر پیامبر نازل گردیده است و سخنان خداوند است. هم چنین با بیان ارزیابی و نقد نظریه تجربه دینی از نگاه منتقدان و با تنظیم انتقادات بر حسب بیانات دکتر سروش، این شرایط در اختیار خواننده قرار می گیرد که خود به تطابق آراء و تحلیل مطالب بپردازد. نکته آخر این که روش این تحقیق روش توصیفی-تحلیلی است که با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و جستارگرایی رایانه‌ای صورت گرفته است.

بررسی تاریخ قرآن کریم از منظر روایات موجود در کتاب بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الأطهار (ع) به همراه بیان آراء قرآن پژوهان، حائز اهمیت است. از آنجا که بحارالانوار بزرگترین دایرۀ المعارف تشیع است، بررسی این روایات و تبیین دیدگاه های علامه مجلسی نگاه ویژه ای را می طلبد.در این پژوهش پس از بیان روایات وحی و نزول قرآن، جمع آوری قرآن، قرائات و احرف سبعه و نقل دیدگاه علامه مجلسی به تبیین آراء قرآن پژوهان معاصر شیعه و مشاهیر اهل سنت پرداخته شده و در صورت وجود تعارض میان آراء آنها با دیدگاه های علامه مجلسی، تطبیق و مقایسه صورت گرفته است. علامه مجلسی درمورد نزول دفعی و تدریجی معتقد است که قرآن در شب قدر، به صورت کلی از لوح به آسمان چهارم نازل گردید تا از آنجا به صورت تدریجی به زمین نازل شود. سپس تمامی قرآن بر پیامبر(ص) نازل گشت تا به آن علم پیدا کند. در مبعث، نزول قرآن به صورت آیه آیه و سوره سوره آغاز شد و ایشان وظیفه یافت تا آن را برای مردم تلاوت نماید. همچنین با استناد به چندین روایت می توان دریافت که علامه مجلسی برآن است که قرآن در عهد نبوی جمع آوری شده است. ایشان قرائت حفص از عاصم را به عنوان معتبرترین قرائت بر می گزیند و نزول قرآن را بر حرف واحد دانسته و روایاتی را که مبین نزول قرآن بر هفت حرف است، ضعیف می شمرد.

اگرچه همه انبیاء الهی در یک خط و مسیر یعنی واسطه هدایت الهی بودن قرار داشتند، اما مقتضیات زمان و سطح تعلیمات آنان یکسان و شبیه هم نبوده است .در این راستا رسول گرامی اسلام (ص) نیز ویژگیهای بارزی نسبت به سایر انبیاء عظام داشته‌اند.بارزترین این ویژگیها، خاتمیت آن حضرت است ،او بار امانتی گران را بر دوش داشت و باید مکتبی را پایه‌ریزی می‌کرد که تا پایان حیات بشر، اساس و برنامه زندگی قرار می‌گرفت .انجام این مهم دشواریهای فراوانی را بدنبال داشت .بعلاوه پیامبر اسلام (ص) نسبت به سایر پیامبران از حساسیت و ظرافتهای خاصی بهره‌مند بود.شدت حرص او بر هدایت قوم از یک سو و آزار و اذیتهای فراوان روحی و جسمی که در این راه می‌دید از دیگر سو ایجاب می‌کرد که حضرتش به اتکا پشتوانه‌های محکم و قوی به رسالت خویش ادامه دهد و نه تنها خسته و مانده نشود بلکه روزبروز استوارتر گردد.به همین علت خداوند متعال کتاب آسمانی نازل بر او را که معجزه‌اش بود به تدریج در بستر زمان و همپای حوادث فرو فرستاد تا مایه دلگرمی و تثبیت قلب آن حضرت شود و این مهمترین راز نزول تدریجی قرآن نیز بود.این نزول با ارائه بهترین رهنمودها و اتخاذ متنوع‌ترین و عالیترین شیوه‌ها، پیامبر را در جهت رسالت جهانی و تکمیل اهداف الهی کمک می‌کرد و تدریجی بودنش موجب می‌گشت آن حضرت با داشتن بهترین پشتوانه دلگرم‌کننده و با استقامت و پایداری تمام از سوی خداوند یاری شده و به ادای رسالت خویش بپردازد.

در طول تاریخ شخصیت‌های بزرگ و انسان ساز همواره از سوی مخالفان کینه‌توز در معرض اتهامات و نسبت‌های ناروا قرار داشته‌اند و به حضرت رسول(ص) که برگزیده‌ی خلق عالم است از همان صدر اسلام اتهامات زیادی نسبت داده شد و این موضوع در دوره‌ی معاصر توسط مستشرقان شدت بیشتری گرفت. مهم‌ترین نسبت‌هایی که مستشرقان درباره‌ی زندگی و شخصیت حضرت رسول(ص) مطرح نمودند عبارت‌اند از: شاعری، کهانت، بیماری صرع، جنون، ساحری. در این رساله سعی شده است. نوع اتهامات و نیز پیشینهمطرح شدن این شبهات و همچنین اغراض و انگیزه‌های آنان از این اقدام بر اساس شواهد قرآنی، دلایل عقلی، تاریخی، عرفانی و تحلیل‌های روان‌شناسی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. و در پایان نتایج و دستاورد هر یک از اتهامات و شبهات مورد ارزیابی صورت پذیرفت.

با توجه به جایگاه ویژه اسباب النزول در تفسیر مجمع البیان، توجه این پژوهش به بخش النزول این تفسیر گرانقدر معطوف شده است. بدین صورت که روایات اسباب ‌النزول سوره بقره از تفسیر مجمع البیان انتخاب و با روایات اسباب ‌النّزول همین آیات از تفاسیر مختلف شیعه و اهل سنت مقایسه و سپس با توجه به ملاک‌هایی مشخص، روایات صحیح و سازگار با ظاهر و سیاق آیات و روایات و عقل و ... انتخاب شده است. در این راستا پژوهش حاضر بحث‌های مهمی را در خود جای داده است. بعد از بیان کلیات به معرفی شخصیت مفسر بزرگوار، طبرسی و آثار علمی و تفاسیر ایشان عموماً و تفسیر مجمع‌البیان خصوصاً پرداخته، سپس به مقدمات علم اسباب ‌النزول تحت عنوان گذری بر اسباب ‌نزول، ملاک‌های تشخیص روایات صحیح اسباب‌النزول و ملاک‌های طبرسی در نقد، تحلیل و ترجیح روایات سبب نزول و نهایتاً به بررسی مقایسه‌ای روایات اسباب‌ نزول سوره بقره از تفاسیر روایی شیعه و اهل‌سنت که هدف اصلی این پژوهش می‌باشد، پرداخته است و پس از بررسی تطبیقی سعی شده است که به روایات صحیح ذیل آیات دست یابد.

شیخ الرئیس بو علی سینا و سنت توماس آکوئیناس دو حکیم و فیلسوف بزرگ مشائی بودند. آنها با پیروی از مبانی فلسفی ارسطو که آن را تا حدودی با اندیشه ها و باورهای کلامی خود موافقمی یافتند، در صدد تبیین حقیقت آدمی برآمدند . با بررسی برخی شباهتها در آرای فلسفی این دو فیلسوفو میزانتأثیری که آندو در فلسفه اسلام و غرب داشته اند، مسائلی مطرح می گردد از جمله اینکه آیاآکوئیناس در رابطه با موضوع مورد بحثیعنی،انسان و ابعاد وجودیش،تحت تاثیر اندیشه های ابن سینا بوده است ؟ و بطور کلی این تفاوتها و شباهتها در نحوه پرداختن این دو فیلسوف شرق و غرب به مسئله انسان چگونه قابل تبیین است؟ نگارنده در این نوشتار بر آن بوده است که با توجه به مسائل یاد شده به مطالعه تطبیقی آرای بو علی و آکوئیناس در مورد انسان بپردازد .به نظر می رسد با توجه به اینکه هم ابن سینا و هم آکوئیناس هر دو نه عقل گرای صرف هستند و نه ایمان گرای صرف، رابطه انسان و خدا را در قالب عشق ، عبادت ، سعادت و فیض الهی بیان کرده اند. در ضمن آکوئیناس بر رستاخیز بدن و نیز بر خلود نفس صحه گذاشته و ابن سینا هم معاد روحانی را با برهان پذیرفته و در مورد معاد جسمانی اگرچه از نظر استدلالی قادر به اثباتش نشده اما بر اساس فرموده پیامبر اکرم (ص) آنرا پذیرفته است . در نهایت نگارنده به این نتیجه می رسد که آکوئیناس هم از تأثیرات شگرفی که ابن سینا بر مباحث فلسفی و کلامی غربیان گذاشته است ، مستثنا نبوده و رگه های فکری مشترکی بین این دو فیلسوف در زمینه حقیقت انسان مشاهده می شود، هر چند که در مواردی هم اختلاف نظر بین آنها وجود دارد که به آنها نیز اشاره شده است .

معرفت مقوله ای استدر تمام سنتهای دینی و غیر به رغم اختلافات تفسیرها مد نظر بوده و در متون تفسیری اسلام نیز همواره مورد توجه و عنایت مفسران قرار گرفته است . کشف الاسرار از جمله تفاسیر عرفانی قرآن است که این مقوله سخت در آن مورد توجه بوده است. اما تا کنون تحقیق جامعی در باب کم و کیف آنها صورت نگرفته و حدود و نقود آن معین نگشته و این نوشته متکفل تبیین این مقوله است که با هدف فراهم نمودن استفاده بهینهاز این تفسیر و بسط و تعمیق قرآن پژوهی صورت گرفته و در آن از روشهای توصیفی و تفسیری استفاده شده است. دستاورد این پژوهش آن است که مفاهیم معرفتی به کار رفته در این اثر به سه حوزه مفاهیم عقلی ـ ذهنی، از قبیل عقل و تفکر و علم و مفاهیم شهودی مانند فواد ، قلب، تجلی و مفاهیم وحیانی از قبیل وحی تقسیم می شوند . و رنگ غالب آنها از نظر صاحب این تفسیر عرفانی است. کشف الاسرار معرفت مفاهیم عقلی را لازمه و زمینه پیمودن مسیر معرفتی و جزو ارکان ضروری وصول می داند که بدون آن سلوک میسر نمی شود و چه بسا به انحراف منتهی گردد. در واقع این معرفت شرط لازم سلوک اند نه کافی. مفاهیم شهودی هسته اصلی در معرفت را شامل می شود که سالک بعد از گذر از مفاهیم عقلی به آن نائل می گردد که ماهیت درونی و سری دارد که جز خود سالک فرد دیگری توان درک آنرا ندارد چرا که تغییرات روحی و باطنی است که منجر به آگاهی می گردد و باید افراد خود آنرا تجربه نمایند و قابل بیان نمی باشد. مفاهیم وحیانی شامل وحی و الهام می شود که طبق بیان خواجه مراتب موجودات متفاوت اند و اعلا ترینآن بر پیامبر اکرم(ص) وحی شده است.

این تحقیق، مجموعه ای است از شبهاتی که درباره اصل وحی الهی مطرح گردیده و علاوه بر ریشه یابی، سعی شده پاسخی مناسبی به آنها داده شود. این نگارش در چهار بخش با عنوان آشنایی، افسانه وحی، سرچشمه، شبه آفرینی تقدیم می گردد. در بخش آشنایی به نوع و شیوه نگرش شبهه آفرینان و دیدگاه آنان درباره شخصیت رسول اکرم پرداخته شده و شبهاتی نیز، به جهت آشنایی به همراه پاسخ، ضمیمه گردیده است. انواع شبهات وحی نفسی در بخش دوم به گنجایش هشت فصل تنظیم گردیده که با استفاده از شواهد تاریخی و آیات و روایات به آنها پاسخ داده شده و تا حد ممکن علاوه بر نگاه درونی دینی، با شیوه و روش بیرون دینی نیز مورد کاوش قرار گرفته است. بخش سوم به بررسی و تحلیل تاریخی و ریشه ای پیدایش وحی نفسی اشاره می کند و ظهور اندیشه وحی نفسی را مورد کند و کاش قرار می دهد. و در این راستا تحولات تاریخی دنیای غرب و جامعه مسیحیت را مطالعه می نماید و نیز سرود وحی از منظر و نگاه انسان غربی با دنیای شرق و جهان بینی آن مقایسه نموده و تحلیل آنان از وحی مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. انواعی از شبهات که توسط شک آفرینان و شبهه سازان آرایش یافته و با سوء نیت در لوای اندیشه دین ستیزی در درون جامعه اسلامی انتشار یافته موضوع بخش چهارم این تحقیق می باشد هر چند ممکن است در میان مستشرقین انسانهایی پیدا شوند که بدون سوء نیت، تنها به خاطر برداشتهای شخصی به نظریه وحی نفسی اعتقاد پیدا کنند. اما عمده آنها در راستای تعلیمات اسلامی از خود صداقت نشان ندادند. در مجموع، حاصل این تحقیق پس از نفی و رد شبهات، این باور را تشریح می نماید که اساسا جایی برای بحث وحی نفسی در درون جامعه اسلامی وجود ندارد و بستر پهن آن تنها در دنیای غرب گسترده است.