مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

سالک راه حقیقت کسی جز هنرمند نمی­تواند باشد کسی که عین­الحال است و بهره­مند از معرفت و شهود باطنی که از دل به جان راه می­یابد و رهنمائی طریقت او در هستی است، هنرمند(معمار) کسی است که با دست یافتن به شهود عالم مثال را در طرح خود می­آفریند و نمود واقعی وجاوید وحدت وجود و کلمة الله را در بستر طبیعت به اجرا در می­آورد،در هیچ کدام از متون، از عرفان هنرمند کسی سخن نرانده است در صورتی که تنها هنرمند است که می­تواند نمود عینی و صورت واقعی حقیقت ازلی را آشکار سازد، تعریف باغ تخت شکل همان است شور همان،ولی عشق در آستین الهی است عشقی ازلی که بر دل معمار می­نشیند تا با تکیه بر معرفت اندوخته دست در قلم تدبیر برده و به طرح ختم شود، معمار ایرانی با دست بردن به این عشق تمثیلی از یک بهشت برین را در عالم ناسوت پدید آورده است، ریشه­یابی باغ و تبیین ساختاری و محتوایی باغ به لحاظ الگویی از چهار باغ و تفکری که در این زمینه به عنوان نماد و شکل مطرح شده در داخل مقاله بدان پرداخته­ایم، این مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی­الخصوص دیدگاه اشراقیون (شیخ شهاب‌الدین سهروردیالف) سعی درایجاد رابطه­ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی دارد تا تأثیر نگاه فلسفه اسلامی به شکل عینی در بعد معماری نگاشته گردد، با اشاره به تاریخچه باغ و ساختار الگویی باغ سعی در تبیین و بازشناسی عرفان اسلامی بر طراحی باخ تخت را داریم تا به نحوی هم از لحاظ مورفولوژیب (ریخت­شناسی) و معناگرایانه به ایراد و اثبات گفته­های خود برآییم، فرضیه­ای و هدفی که در این مقاله مطرح می­باشد این است که آیا باغ ایرانی می­تواند به عنوان بازخورد و ارائه دهنده تفکری ناب از عرفان اسلامی و علی­الخصوص وحدت وجود باشد واین که باغ تخت با سه مطبقی که دارد می­تواند به عنوان سه سطح از سطوح عرفان مطرح گردد(شریعت، طریقت، حقیقت)، مقالۀ حاضر به صورت توصیفی تحلیلی سعی در نگارش، تبیین و جریان شناسی روی این موضوع را دارد تا بتواند مبانی و نحله فکری خاصی را در اینجا به رخ بکشد.

جوزف کمبل، فیلسوف مشهور آمریکایی، متأثر از یونگ، در زمینۀ ضمیر ناخودآگاه جمعی و کهن­ الگوها مطالعه کرده که مهم­ترین نظریه­ اش، نظریۀ «تک اسطوره»، است. او در این نظریه به واکاوی کهن ­الگوی «سفر قهرمان»، پرداخته و نشان داده است که چگونه این کهن ­الگو در هر زمان و هر مکان در قالب جدیدی تکرار می­شود، تا انسان را به سیر و سفر درونی و شناخت نفس خود راهنمایی کند. کمبل، برای تحقق این امر، پیمودن سه مرحلۀ «عزیمت»، «تشرف» و «بازگشت» را لازم و ضروری می­داند. سوال اساسی این نوشته آن است که آیا نظریۀ کمبل را می­توان بر روی زندگی «محمّدحسین شهریار»، هم پیاده کرد؟ در این مقاله، با تأکید بر اشعار عرفانی شهریار، سعی کرده­ایم سیر و سفر وی را در بستری عرفانی، براساس نظریّۀ کمبل، تقسیم­ بندی و تحلیل کنیم. یافته­های این تحقیق نشان می­دهد در زندگی طوفانی شهریار، کم و بیش، با این سه مرحله، مواجه می­شویم. وی پس از شکست عشقی، برای تغییر، قصد (عزیمت) می­کند؛ در مرحله­ای از این تغییر، با مشکلات روحی و روانی بسیاری برخورد می­کند (تشرّف)و در نهایت، با از سر گذراندن مشکلات در این سفر معنوی، با کوله­باری از تجربه و معرفت، در قالب انسانی پخته و کمال یافته، باز می­گردد (بازگشت) و به جایگاهی می­رسد که بسیاری، وی را چه در هنر و چه در اخلاق، الگوی تام و تمام خویش قرار می­دهند.

کتاب «نقش خیال» ترجمه «الخیال، عالم البرزخ و المثال» است که مجموعۀ آرا و اندیشه‌های ابن عربی در حوزه خیال، عالم مثال و برزخ است که به وسیله «محمود محمود الغراب» گردآوری شده است. این کتاب توسط انتشارات جامی در 272 صفحه روانه بازار کتاب شده است.

جامی در عرفان اسلامی به نظریة وحدت وجود اعتقاد دارد و از ارادتمندان اهل بیت(ع) در میان طریقت نقشبندیه است که در این نظریه از ابن‌عربی پیروی می‌نماید. بر اساس این نظریه حقیقتِ وجود، یکی است و اصالت با وحدت می‌باشد. کثرت‌های ظاهری جهان، اموری اعتباری و جلوه‌های مختلف آن حقیقت واحد هستند. به بیانی دیگر این کثرت‌ها از جنس خواب و خیال و یا سایه و تصویرهای داخل آینه‌اند. هستی کتاب حقّ‌تعالی است و موجودات اسماءالله و کلمات الهی هستند. در این مقاله با روش تاریخی یا سندی و بررسی منابع دست اول به موضوع پرداخته می‌شود و جنبة نوآوری آن معرفی دیدگاه خاص جامی در نظریة وحدت وجود است‌که پرداخت جدیدی‌را با دسته‌بندی خاص خود از موضوع ارائه می‌دهد و در بیان تمثیل‌ها در مضمون و در قالب بیانی، از خود ابتکار نشان می‌دهد

نوشتار حاضر بررسی و شرحی بر چند نکته از نظریات ابن عربی و ملاصدرا دربارة انسان کامل است. اهمیت انسان کامل تنها یک رویکرد صرف نیست، بلکه رویکردهای مختلفی از جمله فلسفی، معرفتی، اجتماعی و فردی را نیز شامل می‌شود. از این‌رو، بحث انسان کامل همچون منشوری است که دارای تجلیات گوناگون است. در این میان، ابن عربی بیش از دیگران به این مهم عنایت ورزیده است. ابن عربی «انسان کامل» را علت پیدایش خلقت و عامل تداوم آن می‌داند. از طرفی هم ملاصدرا با ارائة مبانی حکمی- فلسفی، همچون اصالت وجود و حرکت جوهری توانسته مسئلة انسان کامل و نفس او را از مرحله‌ای به مرحله‌ای دیگر ببرد. در نظر وی، انسان کامل دارای دو حرکت است: یکی حرکت صعودی به سوی حق برای تکمیل ذات خود و دیگری نزولی برای تکمیل نفوس خلایق. در حرکت اول، غایت سالک راه کمال، مقام فنا و محو است و ممکن است به بقا و محو بازنگردد و در ذات مستغرق و از خلق محجوب باشد. اما در حرکت دوم، بعد از محو رجوع به خود می‌کند و در عین جمع به تفصیل نظر می‌نماید و سینه‌اش وسعت خلق و حق را به هم می‌رساند. "با توجه به اینکه حقایق اشیا در عالم عقلی ثابت بوده و تحت عنوان قلم الهی مطرح است و در عالم نفسانی مسمای به «لوح محفوظ» و «ام الکتاب» و در الواح قدری منسوب به «محو و اثبات» است و همه در کتاب علم رحمانی مکتوب است، همانند مهندسی که ابتدا نقشة خانه را در ذهن خود ترسیم می‌کند و سپس به اجرا می‌گذارد، خداوند نیز صورت عالم نزدش حاضر است و سپس آن را به اجرا و خلق می‌گذارد (شیرازی، الشواهد الربوبیة 1360: 349 - 352). به عقیدة ابن عربی، محمد’ اکمل نوع انسانی و اول دلیل بر رب خود است، زیرا رب جز به مربوب ظاهر نمی‌شود و جز به مظهر خود مبین نمی‌گردد و جمیع کمالات او به وجود این انسان کامل ظاهر می‌شود، به دلیل اینکه انسان کامل، جوامع کلم و امهات حقایق الهیه بوده و اول دلیل بر اسم اعظم الهی است (ابن عربی، فصوص الحکم: 214). همان‌طور که برای ملائک طبقات متفاوت در وجود نزولی است که اشرف آنها عقول فعاله هستند، برای انسان نیز درجات متفاوتی در صعود وجود دارد که اشرف و اکمل آنها درجة ارواح نبوی (عقل بالفعل) بوده که مکمل نفوس و عقول و شفیع خلایق نزد خداست و بین اینها و خدا واسطه‌ای وجود ندارد (شیرازی، تفسیر القرآن الکریم: 3/ 59 – 71؛ 2/ 358 - 359)."

از منظر عرفان ابن عربی، هستی - که همان حق است - در مراتب و مراحل مختلف با جلوه های متعددی خود را نمودار ساخته است. ویژگی هایی در آینه است که تامل در آن ها بستر مناسبی برای تفسیر پدیداری حق و خلق فراهم نموده است. در مکتب ابن عربی؛ از جهتی حق آینه ای است که جلوه هایی را نمودار ساخته است و نظاره آن جلوات همواره با اختفا آینه توام می باشد. خلق پدیدار شده نیز چیزی جز تصویر آینه ای حق نمی باشد. مقاله ذیل پژوهشی است که استفاده از «آینه» در مکتب ابن عربی را به عنوان الگویی برای تفسیر و تبیین هستی مورد بررسی قرار داده است.

در اسلام، کیفر برخی از گناهان، خلود و جاودانگی در دوزخ قرار داده شده و آیات بسیاری از قرآن کریم بر این خلود و جاودانگی صحه گذاشته است. مفسران و گروه های مختلف فکری مسلمان، درباره دلالت این آیات بر جاودانگی رنج و عذاب با یکدیگر اختلاف کرده اند. برخی، خلود در دوزخ را به معنای خلود در رنج و عذاب دانسته، و برخی همچون ابن عربی، به خلود در دوزخ و انقطاع رنج و عذاب گرویده اند.در این نوشتار، آیات وعید به خلود در دوزخ، در شش گروه دسته بندی شده و تاویلات ابن عربی در ذیل هر گروه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است، و در پاره ای موارد، بنابر اقتضا، از رای و نظر دیگر مفسران برای تکمیل وتایید و یا نفی و تضعیف نظر ابن عربی استفاده شده، و در خاتمه چنین نتیجه گیری شده است که تاویل آیات خلود با توجه به اصول و مبانی مسلم انگاشته شده در مکتب ابن عربی، برای او امری اجتناب ناپذیر بوده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.