مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکـیده سخن گفتن درباره زن و ماهیت مادی و معنوی وی همواره در طول تاریخ معمول بوده است و نویسندگان و مکاتب فکری مختلف در جهان اسلام نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند؛ اما تاریخ گواه است که دیدگاه¬های غالب درباره زن، همواره با نوساناتی همراه بوده است و کمتر کسی به توانائی های زن در عرصه های گوناگون به¬خصوص مراتب معنوی ایمان داشته است و همواره از عرفان و عرفای مرد صحبت شده است. مکاتب مختلف جهان اسلامی نیز مانند فلاسفه، فقهاء، شعرا و… کمتر از معنویت زن سخن گفته¬اند و حتی در مواردی صریحاً به نقص زن در وصول به کمالات عرفانی اشاره نموده¬اند. در این زمینه ابن¬عربی که از عرفای بنام قرن هفتم هجری است با نگاهی متفاوت و والا به زن به جنبه¬های مختلف عرفان زنان پرداخته است. وی اثری جامع در رابطه با جایگاه زن در اندیشه¬ی عرفانی خود ندارد؛ اما در لا¬به¬لای سطور دو اثر بسیار ارزشمندش، فتوحات و فصوص¬الحکم- به ویژه در فص محمدی- می توان به این مهم دست یافت. نگاه ابن-عربی به زن بسیار والا و قابل ملاحظه است. از جمله اولین نظر برجسته و متفاوت وی درباره زن. اندیشه او درباره جایگاه زن در مظهریت و شهود اسماء¬الله است. وی معتقد است که زن در مظهریت کامل¬تر و تام¬تر از مرد است و در سیر و سلوک نیز تفاوتی با مرد ندارد و اگر بخواهد می¬تواند به مدارج بالای معنوی و عرفانی برسد. ابن¬عربی در همین راستا، خالقیت را به زن نسبت می¬دهد و در وجه برتری زن به مرد بر این اعتقاد است که زن هم دارای فاعلیت و هم منفعلیت است؛ در حالی¬که مرد فقط فاعلیت دارد. شیخ¬اکبر در توجیه برتری و قوام مرد به زن، این برتری را تنها در درجه¬ی ایجاد می¬داند که به هیچ وجه، منافاتی با کمال زنان ندارد و در این زمینه مقامات والایی را بر می شمرد که برای زنان نیز جایز است و از زنان عارفه¬ای نام می¬برد که در قرآن نیز ذکر آنان رفته است که همگی بانوانی دارای مراتب عالی عرفانی بوده¬اند. ابن¬عربی موجود مونث را زیبا قلمداد می¬کند؛ مخلوقی که شایسته است متعلق عشق¬ورزی قرار بگیرد و عاشق را از گذر این عشق مجازی به عشق الهی برساند. همچنین وی تذکیر و تأنیث را در همه¬ی ذرات عالم می¬بیند و حتی اساس آفرینش را که ذات باری تعالی است مونث قلمداد می¬کند. در نظام فکری ابن¬عربی، زنان دارای ارزش و جایگاه معنوی والایی هستند که از وصول به هیچ کمالی محجور نیستن.

تفسیر قرآن از زمان پیامبر آغاز شد، در دورۀ صحابه مورد توجه قرار گرفت و در زمان تابعین گسترده شد. با ورود جریانهای فکری به حوزۀ فرهنگ اسلامی، و گسترش نیازها، نگاه به قران کریم و تفسیر آن گونه های مختلفی پیدا کرد و از دیدگاه های مختلف مورد توجه و تفسیر قرار گرفت. یکی از این جریانهای فکری، رویکرد عرفانی به تفسیر قرآن بود. از آنجا که نگاه عارفان در بررسی هایشان کاملاً مطابق با قرآن و سنت بود، نوع نگاه آنان از آن رو که سرشار از تعابیر لطیف در بررسی آیات قرآنی است، از جایگاه رفیعی برخوردار است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، ضمن نگاه به سیر تحول روش و رویکرد در تفاسیر عرفانی بعد از ابن عربی، جایگاه ابن عربی از نظر تحولی که در رهیافت عرفانی تفاسیر، ایجاد کرده است، بررسی شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که رهیافت عرفانی مفسران در تفسیر قرآن، در تفاسیر عرفانی تا قرن هفتم، بیشتر مبتنی بر زهد و شریعت بود. پس از آن تحت تأثیر آرای ابن عربی و به تبعیت از او، رویکرد تأویلی به آیات قرآن بیشتر مورد توجه مفسران قرار گرفته است.

يکي از حقايق ترديد‌ناپذير حادثة مرگ است که براي هر انساني رخ مي‌دهد. در اين‌باره که حقيقت ‏مرگ چيست و با مرگ چه ‏اتفاقي مي‌افتد، در مکاتب مختلف ديدگاه‌هاي متفاوتي بيان شده است. از نظر عرفان ابن‌عربي و نيز حکمت متعاليه ملاصدرا، انسان ‏داراي دو ساحت نفس و بدن، و نفس مدبر بدن است. ملاصدرا با توجه به اين نوع نگاه به حقيقت وجودي انسان، و نيز با توجه به حرکت جوهري نفس، مرگ را به معناي پايان حرکت نفس و به فعليت رسيدن آن و در نتيجه، جدا شدن آن از بدن مادي مي‌داند. ابن‌عربي نيز با توجه به اين دو ساحت وجودي انسان و نيز با توجه به چگونگي نظام خلقت از ديدگاه عرفاني، مرگ را به معناي جدا شدن نفس از بدن و بازگشت آن به جايگاه اصلي‌اش مي‌داند. البته از ‏نظر ملاصدرا با تحقق مرگ، نفس به‌طور‌کلي پيوندش را با بدن قطع مي‌کند؛ اما از نظر ابن‌عربي، اين قطع ‏‏ارتباط به‌طور کلي نيست. ‏به هر حال، از نظر عرفان و فلسفه، مرگ امري معدوم کننده ‏نيست، بلکه امري وجودي و موجب کمال براي ‏نفس است.

آثار ابن عربی و کتاب زوهر که هر کدام جداگانه در عرفان اسلامی و عرفان یهود به عنوان مهم ترین یا یکی از مهم ترین منابع مورد رجوع و جریان ساز شناخته می شوند ، از موسی به عنوان پیامبر دین یهود تصویری خاص خود ارائه کرده اند . زبان مشترک عرفانی ، موقعیت مشترک مکانی ، پراکنده گویی های عارفانه و روش ورود به بحث بر پایه اشارات الهامی باعث شده است تصویر ارائه شده از حضرت موسی در هردو شق منبع ، شباهت های فراوانی از جمله در موضوعات کلی و بعضا توضیحات جزئی داشته باشد . در کنار اینها افتراقاتی نیز دیده می شود که بعضا ناشی از تفاوت روایت قرآن و عهد عتیق ـ به عنوان بنائی که به صورت جداگانه ابن عربی و مؤلف زوهر مطالب خود درباره ی موسی را مبتنی بر این دو منبع ارائه کرده اند ـ درباره ی حضرت موسی است و بعضا تفاوت در نگرش به یک موضوع واحد و یا پرداختن به مسأله ای است که دیگری به آن نپرداخته است . تصویر کلی ارائه شده از موسی در این دو گونه منبع از نظر وجود عالی رتبه ی موسی در عالم خلقت و قرار گرفتن او در رتبه ی والا در بین پیامبران الهی و زندگی عارفانه و پر رمز و راز او در سوانح و مقاطع مختلف ، شباهت های زیادی به هم دارد و اختلافات بیشتر در جزئیات است تا در تصویر کلیِ ارائه شده.

فاقد چکیده

شناخت انسان و توجه به ابعاد وجودی او، همواره مورد توجه همه علما و عرفا بوده است. یکی از عرفایی که به بررسی عرفانی انسان کامل پرداخته است قونوی است. از خصایص قونوی آن است که علاوه بر فهم عمیق مقاصد ابن‌عربی، به جهت دارا بودن از قدرت فلسفی و عقلانی بالا، توانسته عرفان نظری را به لحاظ مقام اثبات به طور منسجم و در ساختاری علمی و فنی ارائه کند و با ناظر بودن به فلسفه و همانند آن، موضوع و مبادی و مسائل عرفان نظری را تبیین نماید و سعی کرده دغدغه‌های یک فیلسوف را در عرفان پاسخ دهد. او همانند ابن‌عربی هرگز از شهودات خود دست نکشیده است لکن با قدرت علمی و فلسفی خود توانست، تبیین علمی و فلسفی از مشاهدات خود ارائه و آنها را با نظر فلاسفه تطبیق و سپس داوری نماید. او نیز به سان دیگر عرفا به این نتیجه دست یافت که انسان تنها مظهر از مظاهر حق است که انگونه که حق می‌خواهد او را مظهریت می‌کند. در اندیشه او انسان تلفیقی از نفس و بدن است،نفس انسانی جوهری بسیط و مجرد است که اصالت با اوست. در این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی است به بررسی عرفان فلسفی قونوی می‌پردازیم و به دنبال تببین این مسئله هستیم که انسان کامل از دیدگاه قونوی کیست و چه ویژگی‌هایی دارد.

چکیده:یکی از مباحث مهم و اساسی امروز جهان، انسان و نقش او در هستی است.ایده ها، تفکرات و حتی ادیان مختلف، به رغم شباهتهای کلی در دیدگاهشان که نسبت به مسائل مختلف بچشم می خورد؛ دارای اختلافات اساسی در مورد انسان و نقش او هستند که آنها و نوع زندگی آنها را از هم متمایز می کند. در این میان، آنچه بیش از همه محل اختلاف است؛ بحث انسان و هدف از وجود او در هستی است و این خود، زمینه گفتگو و البته بیش از آن، زمینه اختلاف میان دو دنیای مذهب و لامذهب یا به عبارتی، دین و جهان مدرن غرب را فراهم آورده است.در این تحقیق، عرفان اسلامی با دیدگاه محیی الدین ابن عربی و با تکیه بر شرح خوارزمی، نماینده تفکر اسلامی و دینی درباره انسان کامل، و از سوی دیگر، تفکر اومانیستی از قرن 18 به بعد، درباره حقیقت انسان و نقش او در هستیبه نمایندگی از تفکر "انسان محور" غرب، در نظر گرفته شده است. در انتهای پایان نامه، این دو تفکر از جهت راه و مسیری که هر یک برای زندگی بشر انتخاب کرده اند و نوع نگاهشان به بشر برگزیده، مورد مقایسه و تطبیق واقع شده و حاصل آن، در این تحقیق گرد آمده است.کلیدواژه ها:انسان، انسان کامل، اصالت انسانی، انسان مکلّف، انسان محق، انسان محوری، ابن عربی، خوارزمی، اومانیسم، گفتمان اومانیستی، عرفان اسلامی، تصوف اسلامی، اگزیستانسیالیسم، دین و اخلاق، انسان اخلاقی، انسان دینی، جهان مدرن، انسان غربی، خدامحوری.

بحث وحدت و وحدت وجود، یکی از مباحث مهم فلسفی و عرفانی است. هم ملاصدرا با طرح وحدت تشکیکی وجود و سپس وحدت شخصی آن، راه ویژه ای را در مسأله ی هستی شناسی پیموده است و هم ابن عربی، بنیانگذار عرفان نظری و نظریه ی وحدت وجود، در آثار خود تلاش نموده تا از وجوه مختلف ، وجود و وحدت آن را رازگشایی کند. وحدت وجود ابن عربی، اندیشه ی ملاصدرا را سخت، تحت تأثیر خود، قرار داده و در نهایت، این دو متفکر را به مشابهت های زیادی، در اندیشه، سوق داده است. ضروری است، پس از تبیین اندیشه های ابن عربی و ملاصدرا، در بحث وحدت وجود، به نتایج فلسفی و عرفانی پذیرش این نظریه، توجه گردد.در این رساله به این مهم پرداخته شده است.

ابن‌عربی و ملاصدرا را باید از متفکران تأثیرگذار در جهان اسلام و تفکر اسلامی بشمار آورد که اولی واضع عرفان نظری و دومی طراح حکمت متعالیه می‌باشد. بررسی نماد و نماد‌پردازی در منظومه‌ی فکری این دو عارف فیلسوف می‌تواند در فهم تفکر آنان کمک شایانی بکند