مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

قرنها است که بسیاری از شرق شناسان و اسلام شناسان غیر مسلمان اعم از غربیان و غیرغربیان به پژوهش پیرامون قرآن پرداخته و راجع به مصدر قرآن، تاریخ جمع و تدوین آیات، ادبیات و ساختار آن و معارف و محتوای قرآن کریم نظریات گوناگونی ابراز کرده و هزاران کتاب و مقاله منتشر کرده اند. آنان گاه به تجلیل از قرآن و تبیین زیبائیها و معارف و تعالیم و الای آن پرداخته و گاه به دلیل عدم دسترسی مستقیم به منابع اسلامی دچار برداشتهای ناصحیح شده اند، چنانکه احیانا برخی از آنان به تحریف و اتهامات دروغین و تهاجم غیر منطقی دست یازیده اند. حجم انبوه این آثار قرآن پژوهی قرآن شناسان غربی در سطح جهان و تأثیرگذاری منفی آن بر اذهان تشنه جامعه بشری و اسلامی نقدی علمی را می طلبد تا سره را از ناسره تفکیک کرده و پاسخی منطقی را به اشکالات مستشرقان ارائه کند. رساله حاضر گامی در این راستا است تا سهمی در تبدیل فضای تاریک اتهامات به فضای روشن واقع نگری جامعه بشری به این کتاب آسمانی دومین دین بزرگ جهان داشته باشد.

بررسی و نقد آرای مستشرقان نسبت به مسئله تحریف قرآن است. نویسنده در این رساله، به بررسی نظرات مستشرقانِ قائل به تحریف قرآن نظیر: نولدکه، بلاشر، گلدزیهر، پطروشفسکی، و کازانوا و مستشرقان قائل به عدم تحریف قرآن مانند: بوکالی، آربری، رودی پارت، شوالی، لوبلوا، مویر، و واگلیری پرداخته، دلایل هر دو دسته را در ضمن فصول دوم و سوم پس از بیان کلیات پژوهش در فصل اول، مورد نقد و بررسی قرار داده است. در لابه لای مباحث از نقد برخی از مستشرقان همچون ریچاردبل نیز در پاسخ به قائلان به تحریف قرآن بهره فراوان برده است.

با ظهور دین اسلام، مفهوم شرق در نگاه غربیان غیرمسلمان، از معنای «منطقه‌ای جغرافیایی» به «هر منطقه‌ی ‌مسلمان‌نشین»، تغییر کرد و دامنه‌ی شناخت آنان به «تمام زوایای اسلام و جوامع اسلامی» وسعت یافت. پس از دوران جنگ‌های صلیبی، شرق‌شناسان از هر وسیله‌ای برای مقابله با اسلام استفاده کردند. همچون: تهمت‌های ناروا به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، نشر اکاذیب درباره‌ی قرآن و اسلام، سرقت نسخ خطی، استعمار جوامع مسلمین و نیز تشویش اذهان عموم در لباس علم‌دوستی. با طلوع انقلاب اسلامی ایران، به یک‌باره شیعه‌شناسی در میان مستشرقان رشد کرد. پیش از این رخداد مهم نیز آنان درباره‌ی امام علی علیه‌السلام و نهج‌البلاغه دیدگاه‌هایی ارائه کردند که به سبب پراکندگی، مورد بررسی و نقد قرار نگرفته بودند، لذا این پژوهش بر آن شد تا در یک تحقیق مسئله‌محور کتابخانه‌ای و با روش توصیفی تحلیلی، در سه بخش به بنیادهای مفهومی و زمینه‌های تاریخی استشراق، زمینه‌های رویکرد مستشرقان به امام علی علیه‌السلام و نهج‌البلاغه و دیدگاه‌هایشان در این باره و نیز به نقد مهم‌ترین دیدگاه‌های آنان درباره‌ی امام علی علیه‌السلام و نهج‌البلاغه بپردازد.یافته‌های پژوهش: اولاً در عرصه‌ی شناخت حضرت امام علی علیه‌السلام و کتاب نهج‌‌البلاغه‌، برخی از خاورشناساندیدگاه‌های مستقل، برجسته و دقیقی ارائه داده‌اند. ثانیاً مستشرقان تنها با دلایل علمی و به دنبال کشف حقیقت به شناخت امام علی علیه السلام اقدام ننموده‌اند. ثالثاً دیدگاه‌‌های شرق‌شناسان درباره‌ی امیرالمومنین علیه‌السلام و نهج‌البلاغه ‌همگی، درست و خدشه‌ناپذیر نیستند و باید تفکیک شده و مورد نقد قرار گیرند که برخی نیز نقد شده‌اند.

یکی از مباحث مهم درباره ی پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) مسأله «أُمی» بودن و عدم توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن می باشد. واژه «أُمی » به عنوان یکی از صفات پیامبر(ص) به معنای شخصی ناخوانا و نانویسا می باشد. در این تحقیق سعی بر این شده تا معنای واژه «أُمی» با استناد به کتب لغت عرب و نیز با ستفاده از کتب تفسیر دو فرقه شیعه و اهل سنت تعیین گردد و به آراء و نظریات مطرح شده از سوی متفکران و نیز دیدگاه مستشرقان، در خصوص معنای «أُمی» و مسأله ناتوانی پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن پرداخته و به شبهات مستشرقان نظیر «أُمی» به معنای پیامبر بت پرست، فرد توانا بر خواندن و نوشتن، منتسب به یهود پاسخ لازم داده شود.آن چه در فرجام این تحقیق خواهید دید آن است که «أُمی» به معنای شخص ناخوانا و نانویسا می باشد.درباره ی مسأله خواندن و نوشتن پیامبر(ص) باید گفت که ایشان، پیش از بعثت، بر خواندن و نوشتن توانا نبوده و هیچ چیزی نخوانده و ننوشته است. این مسأله، وحیانی بودن و اعجاز قرآن و نیز راستین بودن دعوت ایشان را ثابت می کند و نشان می دهد که پیامبر(ص) هیچ حرفی از خود در این کتاب الهی وارد ننموده، بلکه تمام آیات و کلمات قرآن، از سوی خداوند تعالی فرو فرستاده شده است؛ ولی در دوران پس از بعثت نیز پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن توانا نشده، بلکه دستور به امر خواندن ونوشتن می داده ا ست و این می تواند معجزه ای دیگر را برای ایشان ثابت کند که این نیز نشان از حقانیت دعوت و نبوت ایشان دارد.

موضوع این رساله،مطالعات و پژوهش های مستشرقین پیرامون شبهه افکنی درباره ی قرآن از جمله تعارض آیات است. منظورشان از این اصطلاح، این است که گفتار ها و مطالب قرآن در موارد متعدد، با هم ناهماهنگ و ناسازگار هستند و یکدیگر را نقض می کنند.دراین راستا، عده ای از خاورشناسان، جهت اثبات موضوع به جمع آوری و شرح آیات قرآن در مقالات و تالیفات خود، پرداختند. مبانی خاورشناسان در طرح شبهه مذکور، ذهنیت ها و پیش فرض ها، توجه به تناسب سیاقی بدون درنظرگرفتن تناسب موقعیتی[ مکانی و زمانی] و نگاه غیر وحیانی به قرآن بوده است. در نتیجه، معتقد و مدعی تعارض در آیات قرآن شدند. این ادعا برخاسته از توهمات آنان بوده که دارای هیچگونه پشتوانه علمی و اسناد قطعی نیست.منشا این توهمات، ناشی از عدم آشنایی و آگاهی با دلائلی همچون نحوی و بیانی و قرآنی و...به عنوان علوم مورد نیاز در فهم آیات قرآن، می باشد. با جمع آوری و طرح موارد مهمی از آیات قرآن در بخش های قصص، اهل کتاب، عذاب، عقائد، اخلاق، مکی و مدنی، نشان داده شدکه، نه تنها، هیچگونه ناهماهنگی و ناهمگونی در آنها وجود ندارد بلکه معجزه بودن و مستحکم بودن اصالت قرآن را نیز آشکار می سازد.

ندای فراگیر اسلام و دستورات ناب آن، عده‌ای از متفکران غربی را بر آن داشت که مطالعات خود را بر روی اسلام شناسی و بررسی شخصیت پیامبر اکرم ? متمرکز نمایند. در این بین برخی منصفانه و بعضی مغرضانه به داوری پیرامون آن حضرت پرداخته‌اند. «ایگناس گلدزیهر» ، «هنری لامنس»و «ویلیام مونتگمری وات»از جمله افرادی می‌باشند که به بررسی شخصیت رسول اکرم ? پرداخته‌اند اما نسبتهایقابل تأملی به آن حضرت داده‌اند که شایسته نقد و بررسی می‌باشد. با توجه به اینکه مستشرقان منتخب از منابع اهل تسنن استفاده نموده و به هیچ منبع شیعی استناد نکرده‌اند و مطالبی را که در مورد پیامبر ? ذکر کرده‌اند یا در صحاح سته و یا علاوه بر کتابهای شش‌گانه اهل سنت در دیگر منابع اهل تسنن نیز موجودند؛ نگارنده معتقد است که مستشرقان منتخب در بررسی شخصیت خاتم انبیا، از منابع اهل تسنن مخصوصا صحاح سته تأثیر پذیرفته‌اند. علی رغم اینکه بعضا خود نیز به تأثیر پذیریشان از صحیح بخاری و مسلم تصریح کرده‌اند . از این رو در این رساله به میزان تأثیر پذیری «گلد زیهر» و «وات» از مطالب صحاح سته در مورد شخصیت پیامبر ? می‌پردازیم. بنابراین در این نوشتار بر آنیم که به بررسی بازتاب تفکر صحاح سته در آثار برخی از مستشرقان «گلد زیهر، وات» بپردازیم. بعد از ذکر کلیات و مفاهیم، آراء دو مستشرق برگزیده را در ضمن دو گفتار بیان نموده و در نهایت به مقایسه مطالب مستشرقین پیرامون رسول اکرم ? و روایات صحاح در این زمینه و نقد و بررسی داده‌های صحاح سته می‌پردازیم.

واژه «کتاب» یکی از مهمترین کلید واژگان قرآنی است که معانی متعددی را دارا می باشد. یکی از کاربردهای وسیع آن در حوزه وحی است که به پیامبران الهی اِسناد داده شده است. این کلمه از نظر لغوی به معنی «نوشته» یا «نوشتن» است که در متن عبری عهد قدیم و آیات قرآنی نیز فراوان به این معنی آمده است. در کنار این معنی ، معنی «ثبت و ضبط» نیز به عنوان معنی ضمنی قابل تصور است. اسناد مشتقات ماده «کتب» به خدای سبحان می تواند بر مبنای همین معنی ضمنی باشد. لذا این واژه در کاربردهای قرآنی بویژه در حوزه وحی لزوماً به معنای مادی و ملموس یا متنی مدون نیست. اِسناد برخی مفاهیم وحیانی توأم با کتاب به برخی انبیای الهی نشان از عدم ترادف آنها دارد. در مواردی نیز رابطه جزءواژگی یا عموم و خصوص میان آنها برقرار است. از طرفی، یکی انگاری همه عناصر وحیانیِ نازل شده بر پیامبران الهی نیز منتفی است. لذا مدلول هر یک از مفاهیم کتاب ، قرآن ، فرقان ، حکمت و ذکر در اِسناد به پیامبر اسلام (ص) متفاوت از دیگری است. این امر درباره دیگر پیامبران نیز صادق است. عمومیت اِسناد کتاب به پیامبران و خصوصیت اسناد دیگر مفاهیم وحیانی ـ همچون تورات و انجیل و قرآن ـ نسبت به برخی پیامبران، بیان از آن دارد که کتاب به عنوان یک اسم معنی و مفهومی کلی بر شاکله اصلی تعالیم هر پیامبر دلالت دارد که از آن تعبیر به «شریعت» می شود. استعمال مشتقات ماده «کتب» درباره خدا ـ که مفید معنی هایی چون ایجاب و حکم کردن است ـ تأییدی بر این سخن است. تفاوت مولفه های معنایی هر کتاب نیز حاکی از تفاوت کتابها و به عبارتی تفاوت در شریعت هاست. استعمال کتاب درباره پیامبر اسلام (ص) دلالتی بر مرحله نوشتاری بودن قرآن و تدوین آن ـ همانگونه که برخی از خاورشناسان چنین پنداشته اند ـ نیست ؛ بلکه هر کدام از این کلمات، معانی خاص خود را دارند. اقتباس تعالیم پیامبر اکرم (ص) از کتاب مقدس یهود و نصاری نیز منتفی است و آرای نویسندگان غیر مسلمان در این باره از استواری و منطق علمی برخوردار نیست.

برآیند تحلیل منطقی آراء خاور شناسان در زمینه های قرآنی نکات مشروحه ی زیر است: -سطحی نگری و عمیق نشدن درلایه های میانی و تأویل پذیر قرآن و ناآگاهی از روش منحصر به فرد پژوهش در موضوعات قرآنی و مقایسه آن با کتاب های نوشته شده به دست افراد بشر . -نداشتن شناخت کافی از شرایط شبه جزیره عربستان وآداب و سنن آن سرزمین در زمان نزول قرآن ، یا توجه نکردن بهاین اوضاع و شرایط با وجود شناخت و آگاهی از آن؛ و نیز بی توجهی به نزول تدریجی و اسباب و شأن نزول آیات و سُوَر قرآن - که بسیاری از احکام ، قوانین و معارف قرآنی در پرتو توجه عالمانه به این امور، واقع بینانه تفسیر و تبیین می گردد.- مبنا قرار دادن یک یا چند کتاب معدودتفسیری یا علمیِ نوشته شده توسط برخی دانشمندان اهل سنت در باره ی قرآن و توجه نکردن به آثار و تفاسیر دانشمندان شیعه و معارفی که از اهل بیت پیامبر اکرم (ص) درباره قرآن گردآوری شده است، و قضاوت درباره جنبه های مختلف قرآن بر اساس شناخت و معرفتی که از همان یک یا چند کتاب معدود به دست آورده اند. -عدم آشنایی کامل به زبان قرآن ( زبان و ادبیات عرب) و در نتیجه مراجعه بیشتر مستشرقین به ترجمه های اروپایی به جای مراجعه به خود قرآن و مطالعه آن. اساس و زیر بنای اشکالات مستشرقان در زمینه اعجاز تشریعی و علمی قرآن، غیر علمی و بی بهره از هر گونه استدلال و برهان منطقی ، ریشه گرفته از عدم دقّت کافی درکلیّت قرآن کریم و در موارد بسیاری نیز غیر منصفانه و همراه با غرض ورزی و تعصّب های خشک دینیِنصرانی- یهودی است. اگر دانشمندان غربی بویژه کسانی که دستی در زمینه قرآن پژوهی دارند به خود قران مراجعه ، محکمات آن را مطالعه، و متشابهات و آیات مجمل و تأویل پذیر آن را به احادیث نبوی (ص)و روایات امامان شیعه (ع)و کتب و تفاسیر صحیح و مورد قبول عامّه ی مسلمانان، ارجاع نمایند و البته اغراض دینی و تعصّب های نژادی را نیز به کناری نهاده آنگاه در زمینه قرآن پژوهش کنند، قطعاً به نتائجی جز آنچه تاکنون رسیده اند ، خواهند رسید- چرا که قرآن کریم ، آخرین کتاب وکامل ترین ذخیره آسمانی خداوند برای بشر است و هر آنچه لازمه ی سعادت انسان بوده را در خود جمع کرده است.

رساله حاضر تحت عنوان واژگان دخیل در قرآن و نقد آرای مستشرقان می باشد که شامل یک مقدمه و دو بخش می باشد و هر یک بخش مشتمل بر سه فصل است و در آخر یک خاتمه و نتیجه گیری.پس از فصل اول از بخش اول که به کلیات موضوع اختصاص یافته است در فصل دوم پیرامون تاریخچه استشراق و انگیزه های آن، مفهوم استشراق و فعالیتهای مستشرقان بحث شده است و در فصل سوم این بخش، مراد از زبان، زبان قوم، زبان قرآن، تأثیر متقابل زبانها، علل وامگیری زبانها و راه های نفوذ آن بررسی شده است.امّا فصل اول از بخش دوم، به طرح دیدگاه های مختلف درباره وقوع معرّبات در قرآن مجید و معرفی طرفداران آن با بیان ادلّه شان و نقد و بررسی ادلّه آنان اختصاص یافته است.در فصل دوم از بخش یاد شده، جدول های متعددی از واژگان دخیل در قرآن از نظر دانشمندان مسلمان و غیر آن با بیان مفترقات و مشترقات از واژگان دخیل میان آنان آمده است و بالاخره در فصل سوم از همان بخش دیدگاه های برخی از مستشرقان پیرامون تعدادی از واژگان دخیل بر اساس کتاب واژه های دخیل در قران مجید نوشته آرتور جفری مطرح و آرای آنان با استناد به اقوال اهل لغت مقایسه و مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است.معرّبات قرآن یکی از شاخه های مفردات الفاظ می باشد که پیرامون واژه های أجنبی و بیگانه در قرآن بحث می کند.کنجکاوی درباره معرّبات قرآن پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)توسط ترجمات القرآن، حبر الأمه صحابی جلیل القدر عبدالله بن عباس ( (ع)) و عبدالله بن مسعود و . . . شروع شده هر چند در این باره تألیفاتی مستقل قبل از قرن دهم وجود نداشته و نخستین کسی که در این امر گام نهاده جلال الدین سیوطی بوده است او توانسته با استفاده از کتابهای تفسیر، قراءات، علوم قرآن، حدیث، معرّّب، لغات القرآن و فقه اللغه، در حد توان معرّبات قرآن را بصورت کتاب جمع آوری کند.جفری در کتاب خویش 322 واژه دخیل در قرآن را معرفی نموده است که این تعداد خیلی بیشتر از آن است که دانشمندان مسلمان به آن پرداخته اند بانگاه اجمالی به این واژه ها معلوم می گردد که نزدیک سه چهارم از آنها واژگانی هستند که دراز زمانی پیش از اسلام وارد زبان عربی شده بصورت واژه های عادی و بومی در آمده اند و برای هفتاد و اندی واژه باقی مانده متأسفانه مدرک کتبی که دال بر کاربرد در زمان جاهلی باشد در دست نیست اما احتمال می رود این واژه ها در گفتار مردم رائج و متداول بوده سپس به قرآن راه یافته است. او در تبیین واژه ها، آرای مستشرقان را در پیش گرفته است.دیدگاه متعدد درباره معرّبات در قرآن در واقع به دو دیدگاه مخالفان و موافقان بر می گردد.مفاهیم واژگانی کلیدی:1-لغات جمع لغه: عبارت است از صدا های ک هر قوم بوسیله آن اغراض خویش را بیان داشته به هدفش می رسد.2-معرّب و دخیل: عبارت است از واژگان بیگانه ای که اعراب طبق قواعد زبان عربی در آن تصرف کردند که تعدادی از آن رنگ و بوی عربیت را به خود گرفتندن و تعدادی دیگر بدون تغییر بر اصل خود باقی ماندند.3-قرآن: (یعنی خوانده شده) کتابی است که از جانب خداوند توسط جبرئیل بر پیامبر اکرم (ص)برا هدایت بشر نازل شده است.4-نقد: (یعنی جدا ساختن خوب از بد) تمییز و نظر کردن به اشیاء جهت شناخت عیوب و محاسن و إعمال رأی و نظر خویش درباره آن.5-استشراق: عبارت است از مجموعه تلاشهای علمی غریبان برای شناسایی و شناساندن تمام ویژگیهای مشرق زمین در تمام حوزه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگ، ملی، مذهبی و . . .

پایان نامه حاضر به تحلیل و بررسی و نقد دیدگاههای خاورشناسان نسبت به دو موضوع پرداخته: اول دیدگاه مستشرقان نسبت به وحیانی بودن قرآن کریم ،دوم دیدگاه مستشرقان نسبت به موضوع تحریف قرآن. که دو فصل اصلی 3و4 را به این دو موضوع اختصاص داده ایم. توضیحاً در فصل سوم آورده ایم که برخی مستشرقان معتقدند قرآن کریم نشأت گرفته از: نبوغ پیامبر یا برگرفته از عهدین یا سنن جاهلی و یا شعریاست که مای? آنرا از دیگران گرفته یا رویاهای آشفته است و . . . سپس در دنباله فصل آن دیدگاهها را مورد تحلیل و نقد قرار داده و اثبات کرده ایم که قرآن کریم منشأ وحیانی دارد و پیامبر اکرم(ص) آنرا از خداوند متعال دریافت کرده است یعنی تمام الفاظ قرآن کریم و مفاهیم آن، الهی است. در فصل چهارم به دیدگاه خاورشناسان در بحث تحریف پرداخته و بیان کرده ایم که برخی مستشرقان مدعی اند، قرآن در زمان پیامبر اکرم(ص) و یا پس از رحلت ایشان دچار تغییر شده و مانند کتب آسمانی دیگر دستخوش تحریف گردیده و برخی از آنها مثل رژی بلاشر، شیعیان را به پذیرش تحریف قرآن متّهم می کند، که پس از تحلیل و بررسی ادعاهای مذکور، آنها را نقد کرده و اثبات کرده ایم که گفته آنان غالباً تکیه برنقلهای جعلی یا احادیث ضعیف در این زمینه است(مثل استناد به افسانه غرانیق) و قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) با دقت تمام( بوسیل? کتاب وحی) نوشته می شد و پس از آن مسلمانان در حفظ کردن آیاتش و نگارش آن اهتمام لازم را بکار بردند لذا این کتاب گرانقدر الهی مصون از تحریف مانده و خداوند هم در آیاتی این مصونیت را تأکید کرده لذا هیچ کاستی و یا افزایشی پیدا نکرده است.البته نگارنده در فصل دوم به توضیح مطالبی چون وحی و قرآن و اقسام تحریف و تاریخ استشراق پرداخته و در فصل پنجم شبهات اهل سنت و شیعه را در بحث تحریف مطرح می کند و آنها را مورد نقدو تحلیل قرار داده است سپس دلائل کلی عدم تحریف را بیان کرده و در پایان خلاصه پژوهش و نتیجه گیری را آورده است