مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «البدایة و النهایة» تأليف عماد الدين اسماعيل بن كثير دمشقى درباره تاریخ‌ عمومی‌ و اسلام‌ از آغاز تا عصر مؤلف نگاشته شده است. مجلدات مربوط به حوادث پيش از قرن هشتم بر آثار قدما متكى است، اما در بخش هاى مربوط به حوادث عصر ابن كثير از منابع معتبر به شمار مى‌ رود. صراحت لهجه و مهارت ابن كثير در انتخاب و ذكر وقايع مهم و شكل موجز نقل آنها از امتيازات اين كتاب است. آنچه اعتماد خواننده را بيشتر بر مى‌ انگيزد آن است كه نويسنده اين اثر بزرگ را به دستور يا خواهش كسى پديد نياورده و از اين رو هر چه را به نظرش درست مى‌ آمده نوشته است. اين كتاب بويژه براى بررسى اوضاع شام در عصر مماليك و روابط آنها با ايلخانان مهم است. مؤلف‌ در دیباچه کتاب‌، محتوای‌ آن‌ را به‌ ۳ بخش‌ تقسیم‌ می‌کند: «بدایة»: از آفرینش‌ تا پایان‌ زندگی‌ پیامبر اسلام‌ (صلّی الله علیه و آله‌)؛ «خلافت‌ یا تاریخ‌ اسلام‌»: از وفات‌ پیامبر (صلّی الله علیه و آله‌) تا عصر مؤلف‌؛ «نهایة»: در حوادث‌ بزرگ‌ آخر زمان‌ یعنی‌ «فِتَن‌ و مَلاحِم‌».

کتاب «تاریخ ابن خلدون» که نگارش آن در دهه های پایانی سده هشتم هجری از سوی تاریخ نگار، اندیشمند، جامعه شناس و فیلسوف نامدار تاریخ اسلام، عبدالرحمن بن خلدون ( ۸۰۸-۷۲۲ ه . ق ) انجام پذیرفت از جمله مشهورترین، مهم ترین و ارزشمندترین مجموعه های مفصل تاریخ عمومی به شمار می آید. در این کتاب، ابن خلدون بسان مورخان پیشین، تاریخ را تنها از لحاظ ظاهر که عبارت از جمع آوری حوادث و وقایع رخ داده در طول زمان است بررسی و بازبینی نکرد، بلکه از منظر بررسی علل و منشا پیدایش حوادث و رویدادها نیز آن را مورد تفقد قرار داد. آنچه روشن است، ابن خلدون در این کتاب با قریحه انتقادی عالی خویش نه تنها کوشید وقایع تاریخی را با استخراج و بیرون کشیدن علل جزیی رخدادها و حوادث درک و تفسیر کند، بلکه سعی کرد رویدادهای تاریخی را از طریق طرح و تدوین تاریخ علمی و مبتنی بر اصول صحیح نقادی و همچنین با مرزبندی قوانین تاریخ و توجه به تطور آن مرتبط با جغرافیای انسانی و مظاهر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تبیین کند.

«خودسازی و مسائل روانی» نوشته آیت الله محمد علی گرامی است. "این اثر که خلاصه ‏ای از سه سخنرانی نویسنده است که در تابستان 1348 در کانون علمی و تربیتی جهان اسلام ارائه شده، حاوی آموزه‏ ها و استناداتی است به حوادث صدر اسلام در خصوص خودسازی و فداکاری مسلمانان و آمادگی برای اجرای فرامین پیامبر (ص). نویسنده با یاد آوری آن رشادت ها و آمادگی‏ ها به بیان مواعظ و عبرت های تاریخی می‏ پردازد تا روح خفته مسلمانان معاصر را بیدار سازد و آنها را در مقابل عقب ماندگی ‏ها و نکبت ها و شقاوت ها حساس سازد. شناسایی موانع خودسازی، رابطه تحول و تکامل، دانایی و توانایی، ترس و غم، خوشبختی و غم و استعدادات روحی از نکاتی است که به عقیده نویسنده پایه تحولات فرزندان و دانش‏ آموزان را فراهم می‏ سازد و نظام تبلیغاتی و آموزشی هر جامعه ‏ای باید برنامه‏ های علمی برای شکوفایی استعداد ها داشته باشد.

«تاریخ اسلام کمبریج» در دو مجلد در سال ۱۳۸۳ توسط شرکت چاپ و نشر بین الملل وابسته به مؤسسه انتشارات امیر کبیر (وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی) توسط تیمور قادری ترجمه و منتشر شد. این کتاب در ردیف ده‌ ها مجلد کتابی است که دانشگاه کمبریج با استفاده از محققان انگلیسی و غیر انگلیسی برای کشورهای مختلف نوشته است. از جمله آنها تاریخ ایران کمبریج است که از آغاز تا انقلاب اسلامی در آن آمده و به فارسی هم ترجمه شده است. تاریخ اسلام کمبریج سالها پیش توسط همین ناشر و با ترجمه مرحوم احمد آرام ترجمه و منتشر شد. آن کتاب در یک مجلد بود و اکنون همان کتاب، با ترجمه دیگری و توسط همان ناشر در دو مجلد چاپ شده است. این در حالی است که در مقدمه، هیچ اشاره‌ ای به این که ترجمه نخست چه نواقصی داشته که همین ناشر مجبور به نشر دوباره آن شده، به چشم نمی خورد. احتمال می‌ رود که آن ترجمه با قدری تلخیص بوده و این ترجمه بسا کامل تر است. آنچه در این نوشته کوتاه مورد نظر ماست، مروری بر فصل دوم این کتاب است که توسط مستشرق کهنسال و معروف مونتگمری وات (استاد دانشگاه ادینبورو) نوشته شده است. این همان کسی است که دو مجلد کتاب با عناوین «محمد در مکه» و «محمد در مدینه» هم دارد که به عربی ترجمه شده است. مستشرق یاد شده آثار متعدد دیگری هم دارد که بیشتر آنها بازاری و عمومی است و برخی هم به فارسی ترجمه شده است. اين فصل از صفحه 65 آغاز شده و تا صفحه 99 ادامه يافته و ويژه زندگي تاريخ اسلام در عصر رسول الله (ص) است. آنچه که در اين فصل (و فصول ديگر) جلب توجه مي کند اين است که مؤلف هيچ نوع ارجاعي در ارائه مباحث نداده و مواد تاريخي با تحليل هاي وي بدون هيچ گونه منبع و مدرکي در اختيار گذاشته شده است. علي القاعده اين هم سبکي است که وجود دارد و البته کار ارزيابي را دشوار مي کند. در چنين سبک هايي، شايد چنين مقرر باشد که اصول تاريخي و مسلمات مبناي تحليل قرار گيرد. اين در حالي است که در بخش سيره، در اختيار بودن چنين مسلماتي کار دشواري است؛ چنان که نمونه هايي را که سخت محل ترديد است، در همين فصل ملاحظه مي کنيم که مبناي تحليل هاي نادرست قرار گرفته است.

در اواخرقرن ششم و آغاز قرن هفتم میلادی پیام آوری الهی درمنطقه جزیره العرب مشغول تبلیغ و ترویج دینی وحیانی توحیدی به نام اسلام بود. پیام آور مردی بود از خاندان قریش درمنطقه حجاز واقع در شهر مکه به نام محمد (ص) بن عبداله بن عبدالمطلب که از تبار قصی به کلاب به شمار می رفت . محمد (ص) در سال 570 م متولد شد و در سن 40سالگی درشهر مکه از طرف خداوند به پیامبری برگزیده شد وپس از 13 سال تبلیغ دین اسلام به مدینه کوچ کرد ومدت 11 سال نیز درآن شهر اقامت گزید وسپس وفات نمود. دینی که محمد (ص) به تبلیغ وترویج آن می پرداخت اسلام نام گرفته ودینی توحیدی وحیانی می باشد که اصول اولیه آن عبارت است از مجموعهآیاتی که از طرف خداوند وحی شده استبه محمد (ص) ،به عنوان پیامبر این دین که درکتاب مقدس ؛ به نام قرآن مجید گرد آمده است. دین اسلام که کامل ترین دین از ادیان توحیدی وحیانی قبل از خود به حساب می آید درهمان دوره حیات پیامبر مبانی وشرایع خود را بیان واستوار گردانید .

کتاب «ضیاء العالمَین فی بیان إمامة الائمة المصطفَیْن» نوشته ابوالحسن بن محمد طاهر شریف عاملی فتونی، از فقیهان و محدّثان بزرگ قرن یازدهم و دوازدهم است که این کتاب را در آخرین سال های عمر خود نگاشت. این کتاب شامل هفت جلد است. مهمترين مباحث جلد پنجم كتاب شامل بیان فضایل و مناقب اهل بیت علیهم السلام است که امامت آن بزرگواران را در پی دارد. در اين جلد به آنچه متعلق است به امامان پنجم تا دوازدهم و فضايل حضرت فاطمه (س) و همچنين بزرگانی مانند حضرت خدیجه و حضرت ابوطالب پرداخته شده است.