مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تحقيق حاضر به بررسي و نقد تعارضات (ادعايي) در متون وحياني و اخلاق مي‌پردازد. تعارض دين و اخلاق از جمله روابط بين دين و اخلاق برشمرده شده است. مهمترين تعارضي که در اين رابطه مطرح شده مربوط به فرمان خداوند به قتل حضرت اسماعيل توسط حضرت ابراهيم مي‌باشد. در اين پايان نامه، پس ازتعاريف مختلف دين و اخلاق و تبيين ارتباط کلي ميان آن دو و ترسيم شقوق اين ارتباط، رابطه تعارض مورد بررسي قرار گرفته است. تأکيد دراين رابطه بر همان جريان فرمان به قتل حضرت اسماعيل مي‌‌باشد که فرمان خداوند به قتل با فرمان عقلاني يا اخلاقي به نادرستي قتل، با يکديگر در تعارض قرار مي‌گيرند. از نگاه اين پايان‌نامه تعارض مذکور ادعايي است و بسياري از متفکران بر همين عقيده اند. از اين رو در صدد توجيه و راه حلي براي تعارض ادعايي برآمده‌اند. در اين جا آراء کي يرکگور، آکوئيناس، آدامز، کوئين، لويناس و دريدا و ... مورد بررسي قرار گرفته است. در مقابل، برخي ديگر اين ناسازگاري را واقعي و جدي تلقي مي‌کنند. و براي برون رفت از اين تناقض معمولا جانب عقل را گرفته‌اند. در اين رابطه به آراء کانت و موني اشاره شده است. در پايان، اين مسأله از ديدگاه متفکرين مسلمان نيز بررسي شده است.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی فرهنگ جهانی و دیدگاه قرآن و سنت در باره آن و نسبت بین آن دو پدیده است؛ که ضمن توصیف مفاهیم و چرایی جهانی شدن غربی و تبیین اندیشه جهانی اسلام، با تمسک به آیات و روایات و نظرات اندیشمندان، به مقایسه آن دو و بررسی نگرش اسلام بدان خواهد پرداخت.آنچه که گفته شده است این است که؛ "جهانی‌شدن"، نه تنها دین و مذهب را به حاشیه نکشانیده است؛ که حتی آن را در متن نیازهای‌های واقعی بشر معاصر قرار داده است و از سویی انسان معاصر بیش از هر زمانی، به دین، آموزه‌های دینی و مبانی معرفتی اصیل آن نیاز مند است. افزون بر اینکه، "آیین اسلام" به حسب آموزه‌های جهانی آن، منافاتی با موضوع جهانی‌شدن و فرهنگ جهانی نداشته و آن را منطبق با فطرت و آموخته‌های جهانشمولی و نظام آفرینش خویش دانسته و تنها در بهره گیری غرب از آن در ایجاد سلطه و چیرگی فرهنگ جهانی دارای نظریه خاص فرهنگ جهانی است، زیرا ویژگی‌های جهانی‌شدن از منظر اسلام با ویژگی‌های آن با جهانی‌شدن غرب متفاوت و متمایز است. مروری بر مفاد متون و مستندات قرآنی و روایی و فرهنگ اسلام، همگان را به این واقعیت غیر قابل انکار روبرو می‌سازد که دین اسلام، دینی جهانی بوده و در تجربه تاریخی خود، همواره برای جهانی‌شدن کوشیده است. "آیین اسلام"، مسأله جهانی‌شدن و تشکیل جامعه و حکومت جهانی را مطرح کرده است.

اين مطالعه در صدد است كه به تعليم و تربيت اسلامي از منظر مطهري بنگردو دلالتهاي تربيتي را در قالب عناصر اهداف، محتوا و روش از ديدگاه متفكر شهيد تبیین نمايد. برای این منظور چهار سوال پژوهشی طراحیو تدوین شد: سوال اول پژوهشي: شهید مطهری، ماهیت انسان را از دیدگاه خود چگونه تبیین نموده است؟سوال دوم پژوهشي: شهید مطهری، هدف تعلیم و تربیت را از دیدگاه خود چگونه تبیین نموده است؟سوال سوم پژوهشي: شهید مطهری، محتوای تعلیم و تربیت را از دیدگاه خود چگونه تبیین نموده است؟سوال چهارم پژوهشي: شهید مطهری، روش تعلیم و تربیت را از دیدگاه خود چگونه تبیین نموده است؟نتایج این مطالعه نشان داد که شهید مطهری ماهیت انسان را دو بعدی شامل جسم وروح می داند؛ و هدف تعلیم و تربیت را آمادگی انسان ها برای زندگی در آینده می داندو محتواهایی که این مهارتهای زندگی را تقویت می نمایدرا پیشنهاد نموده است؛ نتایج تجزیه و تحلیل سوال سوم پژوهشي مبنی بر محتوای تعلیم و تربیت از دیدگاهشهید مطهری نشان داد که نظر اسلام منحصراً علوم دینی نیست ، اگر مقصود علم خاص می بود، پیغمبر به همان علم تصریح می کرد، مقصود هر علم مفید و سودمندی است که بکار می خورد. شهید مرتضی مطهری محتوای تربیتی زیر برای تعیین محتوا پیشنهادنموده است: تقویت اراده،نیایش و پرستش، مراقبه و محاسبه، تفکر، هم‏نشینی با صالحان، ازدواج، جهاد،کار. نتایج تجزیه و تحلیل سوال چهارم پژوهشي مبتنی بر روش تعلیم و تربیت از دیدگاه شهید مطهری نشان می دهد که رويكرد اساسي در تعليم و تربيت شهید مطهری خدايي شدن، با خدابودن، روبه سوي او داشتن است، رويكردي كه بر عشق و دل متكي و مبتني بر پرورش و تقويت احساس حضور الهي و براساس هدايت الهي است.

آنچه در این پایان نامه، طی چند فصل و با عنوان «هجرت از نگاه قرآن» آمده، نوشتاری است مختصر به زبان فارسی، پیرامون هجرت که شامل یک مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه می باشد. در مقدمه طرح تحقیق تشریح شده است و در فصل اول، کلیات هجرت مثل معانی هجرت در لغت و اصطلاح، اقسام هجرت، وجوه هجرت در قرآن، و اهمیت هجرت مورد بحث قرار گرفته است. در فصل دوم: به اهداف و انگیزه های هجرت از قبیل تحصیل علم، حفظ دین، تبلیغ دین و دیگر موارد پرداخته شده و در فصل سوم: آثار و برکات دنیوی و اخروی هجرت، و کیفرها و عقوبات متخلفین از هجرت مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم، تحت عنوان مهاجران در قرآن می باشد که وظایف و صفات مهاجران، پیامبران مهاجر، مبدأ و مقصد مهاجر،برخی عناوین آن می باشد.

اعتقاد به ثنویتبین جسم و روح، ارزشمند شمردن فضائل و ناپسند دانستن رذائل، وجه مشترکهمهء ادیان و مکاتی اخلاقی است . مباحثاخلاقی دو شعبه دارد، شعبه نظری و عملی، در بخشعملی برای رسیدن به کردار نیکباید به انجام دادن اعمالی اقدام کرد (بایدها) و از انجام دادن بعضی اعمال دیگر خودداری کرد (نبایدها). کلیاتاین "بایدها و نبایدها" نزد همهء انسانها مشترکاستولی در جزئیاتو روشهای رسیدن به آنها در بین گروههای مختلفتفاوتهایی وجود دارد. خلق، ملکه‌ای استدر موجود ذی‌شعور و با اراده که منشا افعال است ، برخی از این افعال فطری استو برخی اکتسابی، که تتتاثیر علم و اراده انسانهاستو با تقویتاراده می‌توان آنها را تغییر داد. صوفیه مکارم اخلاقی را همان ملکاتنفسانی دانسته‌اند و آن را مقاماتتعبیر کرده‌اند، مهمترین آنها عبارتاستاز توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا. صوفیه معتقدند نگهداشتجسم از گناه حق آن است ، ایشان حقوق جسم را در برخورداری از نعمتها و نیازهای ضروری مانند طعام، جامه و مسکن به حداقل ممکن کاهشدادند، اما به نظافتشخصی و وضوداشتن دائمی بسیار مقید بودند، البته در میان صوفیه گروهی هم بودند که درمان بیماریها را خلافتسلیم و رضا می‌پنداشتند و از آن پرهیز می‌کردند. اکثر صوفیه در روابط خانوادگی خود برای پدر و مادر احترام خاصی قائل بودند و به ترتیبفرزند اهمیتمی‌دادند، ولی به همسر با بدبینی می‌نگریستند و اغلباو را مخل تجرد سالکو مانع سیر الی‌الله می‌شمردند و مریدان را بخصوصدر ایام جوانی از معاشرتبا زنها نهی می‌کردند و همسران خود را بیشتر از طبقه فقیران برمی‌گزیدیند. روابط مشایخ صوفیه با یکدیگر با شفقتو حرمتتوام بوده و با دوستان با انصافو ایثار بسر برده‌اند و دیدار و عیادتدوستان را واجبشمرده‌اند. صوفیه با همسایگان با مدارا و محبتزیسته‌اند تا جایی که موجبجذبآنها و ایجاد محبوبیتخودشان شده است . صوفیه در روابط اجتماعی خود، بجز در موارد نادری، معمولا با سلاطین و قدرتمندان روابط خوبی نداشته‌اند. صوفیه در وظایفاقتصادی و تامین معاشخود فعال نبودند و بطور کلی برای گذران زندگی به دو شیوه کلی ارتزاق کرده‌اند: کسبو توکل، توکل خود شامل فتوح و سوال می‌شد. صوفیه کسبرا مناسبمبتدیان و توکل را مناسبمنتهیان دانسته‌اند. از وظایفدیگر اجتماعی حفظ نظافتاماکن عمومی استکه صوفیه بدان سختپایبند بوده‌اند. وظیفه دیگر اجتماعی پایداری در مقابل متجاوزان به دین و وطن است ، صوفیه برای رعایتمسائل عبادی در جنگبا کفار حاضر می‌شده‌اند بویژه بعضی از این قوم در برابر حمله مغول مقاومتکردند. صوفیه از پدیده مرگاستقبال می‌کردند و حتی آن را وصال دوستمی‌نامیدند. گرچه بعضی به هنگام رحلت ، حضور در پیشگاه حق تعالی را دشوار توصیفکردند. صوفیه مدعی کراماتدر حین مرگو بعد از آن نیز بوده‌اند.

بر اساس اینکه افق دید اسلام و فمینیسم با هم تفاوت‌های بنیادین داشته و این تفاوت‌های ژرف و عمیق برگرفته از مبانی آنها و نوع نگرش هر یک نسبت به جهان هستی، سرآغاز و سرانجام آن می‌باشد؛ نوع نگرش آنان به مباحث اخلاق خانواده نیز با هم اختلاف اساسی دارد. آرمان‌هایفمینیسم بر ارزش‌های خود ساخته بشری و خواسته‌های این دنیایی انسان بنا شده، و مبانی و ارزش‌های اسلام بر دستورات الهی و امور ماوراء‌الطبیعی بنیانگذاری شده است؛ با توجه به اینکه فمینیسم در برنامه ریزی خود در امرِ خانواده، رویکردی این جهانی دارد و شادمانه زیستن فردی را مبنا قرار داده است، باعث بروز چالش‌های عدیده اخلاقی برای خانواده‌ها شده است. مسأله اصلی این تحقیق که به روش توصیفی – تحلیلی انجام گرفته،این است که این چالش‌ها کدام‌اند؟ با توجه به اینکه در سال‌های اخیر تحقیق مستقلی در زمینه چالش‌های اخلاقی فمینیسم در خانواده صورت نگرفته است؛ هدف این تحقیق، ارائه تصویری روشن از چالش‌های اخلاقی فمینیسم در خانواده از دیدگاه اسلام است. تا خانواده‌ها، نسبت به عوامل ثبات و استحکام، و همچنین عوامل بی ثباتی خانواده شناخت بیشتری پیدا کنند.نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد، فمینیسم در زمینه روابط جنسی و عاطفی همسران، چالش‌های اخلاقی مانند: تغییر الگوهای سنتی روابط همسران، آسیب‌های اخلاقی ناشی از شیوع روابط نامشروع جنسی، موالید ناخواسته، رواج هم‌جنس‌گرایی، رواج طلاق آسان و...در زمینه نقش‌های جنسیتی و اشتغال زنان چالش‌هایی مانند: محرومیت از اقتدار پدر، ایجاد شکل‌های نوین ستم جنسی، ایجاد روحیه تقابل بین همسران و.. . در تولید مثل و تربیت فرزندان، چالش‌های اخلاقی مانند: ترویج سقط جنین، کاهش رشد فضایل اخلاقی در مادر، از بین رفتن فضای سالم برای تربیت کودک و...را برای خانواده‌ها ایجاد نموده است.

این نوشتار، تحقیقی در زمینه مشروعیت قرائت‌های مختلف از نَصّ دینی و ادله امکان فهم نَصّ است، که در آن برخی نوآوری‌ها درباره فهم نصوص دینی مطرح شده و صحّت یا عدم صحّت روش‌های جدید فهم این نصوص و نیز شیوه‌های اجتهاد در متون دینی برای استخراج حکم از آن‌ها بررسی می‌شود. نویسنده در سه فصل به تبیین روش‌های اجتهاد در دین می‌پردازد. در فصل اول از این نوشتار ادلّه اجتهاد و انواع آن بیان شده و مفهوم لغوی و اصطلاحی اجتهاد و موهبتی خدایی بودن اجتهاد یا اکتسابی بودن آن و اقوال و دلیل‌های مربوط به هر یک ذکر گردیده است. نویسنده دلیل قائلین به ضرورت اجتهاد و مبانی آن ها را در این زمینه مطرح ساخته و ادلّه عقلی و نَقلی به عنوان ابزار کار اجتهاد همچون: استناد به کتاب خدا، استناد به سنّت، اجماع و دلیل عقلی را از نظر شیعه بررسیده، سپس اجتهاد را از منظر اهل سنّت تبیین می‌سازد. وی به اقسام اجتهاد، مانندِ اجتهاد مطلق و متجزّی نیز پرداخته و امکان تجزّی در اجتهاد را بررسی می‌کند. فصل دوم به تحلیل نوگرایی در قرائت جدید از دین و بدعت آمیز بودن، یا ابداعی بودن آن اختصاص دارد. نویسنده ابتدا به تعریف تجدید یا نوآوری پرداخته و پس از معنا کردن ثابت و متغیر در شریعت اسلامی، مشروعیت نوآوری و نوگرایی دینی را شرح می‌دهد. در ادامه با اشاره به مفهوم نص و راه فهم آن، دیدگاه مجتهدان شیعه امامیه را درباره راهکارهای فهم نصوص دینی ذکر کرده و فهم لغت، فهم دلالت لفظ بر معنا، تشخیص ظهور نصوص، فهم علمی نصوص، فهم عرفی از نَصّ دینی، فهم اجتماعی از نص و فهمیدن یکی از نصوص به وسیله نصوص دیگر را از راهکارهای فهم نص از منظر آنان بر می‌شمارد. وی در همین زمینه به بحث درباره هرمنوتیک (یکی از راهکارهای فهم نص دینی و دین) از دیدگاه متفکران غربی پرداخته و موضع خویش را درمقوله هرمنوتیک و مشروعیت آن و جواز تعدّد قرائت از دین به ویژه در مسایل عقیدتی بیان کرده و تأثیرات هرمنوتیکی را در عصر کنونی بررسی می‌کند. در فصل سوم نوگرایی در فهم نصوص دینی و تأثیر آن در اجتهاد و روش‌های اجتهادی بررسی گردیده است.

با توجه به پیچیدگی های توسعه جوامع و روابط انسانی،امروزه نیاز به اخلاقی که بتواند در خلوت افراد هم راهنمای آنها به سوی تعالی باشد، بیش از گذشته است.در قرن بیست ویکم با توسعه تکنولوژی ارتباطی، به اعماق تنهایی و فردیت افراد هم نفوذ شده است. بنابراین اخلاق وپایبندی به اصول اخلاقی می تواند مخاطرات این توسعه را به حداقل رساند .اصولی برای تأمین حقوق پایه و اساسی بشریدر جامعه جهانی تدوین وتحت عنوان "حقوق بشر وشهروندی" منتشر شده است ؛اماانتشار واطلاع رسانی این حقوق به خودی خود مانع ظلم وحق کشی ها نشده است،عنصر لازم انتفاع از آن؛ پایبندی همه انسانهااعم از حاکم وتحت حاکمیت به اصول اخلاقی خصوصاً اصول حقوق بشر رایج جهانی است.آگاهی به این اصول و عمل به آنها موجب پیدایش رابطه شهروندی درجامعه می شود. تکلیف ومسولیت آحاد افراد جامعه به وضوح بیان می شود.شهروندی پذیرفتن مسولیت ومسئول فعال بودن است"کلکم راعٍ ٍوکلکم مسئولٌ عن رعیته"[پیامبر اسلام(ص)].اسلام حقوق بنیادی انسان وطبیعت را به رسمیت شناخته و از طریق تعالیم شرعی و اعتقادی به پیروانش این حقوق را جاری می سازد.در مقاطع اولیه صدر اسلام از مدینه النبی تا حکومت علوی نمونه های موفقی از اجرای این قوانین متعالی ومترقی موجوداست.مستندات تدوین شده در فصل چهارم همه دلالت بر نگرش جامع اسلام به تکامل انسان وجامعه است.با تکریم ذاتی انسان و رازش دادن به میزان تقوای او(إن اکرمکم عندالله أتقیکم)یعنی کرامت اکتسابی؛قائل شدن آزادی های قانونمند برای او،دعوت به عدالت ورعایت عدالت بر او،یکسان دانستن همه انسان ها در قبال قانون و تکالیف،جایز دانستن رفاه و مالکیت برای او تا آنجا که به کسب مدارج تکامل انسانی او لطمه وارد نکند و نهایتأ تأمین امنیت لازم برای دستیابی به همه این موارد، الگوی مناسبی برای توسعه و رعایت شهروندی مسئولیت پذیر ارائه نموده است.الگویی که اسلام برای نیل به این هدف ارائه نموده مبتنی برکرامت اکتسابی انسان است.انسان اعم از حاکمیت و تحت حاکمیت باتقوی ورزی به این حقوق مبنایی دست خواهد یافت.تقوی یعنی عدالت در رفتار وگفتار،تقوی یعنی احترام به آزادی انسانها،تقوی یعنی مساوات و یکسان انگاشتن دیگران ،تقوی یعنی آبادی مزرعه دنیا برای دستیابی به آخرتی آباد(الدنیا مزرعه الآخره)و نهایتأ تقوی یعنی رضایت خالق و مرضی شدن انسان با تقوی قرب الی الله وصول به آرمان برتر.

این رساله شامل پنج فصل می باشد: فصل اول: کلیات، درکلیات سه و امر مورد بحث قرار گرفته است.1-محتوای اجمالی رساله 2- سرگذشت مختصر تجسم عمل 3-طاعت و معصیت منشأ ثواب و عقاب است بنابراین موضوع استحقاق فرد به ثواب طاعت است و موضوع استحقاق فرد به عذاب معصیت است.فصل دوم: حقیقت تجسم عمل، بیان می شود مقصود از تجسم اعمال این است که آن چه انسان در این جهان انجام داده است در جهان دیگر، به صورتی متناسب با آن جهان نمودار می شود. به عبارتی دیگر، نقمت ها، فرح و سرور، درد و شکنجه، همان حقایق اعمال دنیوی انسان هاست که در حیات اخروی خود را نشان می دهد بنابراین، جزای اعمال هر انسانی عین اعمال او خواهد بود ودر این جمله ذره ای مجاز گویی نیست و چیزی در محکمه ی عدل خداوند، بهتر از این نیست که عین عمل انسان را به خود او باز گردانند.فصل سوم: بیان امکان تجسم اعمال، مراد از بیان تجسم اعمال به صورتی جداگانه این است که امتناع آن اثبات نشود بنابراین می توانیم از طریق مطرح کردن شبهات و پاسخ دادن به آن ها امتناع آن را رد کنیم. فصل چهارم: با ذکر آیات قرآن و روایات اسلامی می توان گفت که تجسم اعمال واقع است.فصل پنجم به بیان موضوع رساله می پردازد و رابطه تجسم اعمال با ثواب و عقاب در نتیجه رابطه بین آن ها اتحادی و عینیت است نه قراردادی و نه علی و معلولی در نهایت هدف از نگارش این رساله، اعتقاد به ثواب و عقاب و کیفیت ارتباط آن ها با عمل و نحوه تحقق آن ها در رفتار و کردار انسان در دنیا و در نتیجه در سعادت و شقاوت انسان بسیار موثر است. لازم است هر انسانی پیرامون این مسأله جداً تحقیق و بررسی کند. و هدف، روشن شدن ثواب و عقاب اخروی و نحوه تحقق و وقوع آن و تصدیق یقینی به این مسأله از طریق آیات و روایات و یقین به این مسأله قطعاً موثر در کارهای نیک و سعادت انسان می شود.

تربیت اخلاقی اسوه مدار که شالوده آن بر محاکات و اقتباس و الگوپردازی استوار است، از موثرترین روش ها و مقوله های تربیتی در حوزه اخلاق به شمار می آید و شامل تربیت فکری، عاطفی و رفتاری نیز می شود. و اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان نیز درباره این مقوله ی تربیتی آراء و نظریات قابل توجهی دارند. مبانی این تربیت علاوه بر مبانی عام از جمله امکان تغییرپذیری اخلاق و تأثیر نیت در فعل اخلاقی و ... دارای مبانی خاص دیگری نظیر کمال جویی و کمال خواهی، تلاش برای ارضای میل لذت جویی، مقبولیت اجتماعی و ... است. این نوع تربیت دارای مزایای فراوانی نظیر عینیت، کاهش خطا، تحرک بخشی و ... می باشد. این مقوله تربیتی علاوه بر آسیب‌های عام آسیب های ویژه ای نظیر الگوگیری مطلق از آباء و اجداد اسوه گیری غیر عاقلانه از باطل و ... می باشد. از اقسام روش های بیانی و عملی و قلبی در تربیت اخلاقی اسوه گرا می توان بهره جست. قرآن کریم نیز به این روش اهتمام ویژه ای دارد و ضمن بیان اقسام اسوه های فردی و اجتماعی با عناوین مشیر یا اعلام شخصیه از بین انبیاء و اولیاء به معرفی الگوهایی می پردازد. این پایان نامه به روش کتابخانه ای و تحلیلی تهیه شده است.