مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه ی تاریخ گرچه معرفتی نسبتاً نوظهور است، اما موضوع و مسایل آن از دیرباز، مورد توجه فیلسوفان و اندیشمندان بوده است. در این میان، فلسفه ی نظری تاریخ نسبت به فلسفه ی علم تاریخ، قدمتی دیرینه دارد و اغلب ادیان، مذاهب و مکاتب، دیدگاه خود را نسبت به کلیت تاریخ بشری به طرق گوناگون بیان کرده اند. یکی از فرقه های اسلامی که تفکرات فلسفی آن از غلظت بیشتری برخوردار است، اسماعیلیان می باشند که در یک تقسیم بندی کلی، به دو دوره ی دعوت قدیم و جدید تقسیم می شوند. از آنجا که هر فلسفه ی نظری تاریخی، سعی دارد به سه سؤال مسیر، محرک و هدف تاریخ پاسخ دهد، در مقاله ی حاضر سعی شده است برای درک مفهوم تاریخ از نظر اسماعیلیه (دعوت قدیم) سه سؤال فوق از دیدگاه ایشان مورد بازکاوی قرار گیرد. نتیجه ی مدعای این تحقیق، آن است که از نظر اسماعیلیه، تاریخ هویت دینی و مذهبی انسان را تعیین و آشکار می سازد. عامل محرک آن علم و معرفت است و بخش اعظم تاریخ در گذشته، طی شده و تنها یک منزلگاه تا آینده باقی است.

در تاریخ سده های میانه، سرزمین های خلافت عباسی با جنبشی دینی، اجتماعی، فلسفی و سیاسی روبه رو شدند که از نظر قدرت سیاسی رقیب دستگاه خلافت بغداد گردید. اسماعیلیان؛ یعنی معتقدان به امامت اسماعیل بن جعفر علیه السلام، پس از مبارزه ای طولانی در نقاط مختلف جهان اسلام، با تشکیل حکومت فاطمیان در شمال آفریقا به سلطه سیاسی دست یافتند و در سال 297 هجری به طور رسمی خلافت خود را آغاز کردند. این مقاله با تکیه بر درکی از مفهوم عینیت تاریخی و با نقد درونی و بیرونی گزارش های مورخان ساکن سرزمین های شرقی خلافت عباسی را که تحت سیطره سیاسی و عقیدتی عباسیان بودند نشان داده است گرایش های سیاسی و عقیدتی، مکان رشد و نمو و هویت فردی و خانوادگی مورخان بر گزارش های آنان از حکومت فاطمیان تاثیر گذاشته و باعث بدبینی عمومی نسبت به فاطمیان شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

امامت نخستین مسئلۀ بحث برانگیز و اختلاف آفرین در تاریخ اسلام است که نخستین دسته بندی ها و انشعاب ها را، پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، در میان مسلمانان به وجود آورد. فرقه های اسماعیلیه و زیدیه از مهم ترین فرقه های شیعه، بعد از شیعۀ اثنی عشری، به شمار می روند که هنوز حیات سیاسی و اجتماعی دارند، اما دیدگاهشان به مسئلۀ امامت از سده های نخستین اسلامی شکل گرفته است. یافته های پژوهشی نشان می دهد که این دو فرقه نخست معتقد به امامت و رهبری اهل بیت پیامبر بودند. اما با گذشت زمان، کسانی جز ایشان را امام و رهبر خویش گرفتند. بدین سبب، زمینه های انحراف در بین آنها کم کم آشکار شد. در این مقاله برآنیم با تکیه بر روش تاریخی، بحث امامت را از دیدگاه دو فرقۀ اسماعیلیه و زیدیه بررسی کنیم.

این رساله با عنوان «تأویل از دیدگاه اسماعیلیه و امامیه» در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول به تعریف لغوی و اصطلاحی تأویل، فرق تأویل با تفسیر، موارد استعمال تأویل در قرآن، تعریف محکم و متشابه، راسخین در علم تأویل، پیشینة تأویل، عوامل پدید آمدن تأویل و تفسیر به رأی اختصاص دارد. در فصل دوم به فرقه های اسماعیلیه، القاب اسماعیلیه، عقاید، جهان بینی و تأویلات اسماعیلیه از جمله: تأویل عددی و غیر عددی آیات و روایات و تأویل در فروعات فقهی و عملی آن ها اشاره شده است. فصل سوم به تأویل امامیه اختصاص دارد. در این فصل، نخست دیدگاه امامیه و سپس عقاید و جهان بینی آنان مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم به تطبیق دیدگاه تأویلی اسماعیلیه و امامیه پرداخته شده است.

اینکه آموزه های ناب عارفانه، ریشه در اندیشه های اسلامی دارند بر اهل نظر پوشیده نیست، اما سخن در این مقام آن است که آیا تصوف در اندیشه های توحیدی خود از اسماعیلیه تاثیر پذیرفته است یا خیر. خاستگاه این پرسش، مشابهت های فراوانی است که در توحید این دو گرایش شاهدیم، خدای ناشناختنی اسماعیلیه که در آثار فیلسوفانی چون حمید الدین کرمانی مطرح شده است یا غیب الغیوب صوفیه که در آثار متعدد ابن عربی آمده است بسیار شبیه است، به صورت کلی موارد متعددی در این رساله به عنوان مشابهت دو اندیشه طرح و بررسی و ریشه یابی شده است، مواردی همانند اختلاط و ادغام اسماعیلیه و صوفیه بعد از شکست اسماعیلیه در الموت، تاثیر آراء اسماعیلیه بر این عربی، ارتباط اخوان الصفا با صوفیه، تعدد این موارد مشابهت هر محققی را بر آن می دارد که در چرایی این نزدیکی و در موارد آن تاملی شایسته بنماید، نویسنده در این پژوهش بر آن است که اگر چه انکار این تاثیر و تاثر ممکن نیست اما شاید بتوان گفت که هر دو اندیشه تحت تاثیر عاملی دیگر به چنین آرای مشابهی رسیده باشند، تاثیر نو افلاطونیان و آیات و روایات اسلامی، از مواردی است که می تواند به عنوان این منشا مشترک مورد بررسی قرار گیرد

پژوهش شامل موارد ذیل است تشکیلات فاطمیان ، تشکیلات اداری ، خلافت ، وزارت ، کارگزاران دولتی و درباری ، تشریفات دربار فاطمیان ، تشکیلات فضایی ، امور نظامی ، نهادهای آموزشی و پیشرفت علوم ، نهادهای آموزشی ، علم و علما، هنر و معماری ، معماری دوره فاطمی ، هنرهای زیبا، وضعیت اقتصادی اجتماعی ، اوضاع اقتصادی ، اوضاع اجتماعی ، روابط با سایر دول

موضوع تحقیق حاضر « سیری در پیدایش و عقاید فرق شیعی» است. از آن جا که مذهب شیعه به عنوان یکی از مذاهب اسلامی در طول تاریخ به فرقه های مختلفی انشعاب یافته است، یکی از مهم ترین اهداف پرداختن به این موضوع، بررسی علل تکثر فرقه ای درون شیعی است و ترسیم تصویر روشنی از مذهب شیعه اثنی عشری و برتری های آن نسبت به دیگر فرق درون شیعی می باشد. آن چه از بررسی منابع به دست می آید این است که مهم ترین فرقه های انشعاب یافته از شیعه، امامیه، اسماعیلیه کیسانیه، زیدیه و غلات است. این نوشتار که در هفت بخش تنظیم شده است به بیان مهم ترین فرقه های شیعه پرداخته و علل تفرقه را نیز مورد بررسی قرار داده است. در بخش اول به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی شیعه پرداخته و بعد علل پیدایش فرقه های شیعی را بیان نموده است، که به دلایلی از این قبیل باز می گردد: اختلاف مسلمین بعد از رحلت پیامبر ( ص)، اختلاف در مسئله امامت و تعصبات قبیله ای، پیروی از هواها و گرایش به منافع مادی و لجاجت، فتوحات مسلمین و گسترش حوزه جغرافیایی اسلام. در بخش دوم به بررسی فرقه امامیه پرداخته شده است، امامیه نام عموم فرقی است که به امامت بلافصل حضرت علی ( ع) و فرزندان او معتقدند و می گویند: «جهان از امام تهی نتواند بود و منتظر فرج یکی از علویانند که در آخرالزمان ظهور کند و جهان را پس از آن که پر از ستم و بیداد شود، پر از عدل و داد کند.» بخش سوم اختصاص به اسماعیلیه یافته است، اسماعیلیه گروهی است که به امامت اسماعیل بن جعفر ( ع) معتقد است. بخش چهارم مربوط به فرقه کیسانیه است و آن گروهی است که در سال های بعد از رخداد عاشورا قیامی را به رهبری مختار سامان دادند. در بخش پنجم به بررسی غالیان پرداخته شده است و آن ها کسانی هستند که درباره امامان خود از اندازه فراتر رفته و آنان را از حدود آفریدگان الهی فراتر بردند و درباره ی آنان به احکامی که ویژه خداوند است، گراییدند. روش تحقیق در این رساله، کتابخانه ای می باشد که طی آن به بررسی کتب معتبر تاریخی پرداخته شده است. از جمله نتایجی که از این تحقیق حاصل شده است می توان به موارد ذیل اشاره نمود: -دریافت تصویری روشن از مذهب شیعه - آگاهی از علل ایجاد انشعابات با تسخیر صحیح در مذهب شیعه - آشنایی با فرقه های ایجاد شده در مذهب شیعه - شناختن فرقه ناجیه از بین تمای فرق و تثبیت برتری آن نسبت به دیگر فرق - آگاهی از این مطلب که هر جا که شیعه از تعلق پیامبر ( ص) فاصله گرفته اند، دچار انحراف و سردرگمی شده اند. واژگان کلیدی: شیعه، امامیه، زیدیه، کیسانیه، اسماعیلیه، غلات.