مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «علي عليه السلام و الخوارج تاريخ و دراسة» نوشته جعفرمرتضى عاملی در دو جلد مي باشد. نویسنده کوشیده است به پرسش های متنوعی درباره خوارج پاسخ دهد. سپس پاسخ این پرسش ها را از منابع و متون تاریخی و روایی انبوه جمع آوری کرده، به خواننده تقدیم می کند. مؤلف با مطالعه اوضاع اجتماعی، سیاسی و دینی جامعه عراق و مردم عرب، و با استناد به دیدگاه های امام علی (ع)، زمینه های پیدایش خوارج را بررسی کرده است. نویسنده ضمن اینکه وضعیت روحی و روانی، و پایگاه قبیله ای خوارج را بررسی می کند، به سیاست های راهبردی و اهداف عالی امام، و تلاش های بی دریغ او برای آگاهی بخشی و هدایت این قوم به راه راست، و نشان دادن فهم غلط آنان از شرایط روز نیز در نظر دارد، و سیاست های انحرافی طاغوت شام را که در مناظره ها و احتجاج های امام و یارانش با سران خوارج آشکار شد، به شیوه ای منطقی و مستدل نقد و ارزیابی می کند.

‫امروزه انديشه وهابيت در قالب مذهب خاص، به‌صورت گسترده و در سطح جهاني، و به‌طور سازمان‌يافته و کاملا تهاجمي عليه ساير مذاهب اسلامي، تبليغ و ترويج مي‌گردد. اين گروه، بر اساس برداشت‌ها و قرائت خاصي که از مسايل اعتقادي اسلام دارد، ساير مسلمانان را تکفير نموده، و قتل و کشتار آنان را جايز مي‌داند. و بدين ترتيب، تمام گروه‌هاي اسلامي از اعتقادات و عملکرد اين فرقه در رنج بوده و متضرر مي‌گردند. اين مسأله دقيقاً شبيه خوارج در صدر اسلام است که به‌دليل عقايد خاص خود، از جامعه اسلامي جدا بودند، و با تکفير ساير مسلمانان، موجبات آزار سايرين را فراهم مي‌آوردند. خوارج نخستين گروهي بودند که در تاريخ اسلام، ساير مسلمانان را تکفير کرده، و در مقابل حکومت اسلامي با انگيزه‌هاي اعتقادي خروج نموده‌اند. البته يکي از ويژگي‌هاي اعتقادي خوارج، پذيرش مسأله شفاعت و کرامت است، که در اين زمينه با وهابيت اختلاف دارد. اما در مجموع، مقايسه ديدگاه‌هاي خاص وهابيون و عقايد مخصوص آن‌ها در زمينه توحيد و شرک، با اعتقادات خوارج که در تاريخ نقل شده است، نشان مي‌دهد که نقاط اشتراک زيادي بين عقايد وهابيان و خوارج در حوزه ايمان و کفر، امامت، خلافت، امر به معروف و نهي از منکر، علل خروج وهابيان و خوارج در مقابل مسلمانان، و پيامدهاي اعتقادات آنان در سطح جهان اسلام وجود دارد. مهم‌ترين ويژگي هر دو گروه، تکفير مسلمانان، جايز دانستن قتل و کشتار آنان، و بدعت‌گذاري در دين اسلام است. اگرچه ابن تيميه، بنيانگذار افکار وهابيت، تکفير مسلمانان را نخستين بدعتي مي‌داند که در اسلام ظهور يافته، اما پيروان وهابيت امروز خود در اين دام شيطاني گرفتار شده‌اند؛ در حالي که اين رويکرد، نقطه مقابل سنت پيامبر اکرم( است که مسلمان را برادر مسلمان معرفي مي‌کند. اين پژوهش نشان مي‌دهد که وهابيون و خوارج در واقع، يکي هستند، وتفاوتي جز در بعد زماني ندارند.

امروزه اندیشه سلفی‌گری در قالب ایدئولوژی خاص، به ‌صورت گسترده و در سطح جهانی و به طور سازمان یافته و کاملا تهاجمی علیه سایر مذاهب اسلامی تبلیغ و ترویج می‌گردد. این گروه‌ها براساس برداشت و قرائت‌های خاصی که از مسائل اعتقادی اسلام دارند و با تأکید بر آیات متشابه قرآن و برجسته کردن آیاتی از قرآن که به مسئله امر به معروف و نهی از منکر و جهاد اشاره دارد، سایر مسلمانان را تکفیر نموده و قتل کشتار آنان را جایز می‌شمارد. بدین ترتیب تمام گروه‌های اسلامی از اعتقادات و عملکرد این فرقه‌ها در رنج بوده و متضرر می‌گردند. این مسئله دقیقا شبیه خوارج در صدر اسلام می‌باشد که به دلیل اعتقادات خاص خود، از جامعه اسلامی جدا بودند و با تکفیر سایر مسلمانان، موجبات آزار آنان را فراهم می‌آوردند. خوارج، نخستین گروهی بودند که در تاریخ اسلام سایر مسلمانان را تکفیر کرده و در مقابل حکومت اسلامی با انگیزه‌های اعتقادی خروج نمودند. مقایسه دیدگاه‌های سلفیان و عقاید خاص آنان در زمینه توحید و شرک، رجوع به نصّ و ظاهرگرایی مبتنی بر نصّ، مخالفت با مصلحت اندیشی مطابق با فهم بشری در مورد مسائل حکومت اسلامی و غیره؛ با اعتقادات خوارج صدر اسلام که در تاریخ و کتب مذهبی نقل شده است، نشان می‌دهد که نقاط اشتراک زیادی بین خوارج و سلفیان معاصر در حوزه ایمان و کفر، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد. مهمترین ویژگی هر دو گروه، ظاهرگرایی در نصّ، تکفیر مسلمانان، جایز دانستن قتل و کشتار آنان و افراط گرایی و ترور، جهاد و مواردی از این دست می‌باشد.

‫حقیقت ایمان یکی از مباحث مهم مورد اختلاف میان متکلمان اسلامی است. گروه خوارج بر این باورند که عمل جوارحی(طاعات) جزءلاینفک ایمان و از عناصرتشکیل دهنده آن است. گرچه فرقه‌های مختلف مرجئه درباره ایمان اختلاف نظر دارند، ولی اعتقاد به خارج بودن عمل ازماهیت ایمان، اعتقاد مشترک آنهاست. چنان که این جماعت ایمان را امری تجزیه ناپذیر دانسته و قابل کاهش و افزایش نمی‌دانند، درنتیجه ایمان همه افراد را در یک سطح می انگارند. مشهور اشاعره نیز بر این عقیده‌اند که ایمان عبارت از تصدیق وجود خداوند، پیامبران الهی، و اوامر و نواهی پروردگار است. به گمان این فرقه، عمل درحقیقت ایمان دخیل نبوده و امکان افزایش و کاهش آن وجود دارد. نزد آنان غالبا اسلام و ایمان به یک معنا به کار رفته است. تحلیل اکثر متکلمان واندیشمندان شیعه اثنی‌عشری از ایمان،گویای یکسانی آن با تصدیق و معرفت است. ایمان عبارت از تصدیق خدا و رسول و محتوای رسالت و در حقیقت همان معرفت خداوند و رسول و هر آنچه که آن حضرت آورده است می‌باشد. آنان بر این باورند که عمل داخل در حقیقت ایمان نبوده بلکه ایمان دارای لوازم متعددی است که عمل یکی از آن لوازم مهم و عامل نجات و تکامل انسانی است. بر این مسئله اتفاق دارند، که اسلام مساوی ایمان نیست، هر مومنی مسلمان است ولی هر مسلمانی مومن نیست. نوشته حاضر به بررسی و تبیین مقوله ایمان نزد چهار فرقه کلامی «خوارج، مرجئه، اشاعره وشیعه امامیه» پرداخته است. كليد واژه: اسلام، ایمان، تصدیق، عمل، خوارج، مرجئه، اشاعره، شیعه.

کتاب «علی و الخوارج» نوشته سید جعفر مرتضی عاملی است. آنچه کتاب حاضر را از سایر مطالعات و تحقیقات درباره خوارج متمایز می سازد، جامعیت آن است، یعنی این جریان منحرف را از زمان ظهور تا عصر حاضر، در همه فراز و فرودهای سیاسی، نظامی، عقیدتی و احیاناً علمی و اندیشه ای بررسی می کند. نویسنده کوشیده است به پرسش های متنوعی درباره خوارج پاسخ دهد؛ سپس پاسخ این پرسش ها را از منابع و متون تاریخی و روایی انبوه جمع آوری کرده، به خواننده تقدیم می کند. مؤلف با مطالعه اوضاع اجتماعی، سیاسی و دینی جامعه عراق و مردم عرب، و با استناد به دیدگاه های امام علی (ع)، زمینه های پیدایش خوارج را بررسی کرده است. نویسنده ضمن اینکه وضعیت روحی و روانی، و پایگاه قبیله ای خوارج را بررسی می کند، به سیاست های راهبردی و اهداف عالی امام، و تلاش های بی دریغ او برای آگاهی بخشی و هدایت این قوم به راه راست، و نشان دادن فهم غلط آنان از شرایط روز نیز در نظر دارد، و سیاست های انحرافی طاغوت شام را که در مناظره ها و احتجاج های امام و یارانش با سران خوارج آشکار شد، به شیوه ای منطقی و مستدل نقد و ارزیابی می کند.

چکیدهاین نوشتار به تعیین حدود ومرزهای اخلاق فردی واجتماعی و رابطه آن ها با یکدیگر و همچنین چکیده ای از تاریخ خوارج و اخلاق فردی واجتماعی آنان می پردازد. در این راستا اخلاق فضیلت و عدالت، به عنوان مقدمه ای ضروری برای درک بهتر مباحث فوق، مورد واکاوی قرار گرفته است. با توجه به تقسیم فضایل به فضایل فردی واجتماعی و نیز تقسیم عدالت به عدالت فردی و اجتماعی، اخلاق به دو قسم فردی و اجتماعی تقسیم می شود. با در نظر گرفتن تعاریف و تقسیمات گوناگون از اخلاق فردی و اجتماعی، در این پژوهش،نمونه هایی ازاخلاق فردی همچون : استقامت، عفت، فرو خوردن خشم، راستی، فروتنی، اطاعت از اوامر الهی،عفو، مسئولیت پذیری، آزادی شخصیت، صبر، بردباری، ترحم، جهاد بانفس،حیاء، شجاعت و شهامت آورده شده، ونمونه هایی از اخلاق اجتماعی از جمله: عدالت، همیاری با دیگران، صلاحیت عمومی، تعاون، وفای به عهد، امانت، اطاعت از رهبر، مسالمت، گذشت، بخشش، الفت، دوستی، ترک حقد وکینه، مروٍّت، ترک عناد ودشمنی، خوشرفتاری با همسرو خانواده، خیر بودن برای اهل،اصلاح میان مردم، خدمت به یکدیگر و مراعات حقوق همدیگر بیان شده است.بنابراین مباحثی از قبیل تصرف در امانت، نظام ناپذیری، شیوه ی برخورد امام با خوارج ، ذیل اخلاق اجتماعی خوارج قرار می گیرد و در ادامهاخلاق خوارج و رابطه های آن ها با همدیگر، مطرح می شود. از جمله نتایج بدست آمده از این رساله، نقش تنوع شرایط و موقعیت ها در تفاوت رفتارها و برخوردها و نیز اجرا نشدن تمام احکام اخلاق فردی در مصالح اجتماعی است.واژگان کلیدی: اخلاق، خوارج، اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی