مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

آموزه‏هاى دینى و ارزش‏ هاى اخلاقى جان آدمى را سیراب مى‏سازد و شخصیت‏اش را تکامل مى‏بخشد، از همین روست که باید از هر راه معقول و صحیحى مردم را با ارزش ‏ها آشنا ساخت. این آموزه ‏ها و ارزش‏ها را مى‏توان از راه ‏هاى مختلف در اختیار انسان‏ها گذاشت، یکى از آن راه‏ ها، نقل حکایت ‏هاى شیرین و دلنشین است که جان‏ها و فطرت ‏هاى پاک مردم با آنها آشناتر است. اثر حاضر با الهام از کتاب «داستان راستان» استاد شهید مطهرى، مجموعه‏ اى از حکایت‏ هاى اعتقادى را فرا روى خوانندگان قرار داده است.

ترجمه جامع السعادت( جلدسوم )جامع ترین کتاب در علم اخلاق است. از آنجا که عالمان دینی با وجود تعالیم اخلاقی (قرآن و روایات) خود را از تالیفی مستقل در باب اخلاق، بی نیاز می دیدند و معتقد بودند که با ظهور اسلام، نکته های اخلاقی به تفصیل تبیین شده ولی مولف این کتاب، تمام این تعالیم و معارف اخلاقی را به صورت اخبار و روایاتی که در جاهای مختلف پراکنده و دستیابی به آنها برای همه ممکن نبود و خلاصه ای از این شریعت و گزیده ای از آنچه که اهل حکمت و عرفان گفته اند، در اینجا، جمع آوری و تالیف و تدوین کرده است، در واقع این کتاب مشتمل بر هر دو جنبه «عقلی نظری، فلسفی» و «دینی و علمی» با سبک و اسلوبی ویژه است.نراقی در تألیف جامع السعادات به برخی از متون متقدم در علم اخلاق، توجه داشته است، چنانکه در مباحث باب‌های اول و دوم ــ که غالباً درباره مبانی اخلاق و کلیات است و نسبت به باب سوم، حجم کمی از کتاب را اشغال کرده ،‌گاه از حکمای پیشین مانند فیثاغورس، افلاطون، ارسطو، ابوعلی مسکویه و دیگر حکما نقل قول کرده است. به نظر می‌رسد که نراقی در مباحث نظری اخلاق بیش از همه از کتاب تهذیب الاخلاق ابوعلی مسکویه و اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی بهره برده است. وی ابوعلی مسکویه را استاد علم اخلاق و از اولین دانشمندان مسلمانی دانسته که کتاب اخلاقی تدوین کرده است. اما در باب سوم جامع السعادات غالباً به آیات و روایات استناد و از این طریق مراد خود را اثبات و بیان نموده است. مرحوم نراقى خود در مقدمه کتاب بر این نکته پاى فشرده که مى‏خواهد میان آنچه از شریعت اسلامى در زمینه اخلاق رسیده با آنچه عارفان و فیلسوفان بیان کرده‏اند آمیزه‏اى فراهم آورد. از این رو کاملاً طبیعى است که در جاى جاى کتاب جامع السعادات استشهاد به آیات و روایات موج زند. این استشهاد براى تبیین مفهوم فضیلت‏ یا رذیلت، اقسام آن و انگیزه‏ها یا داده‏هاى علاج و... انجام گرفته است. فهرست مطالب: ۱- باب نخست:مباحث مقدماتى شامل تجرد نفس، امکان تربیت اخلاقى، مفهوم خیر و سعادت و... آمده است. ۲- باب دوم:مطالبى تحت عنوان اقسام اخلاق، تقسیم بندى قواى نفسانى و چهار قسم اصلى فضایل (حکمت، عفت، شجاعت و عدالت) مفهوم فضیلت، رذیله و... بیان شده است. ۳- باب سوم:که عمده‏ترین مباحث کتاب را تشکیل مى‏دهد در چهار فصل تنظیم شده است: در فصل نخست، مفهوم قوه عاقله و رذایل برخاسته از این قوه همچون: شک، شرک، وسواس و... آمده است. در فصل دوم، مفهوم قوه غضبیه و رذایل مربوط به آن همچون: خوف، غضب، عجب، کبر و... تبیین شده است. فصل سوم به قوه شهویه و رذایل برخاسته از آن همچون حب دنیا، حرص، طمع، بخل و... اختصاص یافته است. و در فصل چهارم فضایل و رذایل مرتبط با هر سه قوه یا دو قوه نفسانى مورد ارزیابى قرار گرفته است.

در اخلاق و تهذيب نفس عواملي وجود دارند که سالک را در طي مسير کمال کمک مي‌کنند موانعي وجود دارند که جلوي سلوک سالک را مي‌گيرند و خود اين موانع شدت و ضعف دارند. يکي از قوي‌ترين و مهلک‌ترين موانع براي طي مسير بندگي عبارتست از غفلت، عرفا در عرفان و سلوک عملي، اولين منزل را يقظه مي‌دانند و اين بدان معناست که اولين گام در حرکت و سلوک رهايي از دام غفلت است بررسي غفلت از منظر حضرت امير المؤمنين علي بسيار حائز اهميت است. در ديدگاه اميرالمؤمنين غفلت از موانع اساسي و يکي از عوامل بنيادين انحراف در طي مسير کمال به حساب مي‌آيد که مانع رشد انسان در مسير بندگي و قرب الهي مي‌گردد و با گذر از اين مانع اساسي بوسيله بيداري، مي‌توان راه کمال را با توکل بر حق تعالي پيمود و به هدف خلقت که قرب الهي است نايل گرديد و حضرت علي به همان نسبت که خطر غفلت و عواقب آن را هشدار مي‌دهد راه نجات از غفلت را نيز تبيين مي‌نمايد تا کساني که گرفتار غفلت شده‌اند از اين وادي ضلالت رهايي يابند. يعني هم درد را بيان مي‌کند و هم درمان را ارائه مي‌نمايد.

خداوند متعال انسان را آفريد و در او نيرو و کششي دروني به سمت خيرات و خوبي‌ها و صراط مستقيم قرار داد. اين نيروي دروني «فطرت» ناميده مي‌شود. گاهي در بين انسان‌ها کساني ديده مي­شوند که در مسيري برخلاف فطرت خويش حرکت مي­کنند و به گم‌راهي مي­افتند. نوشتار پيش‌رو با هدف شناسايي عواملي که سبب انحراف فطرت از مسير اصلي­اش مي­شود، به رشتة تحرير درآمده است. اين مقاله با روش تحقيق استنادي و با مراجعه به تفاسير قرآن کريم، نگاشته شده است. در اين مقاله، براساس آيات قرآن کريم يازده عامل (وسوسه­هاي شيطاني، غفلت، کبر و خودبيني، پندارگرايي، دنياگرايي، زنگار دل، پيروي از هواي نفس، دوست ناباب، شخصيت‌گرايي، پيروي نسنجيده از اكثريت ناآگاه، و گسستن پيوند ايمان و خانواده) به عنوان عواملي که سبب خاموشي نور فطرت مي­گردند، بررسي شده است. در پايان نيز راه‌کارهايي براي پيش‌گيري از ورود به اين انحرافات بيان شده است.

واژه «قلب» در قرآن بسیار آمده، قلب با آنچه که ما از عضو صنوبری شکل سمت چپ بدن می‌دانیم تفاوت دارد. قلب در اصطلاح قرآنی، به روح لطیف انسانی اطلاق می‌شود که با تعلق به قلب جسمانی، سلطه خود را در بدن اجرا می‌کند.در قرآن کارها و صفاتی به قلب، نسبت داده‌شده است. مثل ادراک، اطمینان، ترس، خشوع و غیره. این صفات به دو دسته فضیله و رذیله دسته‌بندی می‌شوند. در این رساله سعی شده است به برخی از این صفات اشاره شود.در فصل اول، پس از بیان مقدمه‌ای در مورد تعریف قلب و شناخت آثاری که به آن نسبت داده‌شده به بیان مسأله و اهداف تحقیق و همچنین اهمیت و پیشینه بحث اشاره شده است. در فصل دوم، سه صفت از فضایل قلب که عبارت‌اند از «قلب سلیم، اطمینان قلب و خشوع» مورد بررسی قرارگرفته که ابتدا به تعریف هر یک پرداخته‌ایم و در ادامه به اهمیت، نشانه‌ها و راه‌های رسیدن به این صفات اشاره شده است.در فصل سوم هم به بیان 3 صفت از رذایل قلب پرداخته شده است این صفات عبارت‌اند از «قساوت، غفلت و زیغ» که از لحاظ معنای لغوی و اصطلاحی، دلایل ابتلاء به این صفات رذیله و راه نجات قلب از این صفات مورد بررسی قرارگرفته است.

در ادامه سلسله مباحث اخلاقى استاد مصباح يزدى، در اين شماره نيز بخش ديگرى از بحث «تزكيه نفس» را به محضر اهل معرفت تقديم مى داريم. در جلسه گذشته بحثى را تحت اين عنوان ارائه كرديم كه ريشه همه مفاسد، انحرافات، و سقوط انسان «غفلت» است و چند نمونه از آيات كريمه قرآن را در اين باره يادآور شديم. سؤالى هم مطرح كرديم كه منظور از غفلتى كه موجب اين سقوط و انحراف، و در نهايت عذاب ابدى مى شود، غفلت از چيست؟ در اینجا به بررسی پاسخ این سوال پرداخته می شود.

در ادامه تبيين و توضيح حديث قدسی، در جلسه قبل، حضرت استاد نكاتی در باب غفلت از خدا (به عنوان ريشه همه گناهان)، نعمت های الهی (به عنوان نشانه ای از تدبير و تقدير الهی)، غبطه نخوردن به ثروتمند، حقير نشمردن تهی دست و ذكر خاشعانه (به عنوان عامل صعود انسان) مطرح كردند. در اين جلسه، ايشان مطالبی در خصوص تأثير ايمان و معرفت بر سعادت افراد، انواع شناخت، مراتب ذكر، اطمينان (به عنوان شرط ذكر خدا)، و ملاك ارزش انسان بيان نموده اند. اميد است مقبول طبع ارباب معرفت قرار گيرد.

همان گونه كه در جلسات گذشته ذكر شد، بر حسب آنچه از قرآن كريم استفاده مى شود، عامل اصلى سقوط انسان «غفلت» است. گفته شد كه هيچ وقت غفلت مطلق براى انسان پيش نمى آيد؛ انسان هميشه به چيزى توجه مى كند. غفلتى كه باعث سقوط مى شود، غفلت از هويت الهى و يا غفلت از رابطه خود با مبدأ و معاد است. آنچه هم كه مانع ابتلاى انسان به غفلت مى شود و در نقطه مقابل غفلت قرار دارد «توجه و ياد» است. همچنين از آيات كريمه قرآن استفاده شد كه قرآن براى غفلت زدايى، «تفكر» را توصيه مى كند. متعلق تفكر هم به ارتباط انسان با خدا و آيات الهى و سرانجام، انسان با معاد بازمى گردد. در جلسه گذشته، درباره فكر پيرامون آخرت و مقايسه آن با دنيا نكاتى ذكر شد و نتيجه اين شد كه وقتى انسان درباره ويژگى هاى دنيا فكر مى كند و آن ها را با زندگى آخرت، كه بى نهايت از زندگى دنيا ارزشمندتر است، مقايسه مى كند، اين فكر ـ فكر درباره حقيقت دنيا و كم ارزش بودن نسبت به زندگى آخرت ـ باعث مى شود كه انسان در برابر زرق و برق هاى دنيا خود را نبازد.