مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر تعريفي از «شهود عقلي» بعنوان طرح معرفت‌شناسي اخلاقي ابن‌سينا در رسائل مشرقي ارائه ميدهد. به اين منظور، ابتدا معاني مختلف «شهود» مورد بررسي قرار ميگيرد و سپس، با تحليل نظام معرفت‌شناختي ابن‌سينا ذيل عناويني چون «بررسي مراحل کسب معرفت» و «بررسي مراتب گوناگون حدس» سعي ميشود تا بطور خاص مراد ابن‌سينا از شهود عقلي بيان گرديده و درنهايت با تطبيق تعريف وي از «شهود» با تعاريف موجود، تشابه و تفاوتهاي تعريف وي با ديگر انواع تعريفهاي موجود از «شهود» سنجيده شده و به تعريف جامع و مانع وي از شهود عقلي اشاره گردد. در قسمت دوم نيز با بررسي ويژگيهاي تعريف ابن‌سينا از شهود عقلي، متعلقات شهود عقلي، صفات خوب و بد اخلاقي نفس، قضاياي اخلاقي بديهي و کارهاي جزئي اخلاقي معرفي خواهند شد.

در این مقاله با روشی کتابخانه‎ای-‎تحلیلی، معلوم شده که حس ابزاری غیر‏مستقل و مقدمه‏ساز حکم عقل است. گاهی به دلایلی مانند ندیدن یا نشنیدن، نبود یا تقطیع روایات، نقل به مضمون آن‏ها و نرسیدن قراین ، مقدمات لازم حکم درست عقل، فراهم نمی‏شود. عقل در اموری چون مبنا‏سازی فلسفی و اصول فقهی، پایه‏های اصلی دین، کشف از حکم شرعی(نه انشای حکم مولوی)، لحاظ همه ابعاد وجهات مسائل، در تولید، تغییر و تکامل معرفت دینی نقش‏آفرین است. قلب، ابزاری بسیار نیرومند با تهذیب، در مرحله عالی، وحی الهی و در مراتب پایین‎تر الهامات و اشراقات را در‏می‎یابد. هیچ کس توان درک کنه علم حضوری وحی، این سلطان علوم، مکمل عقل و مغایر با سنخ تجربه دینی را، ندارد. قلب ادراکات عقل در قالب مفهومی را به صورت موجودی شخصی و خارجی می‎یابد و می‏تواند بسیاری از مجهولات دست‏نیافتی عقل را، با علم حضوری دریافت کند. معیار درستی یا نادرستی شهودات قلبی، عقل و نظر معصوم است.

بابا افضل وعلامه اشتراکات زیادی در باب معرفت نفس دارند از جمله آنکه تنها راه رسیدن به معرفت الهی را معرفت نفس می دانندواز اختلافاتشان آنست که علامه علم حضوری را معرفت دانسته اما باباافضل هرعلمی را .

چکیده نظر به اینکه آیات و روایات بسیاری در متون اسلامی ، چه در قالب توصیه و چه در قالب توصیف ، بر رابطه طهارت نفس و معرفت تأکید می کنند و حکمت صدرایی نیز بر مبنای مشی خود در باب اتّحاد قرآن و برهان و عرفان به آموزه های دینی و کلامی تا حد زیادی عنایت داشته و در مباحث فلسفی خود در رابطه با مراحل شکل گیری معرفت بر اتحاد عقل و عاقل و معقول و حضوری و افاضه ای بودن علم در همه مراتب حکم کرده است ، بر این باور رفته که نفس در شائبه عدم طهارت از درک حضور غافل می ماند . به باور نگارنده درک این رابطه و تلازم میان طهارت و معرفت با شناخت صحیح نفس و معرفت میسر بوده است که ایجاد تصور صحیح طرفین آن رابطه ، به تصدیق آن می انجامد . زیرا وقتی حدوث جسمانی نفس و تجرد علم را با لزوم سنخیت عالم و معلوم در رابطه اتحادی عالم و معلوم برای حصول علم ، در نظر آوریم ، طهارت نفس جز به رفع هر گونه علاقه و پیوستگی با ماده متصور نخواهد بود و عامل این طهارت نیز خود نفس است . لذا هر آنچه به عنوان مقدمه در تحقق معرفت مطرح شود ، عامل طهارت نیز خواهد بود . بر این مبنا معرفت ابتدایی مستلزم طهارت است که با مقدمات و ابزارهایی چون اخلاق و عمل حاصل می شود . در این حال نفس آمادگی دریافت فیض معرفت از فیاض و عالم بالا را می یابد. به بیان دیگر در مسیر تحقق علم ، هم نفس باید تمرین داده شود و هم موانع باید رفع گردند تا آینه نفس از غلاف موانع خارج شده و زنگار آن زدوده ، آنگاه آماده دریافت حقایق شود . تنها در این شرایط ، عوامل تحقق معرفت می توانند موثر افتند. نکته لازم به تذکر آنکه ، از نظر حکیمانی چون ملاصدرا علم نیز از سنخ وجود است ، به تشکیک آن مشکک بوده و بر این اساس عمل و طهارت نیز اموری مشکک‌اند . بدین ترتیب با توجه به رابطه طهارت و معرفت در می یابیم که هر مرتبه علمی موجب طهارت عینی شده و هر درجه از طهارت نیز مقدمه مرتبه بعدی علم است تا در مراتب عالی و مقام وحدت نفس ، هر دو عین یکدیگر گردیده و به وحدت و عدم تعدد رسند.

در این رساله به بحث تجربه ی عرفانی و اهمیت آن از دید یکی از عارفان بزرگ قرن ششم ، سنایی غزنوی که اندیشه های عرفانی او بر عرفای بعد از او نیز تأثیری به سزا داشته است پرداخته شده است . مطالعه در آثار سنایی ( حدیقه الحقیقه ، دیوان ، سیرالعباد و ... ) در باب احوال نشان می دهد که سنایی به صورت جدی به ابعاد تجربی عرفانی اعم از مقامات و احوال در فرآیند سیر و سلوک عرفانی توجه داشته است و تجربه ی عرفانی از دید او گذر از این منازل و البته بر مبنای رعایت شریعت می باشد . او شریعت را پلی به سوی حقیقت و رسیدن به معرفت می داند . که سالک بدون آن در سیر و سلوک عرفانی خویش به منزل نخواهد رسید . او در بررسی احوال به ویژگی معرفت زایی احوال ( تجارب عرفانی ) توجه داشته و با بیان انواع معرفت تنها معرفتی را که کاملاً پذیرفته معرفت شهودی و عینی است که آن را حاصل تجلی حق تعالی بر دل سالک می داند. سنایی در بررسی احوال عرفانی به وحدت وجود نیز توجه داشته است. از دید او وجودی غیر از وجود خدا نیست و دیگر هست ها زیر هستی او قرار دارند . وی شرط اتحاد با خدا را رستن از خود و برداشتن حجاب خودی از میان خود و خداوند می داند که در آن صورت است که سالک می تواند ملک را از دریچه ی ملکوت بنگرد .

پژوهش حاضر تحقیقی در باب شکاکیت اخلاقی است که به روش توصیفی-تحلیلی با تحلیل محتوا انجام شده است. در این پژوهش به بررسی معرفت‌شناسی در حوزه اخلاق و مساله توجیه و ارزش صدق باورهای اخلاقی پرداخته شده‌است. سیر مباحث این پژوهش بدین نحو است که ابتدا به تعریف، اقسام و مراحل شکاکیت بطور کلی پرداخته شده و سپس تعریف شکاکیت اخلاقی بعنوان یکی از شاخه های‌شکاکیت بیان شده است. در طی دو فصل به تبیین اقسام شکاکیت اخلاقی پرداخته شده است که شامل مباحثی از جمله تعاریف، شاخه‌ها، استدلال‌ها و نقد‌های وارد بر این دیدگاه‌ها می‌باشد. هدف این تحقیق بررسی شکاکیت اخلاقی و اقسام آن است. از دیگر اهداف این پژوهش این‌ است که ببینیم جملات اخلاقی از سنخ قضیه هستند یا نه، تبیین ارزش صدق و نحوه‌ی اطمینان از درستی یا نادرستی قضایای اخلاقی، میزان دخالت عقاید، احساسات و باورهای شخصی در احکام اخلاقی و تبیین این‌که آیا باورهای اخلاقی ما معرفت بخش هستند یا نه!اهمیت این موضوع در بررسی این مسئله است که آیا شکاکیت اخلاقی لزوماً عمل ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟ برخی منکرآن هستند و می‌گویند چه بسا زندگی شکاکان اخلاقی در عرصه عمل چون سایرین باشد. حتی اگر هم بپذیریم که شکاکیت اخلاقی لزوماً عمل ما را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد باز جای آن دارد که شکاکیت اخلاقی بطور جدی بررسی شود. یک نکته ی مهم دیگر این است که این تحقیق بر اساس تقسیم بندی رایج در فلسفه ی غرب در مورد شکاکیت اخلاقی صورت گرفته است. علاوه بر نقد استدلال ها و مواضع شکاکان اخلاقی، بر نوع تقسیم بندی از شکاکیت اخلاقی نیز نقدهایی وارد است که در خلال بحث به آنها اشاره شده است.

گواهی به عنوان یکی از منابع معرفت، نقش بی‌بدیلی در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد. در فلسفه نیز بحث از گواهی قدمتی به سابقه‌ی مباحث فلسفی دارد که با ظهور معرفت شناسی و مخصوصا فلسفه‌ی تحلیلی، جایگاه بالاتری یافته است. پرسش‌های فراوانی پیرامون موضوع گواهی مطرح است، اما سوال محوری نوشتار حاضر که به سیاق مباحث معرفت شناسی تحلیلی تحریر یافته است، این است که آیا گواهی می‌تواند منبعی برای تولید معرفت باشد و یا اینکه صرفا انتقال دهنده‌ی معرفت است؟ فردگرایان پاسخی منفی به بخش اول سوال می‌دهند و مولد بودن آن را زیر سوال می‌برند. اما جامعه گرایان، سعی در اثبات این بخش دارند. گذشته از اهمیت بحث در باب گواهی، این سوال به طور خاص، جایگاه ویژه‌ای در مباحث معرفت شناسانه دارد، به طوری که پاسخ مثبت به آن موجب ظهور دیدگاه‌های جامعه گرایانه در این عرصه شده است. تقریرات مختلفی از سوی جامعه گرایان ارائه شده است، اما در این نوشتار تقریر مارتین کوش به طور مختصر و تقریر جنیفر لکی با تفصیل بیشتر مورد بررسی قرار خواهد گرفت. لکی، یکی از معرفت شناسان معاصر که آثار بسیار تاثیر گذاری در این حوزه دارد، تلاش می‌کند با ارائه‌ی مثال‌هایی، درستی دیدگاه جامعه گرایان را نشان ‌دهد. درباره-ی تقریر او از سوی معرفت شناسان مباحث گسترده‌ای شکل گرفته است؛ از این رو، این رساله پس از طرح تقریر لکی، و بیان اشکالات وارد بر آن، دیدگاه‌های موافقان و مخالفان این تقریر را در برابر هم قرار می‌دهد و می‌کوشد با بررسی و تحلیل آنها، دیدگاه صحیح‌تر را تا حدی روشن سازد.

در این رساله تلاش شده است تا فلسفه ی نقادی کانت، بویژه آموزه های کتاب نقد عقل محض، از نگاه نقادانه ی نیچه بررسی شود. برای این منظور، ابتدا مبانی اساسی اندیشه ی کانت و مولفه های اصلی تفکر نیچه(که به موضوع رساله مربوط می شوند)، مورد بررسی قرار گرفته و سپس وارد نقدهای نیچه به فلسفه نقادی کانت می شویم. معرفت شناسی، احکام تالیفی پیشینی، تفکیک پدیدار از شی فی نفسه و نقد متافیزیک از جمله مبانی بنیادی فلسفه نقادی کانت، و چشم اندازگرایی، حقیقت به مثابه پندار، نقد ریشه ای تقابل ها، نیست انگاری و بازگشت جاودان همان از جمله مبانی اساسی فلسفه ی نیچه به شمار می روند.به باور نیچه، کانت با تحویل فلسفه به معرفت شناسی، تفکر فلسفی را در آستانه ی مرگ قرار داد،چرا که به نظر نیچه، فلسفه به معنای اصیل و درست آن، آفریدن معنا و گونه ای قانون گذاری به شمار می رود. نیچه، بر مبنای موضع خود که می توان از آن به " چشم اندازگرایی" تعبیر نمود، انقلاب کپرنیکی کانت را زیر سوال برده و بر همین اساس، آموزه های کانتی: احکام تالیفی پیشینی، زمان و مکان، مقولات، تفکیک پدیدار از شی فی نفسه و اخلاق و هنر از منظر او را، به چالش کشیده است.نیچه جعل احکام ترکیبی پیشینی توسط کانت را از دروغ های بزرگ اما البته لازم فلاسفه، برای زندگی، به شمار می آورد. نیچه بعلاوه با نقد شی فی نفسه کانتی، آن را در امتداد سنت متافیزیکی ای می داند که با دوگانه انگاری و تقسیم جهان به دو قسمت حقیقی و پدیداری، این جهان را تهی از معنا ساختند. نیچه واقعیت را چیزی جز تجربه و تفسیر بشری نمی داند و هرگونه ادعایی در خصوص معرفت یا حقیقت مطلق را انکار می کند.واژگان کلیدی: معرفت، پدیدار و شی فی نفسه، چشم اندازگرایی، متافیزیک، احکام تالیفی پیشینی، تفسیر

نقش معرفت و ایمان در مصونیت تفکر کلامی شیعیمباحث کلامی شیعی دارای تاریخ دیرینه ای است که به روزهای اول ظهور اسلام برمیگردد، این امر باعث شده که این مکتب کلامی ازمکاتب قدیمی اسلام به شمار می رود. علت ظهور تفکر کلامی، احساس نیاز به بیان اعتقادات اسلامی ودفاع از آن ها است. این تفکر ادوار تاریخی مختلف پشت سر گذاشته اما با وجود اختلاف در نگاه ها، در امور اصولی ومبنایی که سعادت و رستگاری انسان به آن وابسته است، اتفاق نظر دارند مانند امور توحیدی و امور عدل الهی.تفکر کلامی شیعی روش عقلی و نقلی را پیش گرفت، عقل را مانند یک چراغ میداند که میتواند در کنار نقل راهی به سوی معرفت امور وحیانی باز کند. پس معرفت از نظر این مکتب امری دست یافتنی است بشرط اینکه از کانال های معتبر بگذرد (حس، عقل، اشراق) هر چند هر کدام از این کانال ها شرط و حدود و حجیت خود را داراست. معرفت در تفکر کلامی شیعی آثار علمی و عملی را دارد که هر کدام از این آثار به نوبه ی خود یک قاعدۀ کلی را تشکیل می دهد طوری که بسیاری از مسایل کلامی روی آن مبتنی است از قبیل حسن و قبح عقلی، لطف و غیره. کما اینکه ایمان در این تفکر عبارت است از تصدیق قلبی، و اقرار به لسان کاشف از این تصدیق، وعمل ثمره آن به شمار می رود. برای ایمان عواملی ذکر شده است که آن را تقویت می کند، کما اینکه موانعی وجود دارد که از تحقق ایمان جلوگیری میکند. ایمان در این تفکر دارای مراتبی است که آثار بسیار فراوانی بر آن مترتب است. لیکن ایمان به تنهایی کافی نیست، کما اینکه معرفت نیز به تنهایی کافی نمی باشد، بلکه ایمان و معرفت دو مفهومی هستند که در کنار هم و با تعامل با یکدیگر می توانند مفید واقع شوند، زیرا برای ورود به ساحت ایمان باید از معرفت برخوردار بود، کما اینکه ایمان سببی برای ارتقای روح وتلقی معارف الهی است، زیرا که بسیاری از معارف وحقایق آسمانی نمی تواند از طریق عقل به آن دست یافت، اما می توان به آن ایمان آورد و از طریق تقلید معصوم که وجودش و عصمتش از طریق عقلی ثابت شده است، و کلام او معتبر است زیرا که بر دلیل و برهان تکیه دارد، که در واقع یک دلیل اجمالی است. پس با تلازم معرفت و ایمان می توان به عقاید حقه دست یافت و از آنها محافظت کرد، زیرا از یک سو تفکر عقایدی دارای تأثیر بسیار فراوانی در ایجاد یک جهان بینی خوب برای یک انسان است، و از سوی دیگر سببی برای تمسک وثبات انسان به دین خود است.

حدیث «مَن ماتَ وَ لَم یَعرِف اِمامَ زَمانِهِ ماتَ میتَهً جاهِلیهً» از احادیث متواتر بین امامیه و عامه است. در این پژوهش مضامین عبارات حدیث از نظر فریقین بررسی می‌شود. شناختی که باعث رهایی از مرگ جاهلی می‌شود، شناخت اجمالی مقام و منزلت، حقیقت و سیره امام است. آثار شناخت امام که محبت، پیروی و معیت با امام است مورد پژوهش قرار گرفته است. با توجه به حدیث که نشناختن امام منجر به مرگ جاهلی می‌شود، این سوال پیش می‌آید، سرنوشت مردمی که امام را نمی‌شناسند چه می‌شود؟ آیا راه نجات یکی است یا با عوامل دیگر می‌توان به نجات رسید؟ پاسخ این است که گرچه شناخت امام حقیقتی است که هیچ‌چیز جایگزین آن نمی‌شود اما راه نجات منحصر به شناخت امام نیست بلکه عوامل دیگری مثل: اعتقاد به یگانگی خدا، حسن خلق، استضعاف فکری و جسمی، جهل و قصور غیر عمدی افراد، شفاعت و رحمت الهی می‌تواند باعث نجات شود.