مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب مجموعه ای از رسائل به نام حدود از جابر بن حیان، الکندی، الخوارزمی، شیخ رئیس ابن سینا و امام غزالی است.

شرح منطق مظفر، اثر آیت الله محقق سید کمال حیدری، شرحی به زبان عربی رسا بر کتاب المنطق علامه شیخ محمدرضا مظفر می‌باشد. کتاب «المنطق» از آغاز به‌عنوان یک متن درسی تألیف شده است و این شرح نیز در همین قالب، در سه جلد و حاوی شرح تمام کتاب المنطق می‌باشد؛ لذا متن آن بسیار سلیس و روان است و هیچ‌گونه دشواری در آن دیده نمی‌شود و در آن توضیحات مناسب و مورد نیاز ارائه شده است. جلد 1 درباره " التصورات " بحث می کند

البصائر النصيرية، از آثار قاضى، حكيم و منطقى مشهور قرن ششم هجرى، زين‌الدين عمر بن سهلان ساوى (متوفاى 540ق) است و در آن يك دوره منطق را به‌صورت آموزشى بيان كرده و با تعليقات ارزنده عالم بزرگ مصرى شيخ محمد عبده (مصر 1266 - 1323ق) و مقدمه و تحقيق جناب آقاى حسن مراغى غفارپور منتشر شده است. اين اثر از كتاب‌هاى معروف درسى سده 6ق و نيز از متون آموزشى دانشگاه الازهر بوده است. نام كامل اين كتاب عبارت است از «البصائر النصيرية في علم المنطق». اين كتاب در دو مقدمه (از محقق و نویسنده) و سه مقاله به ترتيب ذيل تشكيل شده است: مقاله اول: مفردات (شامل الفاظ كليات خمسه و مشتمل بر ده فصل)؛ مقاله دوم: تعريف اقوال شارحه كه ما را به تصور مى‌رساند (شامل دو فصل)؛ مقاله سوم: تأليفاتى كه ما را به تصديق مى‌رساند (شامل پنج فنّ). درباره روش و محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است: - محقق كتاب جناب آقاى حسن مراغى غفارپور - در مقدمه‌اش كه آن را در 20 فروردين 1381ش، نوشته - عجولانه و بدون هيچ استدلالى، به داورى منفى در مورد «البصائر النصيرية» پرداخته و نوشته است كه اين كتاب، اثرى از آثار گذشتگان ماست و از نوشته‌هاى تقليدى آنان در باب منطق است و بهتر است كه آن را اثرى در تاريخ علم بشماريم؛ چراكه در زمان ما هيچ ارزشى ندارد. برای توضيح در مورد نوآورى‌هاى ابن سهلان ساوى و نقش او در تاريخ علم منطق و فلسفه و تأثير بر دانشمندان بعدى به تحقيق استاد دكتر صمد موحد مراجعه شود. ابن سهلان، درباره برخى از مسائل فلسفى و منطقى نظريات خاصى داشته است كه در كتاب‌هاى فلاسفه پس از او منعكس شده است. او برخلاف نظر مشهور فلاسفه مشايى، شمار مقولات عرضى را از نُه مقوله به سه مقوله كمّ و كيف و نسبت، تقليل داد. - مصحح محترم زندگى‌نامه نویسنده را بيان كرده و توضيحاتى در مورد منزلت علمى و تأليفاتش نوشته است. او همچنين ساختار كتاب و ابوابش را توضيح داده است و بعد به اين مبحث پرداخته كه موضع ابن سهلان ساوى در مورد برخى از مسائل منطقى كه ادعاى نوآورى كرده و يا نقدى بر ابن سينا نوشته، كدام است. - مصحح در مورد زندگى استاد شيخ محمد عبده و همچنين ارزش علمى تعليقات او بر كتاب حاضر توضيحاتى بيان كرده است. مصحح نوشته است: «شيخ محمد عبده كه در طول زندگى‌اش در ميدان اصلاح بود، كوشيد تا روش پژوهش و تدريس را در دانشگاه الازهر اصلاح كند و نخست به تبديل كتب درسى و بعد به اصلاح روش، پرداخت و بعد از جستجو و تحقيق، به كتاب‌هایى دست يافت كه به نظرش آنها برای تدريس مناسب‌تر بود و از آن جمله، كتاب «أسرار البلاغة» و «دلائل الإعجاز» عبدالقاهر جرجانى در فنّ معانى و بيان و علوم قرآن، «موافقات» شاطبى در اصول فقه و «البصائر النصيرية» در منطق بود و مشكل را با شيوخ دانشگاه الازهر در ميان گذاشت و آنان هم پسنديدند و بعد از تصويب آنان، بر كتاب‌هاى يادشده تعليقاتى نوشت... تعليقات شيخ محمد عبده بر «البصائر النصيرية» در پيرامون سه موضوع است: يك- توضيح عبارات كتاب و شرح عبارات مجمل آن و تعيين ترتيب جملات و مانند آن. دو- شرح مقاصد مصنف در قواعد و مسائل منطقى... شيخ محمد عبده در اين موضوعات، مباحث را گسترش داده و بدون بيان نام منطقيان و كتاب‌هایشان به مباحثشان اشاره كرده و اين بر اطلاعات وسيع ايشان دلالت مى‌كند. او همچنين شواهد و امثال متعددى برای توضيح مباحث و آسان‌سازى آن آورده است. سه- در اين تعليقات، عبده وارد بحث از نقدهاى ابن سهلان ساوى بر ابن سينا مى‌شود و بحث را تعقيب مى‌كند و به كاوش از منشأ شكّ‌هاى ابن سهلان هم مى‌پردازد و برای كشف حقيقت به منابع ساوى مراجعه مى‌كند و از بررسى تعليقاتش معلوم مى‌شود كه او به شرح محقق طوسى نظر دارد. البته او، شارح و مقررى منصف است و برای خودش در مورد نوآورى منطقى و يا تأسيس قاعده‌اى در منطق ادعایى ندارد. به خاطر اهميت اين تعليقات، آن را تصحيح كرده و به كتاب ملحق ساختيم تا ياد شيخ را جاودانه كنيم. - شيخ محمد عبده نوشته است: «در هنگام سفرم به بيروت در سال 1304ق، كتابى را در علم منطق ديدم كه «البصائر النصيرية» ناميده مى‌شد، نوشته امام قاضى زاهد ابن سهلان ساوى، پس به‌دقت در آن نگريستم و دريافتم كه آن كتاب با همه اختصارش داراى مطالبى است كه در كتب مطول نيست و از مناقشات وهمى خالى است و... همچنين ديدم چنان نظمى دارد كه در بين كتاب‌هایى كه بعد از ابن سينا و مانند او در اين علوم مى‌شناسیم، بى‌سابقه است؛ پس نسخه‌اى از آن نوشتم و در نزد خود نگه داشتم تا آنكه به بررسى وضعيت درسى دانشجويان دانشگاه الازهر و كتاب‌هاى مناسب برای متوسطان پرداختم؛ پس آن را با دقت و كلمه به كلمه خواندم و ارزشش در نزد من بيشتر شد و آن را به استادان دانشگاه الازهر عرضه كردم و آنان هم تأييد كردند. البته هرچند عبارات كتاب روشن است، ولى برای زمانه خودش نوشته شده و چون در زمان ما برخى از عباراتش نيازمند توضيح است، تعليقاتى توضيحى نوشتم تا مقصودش به‌خوبى آشكار گردد. - نویسنده، صورت‌هاى مختلف مغالطات را توضيح داده و در پایان آورده است كه همين مقدار در بيان مغالطات قياسى كافى است و استاد شيخ محمد عبده در تعليقه نوشته است كه بسيارى از موارد مغالطات باقى مانده كه نویسنده آن را ذكر نكرده است. او سپس مثال‌هایى را برای اين مطلب بيان كرده است. - مصحح در پایان كتاب، فهرست اعلام (اشخاص و كتب) را آورده است. - بنا بر نظر استا دكتر صمد موحد، «البصائر النصيرية» به قصد تقرب به مجلس ابوالقاسم محمود بن مظفر بن عبدالملك مروزى خوارزمى كه از 521 تا 526ق، وزير سلطان سنجر بود، تأليف شده است. «بصائر» از كتاب‌هاى معروف درسى سده 6ق، بوده؛ چنان‌كه شيخ شهاب‌الدينسهروردى در اصفهان آن را نزد ظهير قارى (يا فارسی) خوانده و به گفته شهرزورى، از نوشته‌هاى وى چنين برمى‌آيد كه در «بصائر» بسيار تأمل مى‌كرده است. ابن سهلان در اين كتاب كوشيده است تا آنچه را كه قدما از توضيح آن غفلت كرده‌اند، روشن گرداند و آنچه را كه به‌اجمال نوشته‌اند، به‌تفصيل آورد و موارد نادرست را گوشزد كند. اين كتاب... از كتاب‌هاى درسى جامع الازهر بشمار آمده است.

حاشية على التهذيب تألیف ملاعبداللّه یزدی ( ـ۹۸۱ق)، کتابی به عربی، در شرح تهذیب‌المنطق تفتازانی. این اثر مختصر، در یک مقدمه، در حد و رسم و موضوع منطق و سبب نیاز به آن، و دو مقصد در تصورات و تصدیقات و یک خاتمه در اجزای علوم و رئوس ثمانیه، سامان یافته است. شرح یزدی به‌عنوان یکی از کتاب‌های درسی از همان اوان تألیف جهت مبتدیان منطق، تدریس شده و مورد بررسی قرار گرفته است. از این‌رو تاکنون حاشیه‌ها و ترجمه‌های گوناگونی بر آن نوشته‌اند.

ابن سینا در اشارات «بهترین خاصه» را آن می داند که در برگیرنده همه افراد موضوع باشد، نفسی باشد، نه نسبی، و لازم باشد، نه مفارق؛ وی سودبخش ترین خاصه را برای تعریف آن می داند که افزون بر سه مورد مذکور تعلّقش به موضوع، بدیهی باشد. از نظر خواجه طوسی خاصه را با دو نگاه می توان دید: یکی به خودی خود، دیگر از آن روی که در تعریف جای می گیرد. بهترین خاصه با نگاه نخست، دارای سه ویژگیِ نخست، و با نگاه دوم، دارای هر چهار ویژگی است. به نظر می رسد طوسی، سخن بوعلی را متناسب با جدل تفسیر کرده، در حالی که در ساختار منطق دوبخشی و با روش تحلیل سیستمی، تفسیر بهتری می توان پیش نهاد: خاصّه، یکی از کلی های پنج گانه است که جملگی کارکرد زمینه سازی دارند و چنین اموری در منطق دوبخشی یا زمینه ساز تعریف اند یا زمینه ساز استدلال؛ بنابراین خاصّه در منطق دوبخشی در صورتی که زمینه ساز تعریف است، باید چهار ویژگیِ یادشده، و در صورتی که زمینه ساز استدلال است، باید سه ویژگیِ یادشده را داشته باشد. بدین سان، یکی از پیامدهای منطق نگاری دوبخشی و یکی از جنبه های استقلال منطق سینوی از منطق مشائی تبیین می شود.