مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه طرح گستردۀ مباحثی چون بومی سازی و اسلامی سازی دانش، ضرورت استخراج و تبیین دیدگاه اسلام دربارة مسائل اساسی علوم انسانی از جمله جامعه شناسی را بیش از پیش نمایان ساخته است. اما درتبیین علوم انسانی اسلامی، دو شیوه هست: اول نفی مطلق دستاوردهای کنونی و پایه ریزی پارادایم جدید علمی؛ دوم استفاده از علوم موجود وپالایش و تکمیل آن با بهره گیری از آموزه های اسلام.این مقاله، با روش اسنادی بر مبنای رهیافت دوم و با رویکرد مقایسه ای که از روش های اصلی تحقیقات در علوم اجتماعی است، مفهوم کنش را در آرای اندیشوران شاخص غربی بررسی، و نظر قرآن و روایات را در این باره شرح داده، به مقایسۀ تطبیقی آنها پرداخته است. اسلام برخلاف اغلب نظریات غربی، که به نوعی تحلیل دو متغیره و یک بعدی در این خصوص پرداخته اند، با تحلیل همه جانبه از موضوع کنش، به ابعاد روانی، جسمی، طبیعی و اجتماعی در صدور کنش اشاره نموده و پنج رکن اصلی کنش را کنشگر، آزادی، فرصت، امکانات و انگیزه (نیت) دانسته است

ترجمه جامع السعادت( جلدسوم )جامع ترین کتاب در علم اخلاق است. از آنجا که عالمان دینی با وجود تعالیم اخلاقی (قرآن و روایات) خود را از تالیفی مستقل در باب اخلاق، بی نیاز می دیدند و معتقد بودند که با ظهور اسلام، نکته های اخلاقی به تفصیل تبیین شده ولی مولف این کتاب، تمام این تعالیم و معارف اخلاقی را به صورت اخبار و روایاتی که در جاهای مختلف پراکنده و دستیابی به آنها برای همه ممکن نبود و خلاصه ای از این شریعت و گزیده ای از آنچه که اهل حکمت و عرفان گفته اند، در اینجا، جمع آوری و تالیف و تدوین کرده است، در واقع این کتاب مشتمل بر هر دو جنبه «عقلی نظری، فلسفی» و «دینی و علمی» با سبک و اسلوبی ویژه است.نراقی در تألیف جامع السعادات به برخی از متون متقدم در علم اخلاق، توجه داشته است، چنانکه در مباحث باب‌های اول و دوم ــ که غالباً درباره مبانی اخلاق و کلیات است و نسبت به باب سوم، حجم کمی از کتاب را اشغال کرده ،‌گاه از حکمای پیشین مانند فیثاغورس، افلاطون، ارسطو، ابوعلی مسکویه و دیگر حکما نقل قول کرده است. به نظر می‌رسد که نراقی در مباحث نظری اخلاق بیش از همه از کتاب تهذیب الاخلاق ابوعلی مسکویه و اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی بهره برده است. وی ابوعلی مسکویه را استاد علم اخلاق و از اولین دانشمندان مسلمانی دانسته که کتاب اخلاقی تدوین کرده است. اما در باب سوم جامع السعادات غالباً به آیات و روایات استناد و از این طریق مراد خود را اثبات و بیان نموده است. مرحوم نراقى خود در مقدمه کتاب بر این نکته پاى فشرده که مى‏خواهد میان آنچه از شریعت اسلامى در زمینه اخلاق رسیده با آنچه عارفان و فیلسوفان بیان کرده‏اند آمیزه‏اى فراهم آورد. از این رو کاملاً طبیعى است که در جاى جاى کتاب جامع السعادات استشهاد به آیات و روایات موج زند. این استشهاد براى تبیین مفهوم فضیلت‏ یا رذیلت، اقسام آن و انگیزه‏ها یا داده‏هاى علاج و... انجام گرفته است. فهرست مطالب: ۱- باب نخست:مباحث مقدماتى شامل تجرد نفس، امکان تربیت اخلاقى، مفهوم خیر و سعادت و... آمده است. ۲- باب دوم:مطالبى تحت عنوان اقسام اخلاق، تقسیم بندى قواى نفسانى و چهار قسم اصلى فضایل (حکمت، عفت، شجاعت و عدالت) مفهوم فضیلت، رذیله و... بیان شده است. ۳- باب سوم:که عمده‏ترین مباحث کتاب را تشکیل مى‏دهد در چهار فصل تنظیم شده است: در فصل نخست، مفهوم قوه عاقله و رذایل برخاسته از این قوه همچون: شک، شرک، وسواس و... آمده است. در فصل دوم، مفهوم قوه غضبیه و رذایل مربوط به آن همچون: خوف، غضب، عجب، کبر و... تبیین شده است. فصل سوم به قوه شهویه و رذایل برخاسته از آن همچون حب دنیا، حرص، طمع، بخل و... اختصاص یافته است. و در فصل چهارم فضایل و رذایل مرتبط با هر سه قوه یا دو قوه نفسانى مورد ارزیابى قرار گرفته است.

در این پایان نامه نسبت جزا و پاداش با فعل اخلاق از دو دیدگاه 1- شهود گرایی و 2- استاد مطهری مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین، برای روشن شدن مساله، دیدگاه اسلام درباره فعل اخلاق و نسبت آن با جزا و پاداش مورد بررسی واقع شد. در فرایند حل مساله تحقیق، ابتدا دیدگاه های موجود در فلسفه اخلاق بطور خلاصه بیان شد،سپس، به ترتیب دیدگاه شهود گرایی و استاد مطهری در فصل های مجزا بیان گردید. در نهایت، به مقایسه ای تطبیقی بین دو دیدگاه پرداخته شد.با توجه به مطالعات انجام شده در فصل های دوم و سوم، چنین استنباط شد که دو دیدگاه شهود گرایی و استاد مطهری چه از لحاظ ساختاری و چه از لحاظ محتوایی بطور کامل با هم تفاوت دارند.اخلاق در دیدگاه شهود گرایی مبتنی بر بداهت ذاتی افعال اخلاقی بود. در این دیدگاه، معیار مشخص و روشنی برای نسبت جزا و پاداش با فعل اخلاق ارائه نشد. همچنین، صاحب نظران این دیدگاه از نظر نوع تفکر با هم اختلاف نظر داشتند و بر هم انتقاد هایی نموده بودند. در حالی که اخلاق در دیدگاه استاد مطهری مبتنی بر فطرت، وجدان و نیت فاعل بود. در این دیدگاه نسبت جزا و پاداش با فعل اخلاق به شکلی منسجم بیان شده بود و معیار سنجش فعل اخلاقی بر فطرت و نیت فاعل بنیان نهاده شده بود.

اخلاص؛ خالص كردن، خلوص نيت و عقيده پاك داشتن، رهايی و تنزيه دل از هرگونه شايبه و كدورتی است كه صفای آن را مشوب و مكدر نمايد و تصفيه اعمال از تمام آلودگی ها، دوری از خودنمايی و عجب و سرّی است از اسرار حق در دل و جان بنده. مخلصان مهذّب و آراسته به ادب و از زشتی ها دورند، در مقام عبوديت توجهی به غير حق ندارند و خدا را خالصانه پرستش می نمايند. كمال و نقص و صحت و فساد عبادات تابع نيت و اراده خالصانه است. عبادت و بندگی حق تعالی از روی اخلاص، سبب گشايش در كارها، جوشش كوثر معرفت و چشمه های حكمت و دانش در دل و جاری شدن آن بر زبان، صفای عقل و قلب و آرامش و آسايش ابدی و جاودانه است. در اين مقاله كوشش شده است ابعاد مختلف موضوع از منظر مثنوی مولوی به عنوان بزرگترين و كامل ترين اثر عرفانی مورد بررسی قرار بگيرد.

در این مقاله پس از ارائه نظرات اندیشمندان اسلامی راجع به انگیزش و عوامل مؤثر بر عمل انسان ، بر اساس برداشتی مدیریتی از یک حدیث، حضرت علی(ع) به معرفی مدل واره ای برای نظریه انگیزشی در اسلام پرداخته است( نهج البلاغه، حکمت 237). در آن حدیث انسان ها در نوع عمل و عبادت به سه دسته­« تجار» ، « بندگان» و«آزادگان» تقسیم شده اند. با ترکیب این سه­تیپ، هفت نوع شخصیت بازشناسی گردید که متأثر از عوامل محیطی و درونی در زمان های گوناگون تغییر حالت می دهند.جواز تعمیم مفاد حدیث به مباحث مدیریتی، ویژگی های مدل ارائه شده،امکان سنجی رتبه بندی عوامل، سطوح کاربرد مدل و تبیین ویژگی های این مدل بر اساس مفاهیم عمده تئوری آشوب ، از جمله مباحثی هستند که به اختصار مورد بحث قرار گرفته اند .

راه تکامل انسان راه عبودیت و بندگى خداست و حقیقت بندگى در نفى استقلال از خود. براى نیل به این مقصود، انسان باید اراده اش در اراده خدا فانى شود و فقط چیزى را بخواهد که خدا مى خواهد. این همان سیر تقواست که مراحلى دارد. تواضع در برابر خدا بدین معناست که انسان چیزهایى را که براى خود قایل است، به صاحبش برگرداند؛ چراکه رداى کبریایى مخصوص خداست و کسى در مقابل او چیزى ندارد. این تواضع در برابر خدا موجب قرب ربوبى مى گردد. اما باید توجه داشت که تواضع در جایى ممدوح است که در مقابل عظمت خدا، حقارت خودمان را ابراز کنیم. اما اگر در مقابل دشمن خدا کرنش کردیم، چنین تواضعى مذموم خواهد بود. بندگان خاص خداى رحمان از «لغو» نیز اجتناب مى کنند؛ یعنی کارى که براى سعادت و کمال انسان نتیجه اى ندارد. آنان در برابر افراد لغوپیشه از حق شخصى خود گذشت مى کنند. اما همین افراد هنگام پایمال شدن حقوق الهى، سکوت نمى کنند و خود را در راه بندگى خدا فدا مى سازند.

«ارزش‌شناسی» یکی از موضوعات مهم فلسفه تعلیم و تربیت است که به روش تعقلی و استدلالی، یا بر اساس عقل و یا بر اساس عقل مستفاد از وحی در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. در این نوشتار، نقش توحید در ارزش‌شناسی فلسفه تعلیم و تربیت بر اساس آموزه‌های قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده معتقد است بر اساس آیات قرآن کریم، تنها اعمال متقین در دایره ارزش قرار می‌گیرد و حد نصاب پذیرش هر مطلوبیتی به عنوان یک ارزش، دو مؤلفه ایمان و نیت است که نخستین درجه تقوا را به خود اختصاص می‌دهند. از آنجا که توحید در افزایش ایمان و خلوص نیت و در نهایت افزایش تقوا نقش کلیدی دارد، در گسترش و ارتقای ارزش‌های حقیقی در فرد و جامعه نیز محوریت منحصر به فرد دارد. به این معنا که هر گاه توحید علمی و عملی در فرد و جامعه رسوخ پیدا کند، ارزش‌های فرد و جامعه از سطح به عمق نفوذ خواهند کرد و تغییر دادن این ارزش‌ها امکان‌پذیر نیست. بنابراین بر متولیان نظام تعلیم و تربیت است که با راهکارهای گوناگون در راستای تقویت توحید نظری و عملی در شریان‌های جامعه بکوشند تا جامعه اسلامی را از هر گونه خطری در برابر تغییر ارزش‌های اسلامی و قرآنی مصون دارند.