مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده ندارد.

حسین منزوی و قیصر امین‌پور دو شاعر معاصر هستند که غزلیات آنها را می‌توان در حوزه غزل نو بررسی نمود. غزل‌ نو حاصل برخورد شعر سنتی فارسی و شعر نیمایی است که تقریباً از اواخر دهه چهل شکل گرفت و به تدریج با استقبال شاعران مواجه شد. در این پژوهش به بررسی و مقایسه ساختاری غزل‌های منزوی و امین‌پور در پنج محور زبان، تخیل، موسیقی، معانی (به عنوان یکی از شاخه‌های مهم علوم بلاغی) و عاطفه پرداخته شده است. این پایان‌نامه مبتنی بر چهار فصل است که فصل اول شامل کلیات (مبانی نظری، سیر تحول غزل و تقسیم‌بندی غزل معاصر)، فصل دوم و سوم شامل بررسی ساختاری غزل‌ منزوی و امین‌پور براساس پنج محور برشمرده و فصل چهارم مقایسه ساختاری غزلیات این دو شاعر به لحاظ این پنج محور است. نوگرایی در حوزه زبان و تخیل از ویژگی‌های غزل‌های منزوی و امین‌پور است اما در این میان منزوی، ضمن توجه به تازه کردن زبان‌ غزل خود دارای رویکردی باستان‌گرایانه به زبان است. همچنین از نظر موسیقی بیرونی، منزوی دارای نوآوری‌ها و ابداعاتی است. در حوزه علم معانی هر دو شاعر از ابزارهای این علم برای موثرتر کردن کلام خود بهره برده‌اند اما در این زمینه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارند. از دیدگاه عاطفه، در غزل‌های منزوی بیشتر به عواطف فردی که مهم‌ترین آنها عشق است، پرداخته شده اما در غزل امین‌پور به مجموعه‌ای از عواطف فردی و اجتماعی توجه شده است.

چکیدهبررسی عناصر زیبایی شناختی شعر، نزد ناقدان ادبیات از ناقدان یونان و اسلامی گرفته تا ناقدان معاصر، همواره محل بحث و جدال بوده است. این ناقدان با ارائه آثار و دیدگاه های نقدی خود تلاش کردند که به اصول و قوانینی برسند تا اینکه کلام ادبی از کلام عادی متمایز شود. ناقدان معاصر از این قضیه دور نبودند. آنها فعالیت های علمی خود را انجام داده، و تلاش کردند که به این علم، دیدگاه های جدید خود را اضافه کنند. محمّد غنیمی هلال(۱۹۱۶م)، وجابر عصفور(۱۹۴۴م)، از جمله این ناقدان معاصر هستند که از بررسی موارد زیبایی ادبی غافل نبودند. بنابراین این پژوهش به دنبال آن است که با تکیه بر نمونه های شعری، به بررسی عناصر زیبایی شناختی شعر از جمله لفظ، معنی، تصویر، موسیقی، و عاطفه از دیدگاه این دو ناقد بپردازد. قبل از آن، این پژوهش بر آن است که مفهوم زیبایی و عناصر زیبایی شناختی شعر را بیان کند، همچنان که تلاش می کند دیدگاه های ناقدان قدیم و معاصر عرب را در مورد عناصر زیبایی شناختی شعر، مورد بررسی قرار دهد. بی شک این پژوهش دارای اهمیت فراوانی است زیرا غنیمی هلال و عصفور با نگاه جدیدی، به عناصر زیبایی شناختی شعر پرداختند، و جایگاه آنها در بلاغت و نقد عربی، به خاطر فعالیت های زیاد در راه پیشرفت نقد معاصر، بر هیچ پژوهشگری پوشیده نیست. اما شیوه این پژوهش، توصیفی – تحلیلی بوده و بر منابع کتابخانه ای و بررسی مستندات استوار است.طبق این پژوهش، غنیمی هلال و عصفور با تألیف کتاب ها و مقاله های نقدی، نقش مهمی در پیشرفت نقد معاصر ایفا کردند، و در جهت استواری مبانی نقد شعر، تلاش کردند. این دو ناقد معتقد هستند که مهم، ساختار شعر است، و عناصر زیبایی شناختی شعر از جمله لفظ، معنی، تصویر، موسیقی و عاطفه به خودی خود دارای ارزش نیست بلکه ارزش آنها در ساختار جمله شناخته می شود. غنیمی هلال و عصفور از دیدگاه‌های عبدالقاهر جرجانی تأثیر پذیرفته، و بر این باور هستند که پیوند میان لفظ و معنی، پیوندی دوگانه است، و جداسازی عناصر شعر از یکدیگر، ممکن نیست. جالب توجه است که تصویر از دیدگاه دو ناقد وسیله ای است که شاعر به وسیله آن، افکار خود را برملا می سازد، و ویژگی هایی چون هماهنگی تصاویر با هم دارد. شایان ذکر است که دیدگاه های عصفور در تصویر شعری دارای ویژگی دقت و تفصیل است به طوری که وظیفه های فراوانی برای تصویر بر می شمارد، از جمله آنها، شرح و توضیح، مبالغه در معنی، تحسین و تقبیح و اقناع مخاطب است. هر دو ناقد تأکید دارند که موسیقی، عنصر اساسی در شعر بوده، و با معنی، تصویر و عاطفه، پیوندی تنگاتنگ دارد. غنیمی هلال در موسیقی شعر از افکار غرب تأثیر پذیرفته، و معتقد است که تقسیم موسیقایی، موسیقی داخلی شعر را غنی می سازد، اما عصفور از دیدگاه‌های حازم قرطاجنی، الهام گرفته است، به همین خاطر اوزان مرکب را بر اوزان بسیط به خاطر داشتن تنوّع ترجیح داده، و بر این باور است که زحاف و عله، وظیفه های زیبایی شناختی دارند. نکته دیگر این است که دیدگاه های دو ناقد در عاطفه شعر، دارای ویژگی شرح و تفصیل نیست. اما با این وجود، هر دو بر ضرورت عاطفه تأکید کرده و برای این عنصر زیبایی شناختی، مقیاس هایی از جمله صداقت، عمق، و قوّت قرار دادند.

موسیقی شعر مجموعه عواملی است که در کلام رخ می دهد تا در آن، آهنگ و توازن ایجاد شود. همین توازن و هماهنگی، در زیبایی سخن ، انتقال پیام و نشان دادن احساسات و عواطف شاعر، نقشی اساسی بر عهده دارد. به عبارت دیگر موسیقی شعر به شاعر کمک می‌کند تا درونیات خود را به بهترین و شیواترین صورت به ظهور برساند. عصمت بخارایی یکی از شاعران مشهور و بنام منطقه ی ماوراءالنهر در قرن نهم و از پایه گذاران بحرطویل در شعر فارسی است. سرودن اشعاری در وزن های شانزده رکنی و تسلط بر وزن شعر و تنوع وزنی اشعار و به کارگیری وزن های غریب، از خصایص موسیقی بیرونی اشعار وی محسوب می‌شود. هم چنین عصمت با استفاده از قافیه هایی با حروف مشترک فراوان، به کار گیری قافیه های بدیعی، بهره گیری از ردیف های فعلی و پرهیز از عیوب قافیه در غالب اشعارش، موسیقی کناری کلام خود را کامل کرده است. در کنار این موارد، او با استفاده ی هنرمندانه از شگردهای موسیقی ساز درونی مانند انواع تکرارها، جناس، هماوایی، تکرار مصوت، ترصیع و موازنه هر چه بیشتر کلام خود را برجسته کرده است. مهمترین عناصر موسیقی ساز معنوی در دیوان عصمت را نیز تضاد ،تنسیق الصفات ، تناسب و اغراق تشکیل می دهد که عصمت به وسیله‌ی این موارد، سعی نموده تا فضای موسیقایی شعرش را تکمیل کند. با توجه به این مسائل و تاثیر گذاری عصمت بر حوزه موسیقایی شعر فارسی، بررسی شعر او در این زمینه دارای اهمیت است؛ لذا این پژوهش ابتدا به بررسی جوانب تعریف شعر و موسیقی شعر پرداخته و پیوند بین علم موسیقی و شعر از دیدگاه های مختلف را بررسی کرده است. در ادامه نیز بعد از بیان شرح حال عصمت بخارایی، به واکاوی عناصر موسیقی ساز شعر او در چهار حیطه ی موسیقی شعر پرداخته است.

مفهوم موسیقایی یا محتوای «موسیقی متعالی»، همان نفس‌الامر محتوای موسیقی است. درک این محتوا ادراکی حضوری و مطابق با واقع است. از این رو اتصاف آن به صدق و کذب، بی معنا بوده است و مطابقت آن با نفس الامر، بدیهی شمرده می‌شود. این محتوا که متأثر از مبانی معرفت‌شناختی حکمت متعالیه است، با حاکمیت عقل متعالی بر دیگر قوای ادراکی نفس و در پی اتصال عقل مستفاد به عقل فعال حاصل می‌شود. از این رو به تمامه شکوفایی و فعلیت در عقلانیت را به نمایش می‌گذارد. ادراک حضوری مفهوم موسیقایی در زمره ادراکات بدیهی است و از آن جا که «ادراک» در این مکتب، معادل با وجود است، به تبع قاعده تشکیک وجود، به تناسب مراتب نفوس، محتوای موسیقی نیز از دیدگاه حکمت متعالیه دارای مراتب و متصف به وصف «دانی» و «عالی» خواهد بود. قطعا محتوای «موسیقی متعالی» از اعلی درجه غنا و عقلانیت برخوردار خواهد بود.نفس الامر در مورد فرم موسیقی متعالی نیز همان «زیبایی» در ساختار و فرم آن است. این فرم که به تبع حاکمیت عقل متعالی بر دیگر قوای ادراکی نفس از جمله وهم، حاصل می‌آید، فرمی در نهایتِ اعتدال و لطافت خواهد بود. «زیبایی» در حکمت متعالیه، معادل با «وجود» است و امری اصیل قلمداد می‌شود. پس درک آن نیز همچون درک «وجود»، درکی حضوری و دارای بداهت است. بنابراین تطابق با واقع در این جا نیز محرز می‌باشد. به دلیل حضوری بدیهی و بودن این ادراک، نمی‌توان درک زیبایی فرم موسیقی را متصف به صدق و کذب دانست. ولیکن می‌توان با توجه به ادراک مراتب زیبایی، فرم موسیقی را نیز متصف به وصف «عالی» و «دانی» کرد. قطعا فرم «موسیقی متعالی» با وجود ویژگی «اعتدال»، در اعلی درجه زیبایی خواهد بود.