مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر مِنْ وَحْیِ القُرْآن از تفاسیر شیعه به زبان عربی اثر سید محمدحسین فضل‌الله عالم دینی شیعه اهل لبنان. این تفسیر در واقع، سلسله درس‌های قرآنی فضل‌اللّه برای جوانان و تحصیل‌کردگان است. تفسیر من وحی القرآن، کل قرآن را در بر گرفته و از تفاسیر علمی با رویکرد اجتماعی به شمار می‌رود. نویسنده تفسیر «من وحی القرآن» در شمار آیه‌محوران قرار دارد. او در جای‌جای تفسیر خویش، خودمحوران را نکوهش می‌کند و ایشان را به آیه‌محوری فرا می‌خواند. در نگاه فضل‌الله، مخاطب قرار‌دادن همگان و دعوت ایشان به تأمل و تدبر در قرآن، نشان از این واقعیت دارد که قرآن فهم‌پذیر است و همگان می‌توانند به فهم آیات برسند. تفسیر من وحی القرآن ترتیبی است و از ابتدای سوره حمد آغاز شده و تا پایان سوره ناس را در بر دارد. او در ابتدای هر سوره علت نام‌گذاری را به اسم خاصش بیان می‌کند. مفسر سپس به تحلیل در اطراف آیه می‌پردازد، بدون آنکه وارد جزئیات ادبی و بلاغی و بحث‌های کلاسیک شود... این تفسیر در توضیح آیات و تحلیل مسائل اعتقادی و اجتماعی به تفسیر المیزان اشاره دارد و ضمن استفاده، گاهی دیدگاه‌های این تفسیر را نقد می‌کند. ویژگی‌های کتاب: * پرهیز از ورود به مباحث غیر تفسیری؛ فضل الله در تفسیر آیات قرآن تنها در محدوده تفسیر سخن می‌گوید و از ورود به موضوعات غیر تفسیری حذر می‌کند. * گزیده‌گویی؛ از دیگر خصوصیات تفسیر «من وحی القرآن»، پرهیز نویسنده از طرح مباحث تکراری است. برای نمونه: * مباحث ادبی آیات را بسیار کوتاه می‌آورد و از درازگویی و توضیح آنچه در تفاسیر بسیار گفته شده، پرهیز می‌کند. * از یادکرد فضایل سوره‌ها و آیات طفره می‌رود و به ندرت فضیلت یک آیه یا سوره را بیان می‌کند. * نظرات تفسیری را بسیار کوتاه می‌آورد و از تفصیل آنها حذر می‌کند. * فایده‌گرایی؛ نویسنده در طرح مباحث تفسیری، اصل را بر فایده‌دار بودن و آن هم فایده بسیار داشتن مباحث گذاشته است. * پیروی از اسلوب قرآن در تفصیل و اجمال؛ فضل‌الله روش تفسیری خویش را در تفصیل و اجمال مطالب و موضوعات اسلوب قرآن معرفی می‌کند. * شبهه‌شناسی؛ طرح شبهات کلامی، فقهی، تفسیری و... و نقد و بررسی محکم و استوار آنها از دیگر ویژگی‌هاست. * نتیجه‌گیری از پیام آیات؛ نویسنده «من وحی القرآن» قرآن را مایه حیات فکری و عملی تمامی انسان‌ها می‌بیند. * آزاد اندیشی؛ از دیگر ویژگی‌های «من وحی القرآن»، آزاد‌اندیشی نویسنده و تسلیم نشدن در برابر نظریات مفسران برجسته شیعه و اهل سنت است. * آشنایی نویسنده با دانش‌های جدید؛ او در جای جای اثر خویش، یافته‌های علمی و نسبت آن‌ها با آیات قرآن را به بحث و بررسی می‌گیرد و در برخی موارد، اصل تفسیر علمی را زیر سؤال می‌برد. * طرح تفسیر در قالب پرسش و پاسخ؛ ویژگی دیگر تفسیر «من وحی القرآن»، طرح مباحث تفسیری در قالب پرسش و پاسخ است. علامه پرسش و پاسخ را یکی از بهترین اسلوب‌های تربیتی می‌شناسد و آن را در تعمیق اندیشه، فکر و وجدان بسیار پراهمیت معرفی می‌کند. * نوآوری در مسائل زنان؛ از دیگر ویژگی‌های تفسیر «من وحی القرآن»، نظریات خاص او در تفسیر آیات ناظر به زندگی خانوادگی و زنان است. * پیرایش تفسیری؛ فضل الله در پیرایش نظریات تفسیری، از مبانی و معیارهای خاصی بهره می‌گیرد. در نظرگاه او، نظریات تفسیری در صورتی شایسته طرح هستند که مستند علمی داشته باشند. در غیر این صورت، گزارش آن نظریات شایسته طرح در تفاسیر نیست. * رودررویی با نظریات تفسیرگران؛ او سیاق را یکی از نشانه‌های درستی و نادرستی نظریات تفسیری می‌شناسد و در جای‌جای تفسیر خویش، آراء تفسیری را به کمک سیاق به سنجش و ارزیابی می‌گیرد. جلد اول کتاب شامل تفسیر سوره حمد و آیه 1 تا 39 بقره می باشد.

در میان تفسیرهای گوناگون و فراون قرآن، تفسیر کشاف زمخشری این امتیاز برجسته را داراست که بازنمودن زیبایی های ادبی و بلاغی قرآن را وجهة همت خویش قرار داده است. مفسر، در این اثر گرانقدر سعی نموده تا به گونة عملی معجز بودن قرآن را از جهت بلاغت اثبات نماید. وظیفه اساسی رساله حاضر، تدوین توضیحات زمخشری پیرامون آیات قرآن، در قالب یک کتاب بلاغت بوده است؛ تا از آن رهگذر کتاب بلاغتی فراهم آید که عمده شواهد مباحث آن آیات قرآنی باشد. البته در جوار این کار، مقایسه آرای بلاغی بزرگان این علم، و بیان ضعف و قوت اندیشه های آنان نیز، مدنظر بوده است. و در ضمن تا آنجایی که ممکن بوده، از اشاره به تأثیر پذیری های زمخشری از شخصیت هایی همچون جرجانی غفلت نشده است. به علاوه در مقدمه های مباحث گوناگون رساله، به بررسی و نقد کتاب های معاصر بلاغت فارسی البته آن اندازه که ما را از منظور اصلی دور نگرداند پرداخته شده است. در فصل اول این رساله، ابتدا افکار و آثار زمخشری به همراه زندگینامة وی مطرح گردیده است؛ آن گاه مهمترین ویژگی های تفسیر کشاف توضیح داده شده است. فصل دوم رساله متضمن سه تاریخچة موجز است: الف تاریخچه علوم بلاغی تا عهد زمخشری ب تاریخچه چند اصطلاح مهم بلاغی ج تاریخچه اعجاز بلاغی قرآن تا دورة زمخشری.

قرآن، سبک و اسلوب بى همتایى از نظر نظم تعابیر، و روش ممتازى از لحاظ ترکیب الفاظ را در بر دارد که عرب ها پیش از نزول قرآن کریم با چنین سبک و نظمی آشنایى نداشتند؛ و با اینکه آنان اهل فصاحت و بیان، و سوارکاران عرصه بلاغت و گفتار بودند این سبک و اسلوب براى آنها نامانوس تجلی یافت. معجزه بودن قرآن از جهات مختلف، قابل بررسی است؛ یکی از آنها اعجاز ادبی و بیانی می باشد که ابعاد گوناگون جنبه های ظاهری و ساختاری الفاظ قرآن را در بر می گیرد که بدون شک موسیقی و نظم آهنگ قرآن در پرتو برخی آرایه های زبانی از جمله رعایت فواصل است.این پژوهش فاصله آیات سوره نبا را مورد تحلیل قرار داده و به واکاوی مقاطع صوتی آن به گونه آماری پرداخته و بدین دریافت رسیده است که با تغییر مضمون آیات، حروف روی فاصله دگرگون می شود و با تغییر سیر خطاب، مقطع صوتی، از مغلق به مفتوح گرایش می یابد.

از رهیافت های مهم در برخی تفاسیر متقدم و متاخر، انسجام مضمونی قرآن است. این مقاله ضمن معرفی معیارهای انسجام مضمونی، این نکته را بررسی می کند که هریک از آنها تا چه میزان و با چه اسلوبی، پیوستگی محتوایی قرآن را تحلیل می کنند. گرچه برخی نظریه های وحدت مضمونی از نوعی ابهام و ناهماهنگی رنج می برند و دچار پیش داوری و در مظان تفسیر به رای اند؛ اما این رهیافت با دفاع از معناداری ترتیب فعلی قرآن، توقیفی بودن آیات سوره ها، تاکید به روش تفسیر قرآن به قرآن و نیز به کارگیری بجا و باقاعده معیارهای انسجام مضمونی، گویای امکان توسعه و سازگاری درونی معانی قرآن و وحدت مضمونی آن است، از این رو می تواند رهیافتی برای فهم بهتر قرآن و ناظر به غرض تفسیر به کار گرفته شود.

یكی از نظريه های مهم اعجاز قرآن، «اعجاز تأثيری» است كه نخستين بار از سوی خطّـابی ارائه شد و پايه گـرايش و اسـتناد بسـياری از دانشـمندان پـس از وی گرديـد. ايـن نظريـه آنطور كه بايد مورد توجه قرار نگرفته، در منابع مختلف با عناوينی مختلف حضـور يافتـه است كه از جمله آنها می توان به اعجاز نفسانی، اعجاز وجـدانی، جـذبات روحـی، روعـه قرآنی و ... اشاره كرد. بر اساس اين نظريه، جذبه های قرآنی ماهيتی فرابشری ونشانه هـایی ويژه خود دارند با تأثيرهای شناخته شده در جهان مادی متفاوت است. خطّابی با اشاره بـه برخی مستندات و نشانه های اعجاز تأثيری، خاستگاه و فرايند آن را ابهـام آلـود رهـا كـرده است. اين مقال برآن است كه به بررسی وتحليل سخنان وی پرداخته، بحث را با پالايشی مناسب والبته به فراخور مجال اندك، ارائه كند.

در این مقاله با بررسی عنواین ذیل پیرامون ترجمه و نظریه ترجمه ناپذیری قرآن در رشیدرضا پرداخته می شود: مفهوم لغوی ترجمه، مفهوم اصطلاحی ترجمه، واژه ترجمان در واژه در روايات و اخبار، فوايد ترجمه قرآن، شروط ترجمه قرآن كريم، نخستين مترجمان قرآن كريم، ضرورت ترجمه قرآن كريم، سیره های ترجمه قرآن. در انتها نیز نتایج ناظر به ادله رشیدرضا بیان می شود.

«اخباريان» نحله اى از محدثان شيعى در دوران متأخرند كه اخبار اهل بيت عليهم السلام را مهم ترين مأخذ در عقايد، اخلاقيات و احكام شرعى مى دانند و به ساير مدارك، فقط در صورتى كه با احاديث ائمه اطهار عليهم السلام تأييد شده باشد، استناد مى كنند و به روش هاى اجتهادى و رجالى متأخران، به ويژه آنچه مبنايى جز عقل نداشته باشد، به ديده انتقاد مى نگرند. با بررسى ديدگاه اخباريان در تأليفاتشان، مى توان گفت: گرچه اخباريان همانند ديگر عالمان اسلامى، قرآن كريم را يك كتاب آسمانى و معجزه جاودان پيامبر اسلام مى دانند، ولى طيف افراطى آنها معتقدند: آيات قرآن، تنها براى مخاطبانش، يعنى معصومان عليهم السلام، قابل فهم و تفسير است. ازاين رو، مى گويند: علم قرآن منحصر در آنان است و عقل انسان هاى غيرمعصوم راهى به درك و فهم معارف قرآن ندارد و تنها راه فهم قرآن را توسط غيرمعصوم، مراجعه به روايات اهل بيت عليهم السلام مى دانند و جامعيت قرآن را به معناى وجود همه علوم، اعم از مادى و معنوى در قرآن مى دانند. اين مقاله با رويكرد توصيفى و تحليلى به شناخت قرآن از منظر اخباريان مى پردازد.

جریان نومعتزله یکی از جریان های مهم کلامی در جهان اسلام است. این جریان خاستگاه خود را در آرای معتزلیان قدیم می جوید و به دنبال تجدید بنای معرفتی اسلام بر پایه عقل گرایی است. هدف این مقاله، بررسی عوامل شکل گیری جریان نومعتزله در جهان اسلام، نقاط اشتراک و افتراق میان جریان کلامی نومعتزله با مکتب معتزله و نقد و بررسی اجمالی مبانی نظری و دیدگاه های کلامی طرف داران این جریان فکری است. در تألیف این مقاله، به آثار اندیشمندان متعلق به جریان فکری نومعتزله و برخی پژوهش هایی که در زمینه معرفی برخی نومعتزلیان و نقد و بررسی آرای آنها انجام شده، مراجعه کرده ایم. بر پایه این بررسی ها، به تقسیم جریان نومعتزله به نومعتزلیان کشورهای عربی، نومعتزلیان شبه قاره هند و نومعتزلیان ایران پرداخته ایم و نشان داده ایم که آنها بر احیای جریان معتزله در جهان اسلام اصرار دارند و عده ای نیز برای توجیه دیدگاه هایشان آنها را در راستای آرای اندیشمندان معتزله قدیم معرفی کرده اند.

بنت الشاطی از محققان پرآوازه معاصر مصری است که دیدگاه وی در حوزه اعجاز بیانی قرآن مشهور است. وی از برجسته ترین دانشمندان معاصر است که وجود کلمات مترادف در قرآن کریم را انکار کرده و آن را یکی از پایه های اعجاز بیانی قرآن قرار داده است. اصلی ترین معیار و داور تعیین معنای دقیق واژه ها که آنها را از کلمات مترادفشان جدا می کند، از نظر وی قرآن کریم است. وی با تکیه بر همین معیار به شرح مسائل نافع بن ازرق پرداخته و در تمایز کلمات مترادف بسیار موفق ظاهر شده است. به طوری که روش وی الگوی بسیار مناسبی برای محققان است. اما با همه تلاشی که کرده در مواردی هم ناموفق مانده است. در مقاله حاضر ضمن معرفی نظریه و روش بنت الشاطی در رد ترادف میان الفاظ، نظر وی در چهار محور به نقد گرفته شده است.1- ناتوانی از بیان تفاوت میان بعضی کلمات مترادف. 2- ناشناخته بودن بعضی معانی بیان شده برای اعرابی که قرآن به زبان آنها نازل شده است. 3- بی ثمر و اثر بودن بعضی تفاوت های بیان شده در تفسیر قرآن. 4- عدم قبول انکار ترادف در کلمات متعلق به دو لهجه.