مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تهدف هذه الدراسة الموسوعية إلى تسليط الضوء على ظاهرة الوراقة والوراقين في الحضارة العربية الاسلامية، أو ما يعرف اليوم، على الصعيد المهني ب " دور النشر"والدور التاريخي الذي اضطلعوا به، باعتبارهم صانعي أسس الثقافية العربية - الإسلامية، على الصعيد المهني والثقافي والانساني، وبنفس الوقت الإشارة الى المراكز الحضارية الإسلامية التي تبرعمت فيها بها هذه الظاهرة الثقافية، بدءاً من بغداد كعاصمة للخلافة العباسية، ومروراً بدمشق والقاهرة وأشبيلية وبلاد فارس وبقية أطراف الخلافة الإسلامية، الممتدة بين حدود الصين شرقاً وأقاصي الأطلسي غرباً، مارة بتأثيراتها على كل الإثنيات والأعراق والثقافات المتواجدة في تلك الأماكن الجغرافية، لذلك هذه الدراسة - الموسوعية - تنطلق من بغداد الى أن تصل الى تلك البقاع أو الأمصار الإسلامية المذكورة، لتؤثر بشكل إيجابي على النهوض الحضاري، في تلك الاماكن، رافدة كل ثقافات تلك البلدان "الأمصار الإسلامية" بمنهج معرفي يعلمهم أسلوب "صناعة الكتابة والكتاب" وفق شرائط مهنية وإبداعية يظهر فيها التأثير الاسلامي واضحاً، من الناحيتين العقائدية والحضارية، وبنفس الوقت يبين دور الانسان المبدع في عملية الخلق الثقافي، في شروط زمنية واجتماعية محددة، رغم اختلاف ظرفي الزمان والمكان، من بلد لآخر، ومن شخص لسواه، ولكن يبقى القلق المعرفي هو الخيط الرابط بين كل هؤلاء الوراقين، مبدعي هذا العمل الحضاري، المؤثر والفاعل في ثقافة العرب والمسلمين في العصر الوسيط، وامتداد تلك المؤثرات على آننا الحالي، وحتى هذه اللحظة. يؤرخ موضوع الدراسة الموسوعية الى فترة ظهور مدينة بغداد كعاصمة للخلافة العباسية سنة 145هـ/757م، الى سنة سقوطها على يد المغول - التتار سنة 656 هـ/1258م، كمفصل رئيسي وأساسي، إلا أن مديات البحث امتدت الى نهايات القرن 8 هـ/ 14م، حيث ظهرت هناك - في بعض الأمصار الإسلامية، (الأندلس، مصر، فارس)، استمرار للتعاطي مع مهنة الوراقة، رغم سقوط الدولة العباسية، وبداية النكوص الحضاري للثقافة العربية - الإسلامية. وقد تمركزت الموضوعات الرئيسية في هذه الموسوعة على عدة أجزاء، حيث بلغت "6 أجزاء" كلها تخص ذات الموضوع "الوراقة والوراقون" وكل جزء يتمم الآخر، وهي موزعة على النحو التالي: الجزء الأول: حمل عنوان (الممهدات التاريخية والحضارية)، الجزء الثاني: حمل عنوان "ظهور مهنة الوراقة"، الجزء الثالث: حمل عنوان: "صناعة الورق وظهور المكتبات"، الجزء الرابع: حمل عنوان: "الإفرازات الحضارية للوراقين - ظهور الخطاطين"، الجزء الخامس: حمل عنوان: "أعلام الوراقين البغداديين"، الجزء السادس: حمل عنوان: "وراقو الأمصار الإسلامية". كذلك يتضمن هذا الجزء - من الموسوعة - كشافات عامة للمدن والأسماء وقائمة كبيرة للمصادر والمراجع المعتمدة في إنجاز هذه الموسوعة، بغية اكتمال البحث الأكاديمي وفق شرائطه علمياً في مثل هذه الأبحاث التراثية، مضافاً اليها "نماذج" من خطوط الوراقين والخطاطين، مكتوبة بأقلامهم، ومن أوثق المخطوطات العربية.

نهاية الأرب في فنون الأدب تألیف احمد بن عبدالوهاب نویری فرهنگ نامه يا دائرةالمعارفى است جامع و از تمامى علوم و معارف اسلامى و فرهنگ عصر خويش و از صدر اول تا عصر تأليف سخن مى‌گويد. اين مجموعه كار خود را از آغاز آفرينش آسمان آغاز كرده و پيرامون هيئت آسمان و فلك ادامه مى‌دهد و در هواشناسى و كهكشان شناسى و چگونگى شكل- گرفتن برف و باران و آذرخش و قوس و قزح و اساس آتش و آتش‌خانه‌ها و ضرب المثل‌هاى مربوط به آتش و بيان شب‌ها و روزها و ماهها و سال‌ها و فصول و اعياد و كوه‌ها و درياها و جزاير و نهرها و چشمه‌ها و آبگيرها. به حقيقت كمتر علمى است كه نشانى از آن در اين مجموعه ديده نشود. تاريخ، ادبيات، فرهنگ شناسى، مردم شناسى و... آنقدر اين دانشنامه را آكنده است كه وجود آن را براى پژوهشگران تاريخ علم مرجعى گريز ناپذير مى‌سازد.اين مجموعه عظيم در بيش از 30 جلد تنظيم گشته و دانشهاى گوناگون را آنقدر به تفصيل برگزار كرده است كه تنها چند جلد آن مرجعى پربار براى تحقيقات ادبى و بلاغى است.

نهاية الأرب في فنون الأدب تألیف احمد بن عبدالوهاب نویری فرهنگ نامه يا دائرةالمعارفى است جامع و از تمامى علوم و معارف اسلامى و فرهنگ عصر خويش و از صدر اول تا عصر تأليف سخن مى‌گويد. اجمالى از مطالب كتاب اين مجموعه كار خود را از آغاز آفرينش آسمان آغاز كرده و پيرامون هيئت آسمان و فلك ادامه مى‌دهد و در هواشناسى و كهكشان شناسى و چگونگى شكل- گرفتن برف و باران و آذرخش و قوس و قزح و اساس آتش و آتش‌خانه‌ها و ضرب المثل‌هاى مربوط به آتش و بيان شب‌ها و روزها و ماهها و سال‌ها و فصول و اعياد و كوه‌ها و درياها و جزاير و نهرها و چشمه‌ها و آبگيرها. به حقيقت كمتر علمى است كه نشانى از آن در اين مجموعه ديده نشود. تاريخ، ادبيات، فرهنگ شناسى، مردم شناسى و... آنقدر اين دانشنامه را آكنده است كه وجود آن را براى پژوهشگران تاريخ علم مرجعى گريز ناپذير مى‌سازد.اين مجموعه عظيم در بيش از 30 جلد تنظيم گشته و دانشهاى گوناگون را آنقدر به تفصيل برگزار كرده است كه تنها چند جلد آن مرجعى پربار براى تحقيقات ادبى و بلاغى است.

نهاية الأرب في فنون الأدب تألیف احمد بن عبدالوهاب نویری فرهنگ نامه يا دائرةالمعارفى است جامع و از تمامى علوم و معارف اسلامى و فرهنگ عصر خويش و از صدر اول تا عصر تأليف سخن مى‌گويد. اجمالى از مطالب كتاب اين مجموعه كار خود را از آغاز آفرينش آسمان آغاز كرده و پيرامون هيئت آسمان و فلك ادامه مى‌دهد و در هواشناسى و كهكشان شناسى و چگونگى شكل- گرفتن برف و باران و آذرخش و قوس و قزح و اساس آتش و آتش‌خانه‌ها و ضرب المثل‌هاى مربوط به آتش و بيان شب‌ها و روزها و ماهها و سال‌ها و فصول و اعياد و كوه‌ها و درياها و جزاير و نهرها و چشمه‌ها و آبگيرها. به حقيقت كمتر علمى است كه نشانى از آن در اين مجموعه ديده نشود. تاريخ، ادبيات، فرهنگ شناسى، مردم شناسى و... آنقدر اين دانشنامه را آكنده است كه وجود آن را براى پژوهشگران تاريخ علم مرجعى گريز ناپذير مى‌سازد.اين مجموعه عظيم در بيش از 30 جلد تنظيم گشته و دانشهاى گوناگون را آنقدر به تفصيل برگزار كرده است كه تنها چند جلد آن مرجعى پربار براى تحقيقات ادبى و بلاغى است.

الکافی از منابع حدیثی شیعه و مهم‌ترین و معتبرترین منبع از کتب اربعه است. این کتاب نوشته محمد بن یعقوب بن اسحاق مشهور به ثقة الاسلام کُلینی است که آن را در مدت ۲۰ سال گردآوری کرده‌ است. الکافی که در سه بخش اصول، فروع و روضه تألیف شده، محل رجوع عالمان شیعه است. اصول کافی مشهور‌ترین بخش الکافی محسوب می‌شود. کلینی بر آن بوده تا احادیث الکافی را بر اساس عدم مخالفت با قرآن و موافقت با اجماع جمع‌آوری کند. کلینی به دلیل ارتباط با اصحاب ائمه و دسترسی به اصول اربعمأة روایات این کتاب را با کمترین واسطه نقل کرده است. گروهی از عالمان شیعه معتقد به صحت تمامی روایات آن بوده‌اند و در مقابل گروهی از عالمان شیعه وجود احادیث ضعیف در کافی را قبول دارند. گفته شده نامگذاری این کتاب منتسب به امام زمان(عج) است ولی بسیاری از علما با این ادعا مخالفت کرده‌اند. جلد ششم الکافی، فروع کافی است که احادیث فقهی را دربرمی‌گیرد و شامل 26 کتاب است؛ کتاب‌هایی که در این جلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: کتاب العقیقة

کتاب به عنوان یک وسیله ارتباطی و انتقال اندیشه بشری از دیرباز مورد توجه بوده و مراحل مختلفی را در سیر تاریخی خود طی کرده است که ما در این مقاله این تحولات را در سه دوره متوالی (دوران قبل از چاپ، بعد از چاپ و در عصر رایانه‌ها) بررسی کرده‌ایم. با توجه به عجین بودن تاریخ کتابخانه‌ها با تاریخ کتاب، تحولات تاریخ کتابخانه‌ها نیز در سه دوره (کتابخانه‌های دوران باستان، کتابخانه‌های امروزی و کتابخانه در عصر رایانه‌ها) بررسی شدند. نظر به اهمیت دوره سوم (کتابخانه‌ها در عصر رایانه‌ها) به منظور همگام شدن با آخرین تحولات تکنولوژیکی نیاز به پرورش کتابداران با ویژگی‌های خاص را می‌طلبد که جهت نیل به چنین هدفی پیشنهاد بازنگری در متون و دوره‌های آموزشی کتابداران بعنوان راه‌حل ارائه شده است.

قرائت و کتابت قرآن یکی از موضوعات بنیادین در عرصه علوم قرآنی و مجموعه علوم و معارف اسلامی است و علم قرائات و نیز علم رسم المصحف یا علم مرسوم الخط جایگاه و نقش مهمی در ارتباط با حفظ اصالت و جاودانگی قرآن بر عهده دارند . اما از آنجائیکه اولا: انبوه روایات اسلامی ، آکنده از اسرائیلیات و فرآورده های برخوردهای مذهبی و قوم گرایانه است و ثانیا با توجه به عدم تدوین درست و اصولی برخی از علوم قرآنی مانند علم اسباب نزول ، علم مکی و مدنی ، علم ناسخ و منسوخ ، علم جمع و ترتیب قرآن که به دور از قرآن به عنوان ماخذ اصلی علوم قرآنی و به دور از آموزه های سیره و سنت نبوی و تعالیم کبار صحابه و ائمه طاهرین (ع) تدوین شده اند و ثالثا به دلیل فقدان یک نظام روش شناختی دقیق در تحلیل و بررسی سنت و سیره نبی اکرم (ص) و متعارف نبودن مطالعه تطبیقی قرآن و سیره ، به رغم وفور کتب و رسائل در زمینه سیره نبوی و گسترش نسبی مرزهای دانش و تحقیق در علم قرآئات و علم رسم المصحف ، نحوه بنیانگذاری پیامبر اکرم (ص) در دو حوزه قرائت و کتابت قرآن، همچنان ناگشوده و حتی ناشناخته مانده است . در حالیکه توجه به این اصل مهم که آموزش و ترویج قرآن در سیره و سنت نبوی همواره به عنوان آموزش و ترویج یک زبان مطرح بوده ، می تواند گره های کوری که از دیرباز درارتباط با بنیانگذاری قرائت و کتابت قرآن مطرح بوده است را بگشاید. پس زمینه های صدور روایات احرف سبعه نشان می دهد که در صدد تبیین ماهیت قرآن و آموزش و آسان گیری درامر قرائت در جهت ترویج و شناخت زبان قرآن است . چنانکه قرآن و قرائات دو حقیقت جدای از هم می باشند و منشا اختلاف در قرائت ، اختلاف درنزول یا تعدد آن و اختلاف دراقرا یا قرائت پیامبر اکرم (ص) یا ناشی از ابتدایی بودن خط نمی باشد. همچنینمتن واحد و کامل قرآن به شکل فعلی و متواتر آن در عهد رسالت پیامبر اکرم (ص) و تحت تعلیم و نظارت دقیق آن حضرت ، جمع و تدوین و تالیف شده است و رسم الخط آن توفیقی است و مشیت الهی برآن قرار گرفته که همانند رسم القرائه متن متواتر قرآن جاودانه بماند. و بدین ترتیب ، پیامبر اکرم (ص) ضمن بنیانگذاری قرائت و کتابت قرآن، روشها و شیوه های درست و اصولی آموزش و ترویج آن را نیز، بیان و تبیین نموده اند ، که مطالعات قرآنی و بین رشته ای در دیگر حوزه های علوم و فنون می تواند به تکمیل و تدقیق پژوهشهای مربوط به آموزش و ترویج قرآن بیانجامد.

اندیشه خاورشناسان درباره باسواد بودن رسول خدا (ص) و اهداف و اغراض آنان از این ادعا قابل بررسی است.آنان دو دلیل بر مدعای خود اقامه کرده اند: یکی نوشتن کلمه «محمد بن عبداله» از طرف رسول خدا (ص) در جریان صلح حدیبیه و دیگری دستور آن حضرت، به منظور آوردن کاغذ و دوات برای نوشتن نامه در روزهای پایانی عمر شریفشان.بررسی و نقد این دو دلیل و اثبات ناموجه بودن دلایل خاورشناسان بر این مساله، موضوع پژوهش پیش روست.بررسی آموزش و کتابت رسول خدا (ص) از جنبه بشری و الهی چه قبل از بعثت و چه پس از آن و اعمال این توانایی قبل و بعد از بعثت از منظر دو گروه شیعه و سنی، ما را برای رسیدن به مساله حاضر یاری می کند.