مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

‫انسان‌شناسي، و خصوصاً فلسفه خلقت انسان، از قديمي‌ترين موضوعات فکري است که سابقه‌اي به قدمت تاريخ انديشه بشر دارد. بازگشت انسان به‌سوي خداوند پس از مرگ، رسيدن به مقام خلافت الهي در زمين، و سجده فرشتگان در برابر انسان، از موهبت‌هاي تکويني و تشريعي خداوند نسبت به انسان است؛ در حالي که خلقت او را از گل و آّب بي‌ارزشي قرار داد، و سپس از روح خود در آن دميد، و سرانجام نيز به‌سوي خدا بازمي‌گردد. راه‌هاي شناخت حقيقت انسان نيز به آيات و روايات برمي‌گردد، و بايد تنها در پرتو آن‌ها شناسايي گردد. از منظر قرآن حقيقت انسان به نفس و روح او تعلق دارد. روح که در معاني مختلف به‌کار رفته است، ماوراي بدن مادي و داراي اراده و شعور بوده، مورد امر و نهي الهي قرار گرفته و آيينه تمام‌نماي اسما و انوار الهي است. از نظر روايات، روح از عالم سماوي، معنوي و مجرد است، نه از عالم ماديات. روح يک مخلوق محدثه و از افعال خداوند بوده، که قوامش به بدن انسان است. از نظر علامه، منظور از روح و نفس همان است که هر کس در موقع سخن گفتن از آن تعبير به "من" مي‌کند و امري مجرد است. نفس داراي انواع گوناگوني شامل اماره، لوامه، ملهمه و مطمئنه مي‌باشد. ميل به کمال که به‌صورت فطري در انسان نهاده شده، تنها در قرب الهي و با عبادت، عمل صالح، تهذيب نفس، پيروي از افراد صالح، و در کل با پيروي از دين مبين حاصل مي‌شود. بر اين اساس، تنها عبادت است که انسان را به خداوند نزديک مي‌کند، و مراسم و احکام مختلف عبادي هريک درس‌هايي براي تربيت انسان است، که با آن کمال و قرب الهي را حاصل کند. در نتيجه عبوديت مايه قرب به خداست، و قرب به خدا معيار کمال است؛ از اين رو، عبوديت به کمال انسان مي‌انجامد و فلسفه خلقت انسان به‌شمار مي‌رود.

‫خدا، انسان و جهان سه محور اساسي انديشه بشري است، که در طول تاريخ و در همه جوامع پرسش‌هاي مهم و اساسي درباره آن‌ها مطرح شده و همواره مورد توجه بوده است. انسان و بشر هر دو مترادف‌اند. کلمه انسان 65 بار در قرآن مجيد به‌کار رفته است و کلمه بشر 35 بار در قرآن استعمال شده است. اين تحقيق در صدد آن است که حقيقت انسان را از لحاظ خلقت، ماهيت و مبدأيت مورد بررسي قرار دهد، و در ضمن هدف از خلقت انسان را هم از نظر قرآن تبيين کند. از آيات قرآن استفاده مي‌شود که هدف از خلقت انسان رسيدن به سعادت و کمال نهايي است، و منظور از کمال نهايي هم "لقاء الله" است. همچنين آيات متعددي از قرآن کريم به موضوع آفرينش انسان، چگونگي آفرينش او و ساحت‌هاي وجودي انسان اشاره کرده است. دسته‌اي از اين آيات، آفرينش همه انسان‌ها را از يک پدر و مادر دانسته و آن‌ها را داراي اصل و نسب واحد معرفي مي‌کند. دسته ديگري از آيات قرآن، آفرينش نوع انسان را از نطفه، تراب، زمين، صلصال و آب دانسته است. تحولاتي که در مبدأ نخست انجام مي‌گيرد، به اين ترتيب است که اول از زمين ماده گرفته شده، بعد صورت به او بخشيده شد، که بهترين و کامل‌ترين صورت است، و سپس در هيکل مادي اين انسان روح دميده شده است. پيدايش انسان در فاصله‌هاي زماني و مراحل مختلفي انجام شده است که شامل شش مرحله انعقاد نطفه، خون بسته، علقه، مضغه، استخوان‌بندي و دميدن روح الهي در بدن مي‌شود، که البته انسان اين شش مرحله اساسي را در دوران جنيني پشت سر مي‌گذارد. در کنار ديدگاه‌هاي متعدد اديان و فرق مختلف، از نظر علمي هم درباره مسأله آفرينش انسان نخستين، نظرات متعددي توسط دانشمندان ارايه شده است، که مهم‌ترين آن‌ها نظريات فيکسيسم، ترانسفورميسم، لامارکيسم، نئو لامارکيسم، داروينيسم و نئو داروينيسم مي‌باشد.

مقاله «مراحل خلقت و مراحل آفرینش» از عبدالفؤاد محسن ابراهیم در دایرة المعارف قرآن لیدن به مطالبی پیرامون چگونگی آفرینش زمین و آفرینش آدم و حوا و بیان روند شکل‌گیری انسان از نگاه قرآن پرداخته است. مقاله با توجه به وجود نکات ابهام زا در آن و عدم جامعیت در ارائه مطالب، باعث القای شبهاتی شده است. نوشتار پیش رو در دو ساحت ـ نقد کلی مقاله و نقد مباحث طرح شده در آن، به ارزیابی مقاله پرداخته است. در نهایت بعد از تحلیل و بررسی، عدم اثبات موارد ادعایی و عدم واقع نگری و جامعیت محقق در تحقیق را به اثبات رسانده است.