مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

‫مسئله تأثير نفس پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در عالم وجود، از اموري است که در علوم مختلف کمتر به آن توجه شده است. فلسفه، با وجود داشتن اهدافي چون شناخت، تفسير و تحليل سراپاي هستي و قوانين حاکم بر آن، در نيمه راه اين مسئله است. عرفان که از آغاز به کانون هستي و مرکز اصلي موجودات چشم دوخته، ميتوان گفت که با تحليلهاي بيشتر و طرح مباحثي چون «حقيقت محمديه» و «ولايت انسان کامل»، گامي جلوتر و برتر از فلاسفه برداشته و در اين زمينه گامي بيشتر به جلو رانده است. «کلام» عهدهدار بررسي مباحث الهيات چون ذات، صفات و افعال خداوند است و همچنين پاسخ به شبهات و دفاع از گزارههاي ديني و آموزههاي شرعي را بر عهده دارد؛ در عين حال، اين مسئله در متن کلام جاي نگرفته و از آن سخن به ميان نيامده است. بر اين اساس، تحقيق حاضر در دو فصل به تأثير نفس پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم در عالم وجود با رويکرد به مسئله توسل پرداخته است. از نظر بيشتر انديشمندان مسلمان، يکي از درجات معنوي براي نفس انسان اين است که ولايتش از قلمرو مادي بدن گذشته و گستره مادي و معنوي را درنورديده و همه چيز را مسخر خود سازد و اين نفس حتي پس از مرگ و در عالم برزخ نيز همچنان صاحب اين استعداد و توانايي معنوي بوده و ميتواند در عالم دنيا مؤثر و متصرف باشد. همچنين پيامبراسلام به عنوان کاملترين انسان، در عوالم مختلف حضور داشته و هستي با هستي ايشان حيات گرفته و بقا و استمرار مييابد. هر چند حد و مرز و تسلط و سيطره انسان کامل بر ماده و عالم مجردات، ملک و ملکوت نامکشوف و نامعين است، اما معجزات ايشان گوشههايي از اين حکومت و حاکميت ايشان را افشا ميسازد. همچنين با توجه به روايات بيان شده، پيامبرانِ پيش از پيامبر اسلام، در سختي و مرارتها به وجود پر برکت ايشان، استغاثه ميکردند.

---

---

‫جايگاه و اعتبار عقل ونقل در مباحث کلام اسلامي، به ويژه در مبحث خداشناسي، موضوع تحقيق اين پايان‌نامه است. در اين پژوهش ديدگاه سه تن از مهم‌ترين شخصيت‌هاي کلامي شيعه و اهل سنت، يعني ابوالحسن اشعري، ابومنصور ماتريدي و سيد مرتضي? در باره برخي از مباحث خداشناسي، به صورت تطبيقي ارزيابي شده است. نگارنده ضرورت انتخاب موضوع را در اين ديده است که اکثر حنفيان، پيرو مکتب کلامي ماتريدي هستند و ماتريدي نزديک‌ترين فرقه کلامي به مکتب اهل‌بيت? است و اين مقايسه و تحليل باعث آشنايي مردم با مکتب اهل بيت? مي‌شود. او نخست شرح حال مختصري از زندگاني سه شخصيت ياد شده را ارائه نموده و برخي از فعاليت‌هاي مهم علمي آنان را گزارش کرده است. پس از آن، به معناشناسي و نسبت عقل و نقل از نگاه آنان پرداخته است. وي عقل را از نظر ابوالحسن اشعري به معناي علم يا علم خاص و از نظر سيد مرتضي به معناي قوه‌اي در قلب که وظيفه آن تمييز است و يا به معناي مجموع علوم تعريف کرده است. از نظر ابومنصور ماتريدي، عقل امري بديهي است و نيازي به تعريف ندارد. اشعري ميان بعد نظري عقل و بعد عملي آن فرق گذاشته و دريافت‌هاي نظري عقل را پذيرفته؛ ولي داوري‌هاي عقل در بعد عملي را رد کرده و قاعده حسن و قبح عقلي را مردود دانسته است. دو شخصيت ديگر، ابعاد عملي عقل را نيز مورد تأييد قرارداده‌اند. اشعري همچنين در صورت تعارض، نقل را بر عقل مقدم داشته است؛ اما ماتريدي و سيد مرتضي عقل را مقدم مي‌دارند. در مباحث خداشناسي، اشعري بيشتر متمايل به نقل است؛ ولي سيد مرتضي مبنا و مرجع در خداشناسي را عقل مي‌داند. از نظر ماتريدي در بحث خداشناسي عقل ونقل هر دو نقش دارند؛ ولي نقش و اهميت عقل بيشتر است. نگارنده به دليل گستردگي مباحث خداشناسي، تنها موضوعات زير را بررسي کرده است: اثبات وجود خدا، اثبات توحيد و يگانگي خداوند، اثبات صفات خداوند، و چگونگي رابطه ذات با صفات و صفات خبريه. وي يکايک اين مسائل را از ديدگاه سه شخصيت ياد شده، به طور مفصل بررسي کرده است.

---

---

‫ادعيه حضرات معصومين? گنجينهاي برگرفته از معارف وحياني است که در رأس آن معارف، توحيد و خداشناسي قرار دارد. اين پژوهش در چهار فصل، توحيد و خداشناسي را در ادعيه معصومان? بررسي نموده است. نويسنده پس از کليات، ذيل مباحث تمهيدي، شناخت انسان کامل و عالم هستي از ديدگاه معصومان?، جايگاه انسان کامل در نظام هستي، منزلت چهارده معصوم?، شناخت دين و معصوم و ارتباط دين و معصوم از ديدگاه معصومان?، شناخت ثقلين، جايگاه دعا و مناجات در معارف ديني و جايگاه علم و معرفت را در بيانات معصومان? بررسي کرده است. سپس ذيل مبحث شناخت خداوند در ادعيه، به چهار مبحث شناخت ذات، اسما و صفات الهي، صفات ذات و فعل، راههاي شناخت خدا يعني عقل، تجربه و دل و آثار شناخت خداوند در ادعيه معصومان? پرداخته است. مبحث پاياني، به مسئله توحيد و خداشناسي در ادعيه اختصاص يافته است. توحيد خداوند، اقسام توحيد، جايگاه توحيد و موحد و زندگي توحيدي در ادعيه معصومان?، مباحثي است که در اين فصل بررسي شده است. دعا توجه به خداي يگانه و درخواست از درگاه اوست و در اين توجه، توحيد خداوند و شناخت او مفروض است. با توجه به اصالت توحيد و صدور ادعيه براساس افق توحيدي معصومان?، ادعيه ايشان سرشار از معارف توحيدي و خداشناسي است. از اين جهت، ادعيه ايشان به اقسام توحيد اشاراتي دقيق دارد. از اينرو، توحيد ذاتي، صفاتي، و افعالي، به عنوان اقسام توحيد نظري و توحيد در عبادت، استعانت، اطاعت، محبت و توکل، به عنوان اقسام توحيد عملي بررسي شده است. زندگي توحيدي در ادعيه، به عنوان نتيجه عملي از قدم گذاشتن انسان در طريق توحيد مطرح شده و نشانگر استقرار توحيد در دعاکنندگان است.

---