مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بر اساس اصل «تمایز وجود از ماهیت»، که از جمله مهم‌ترین اصول مابعدالطبیعۀ ابن سینا به شمار می‌رود، ماهیت فی حد ذاته فقط مشتمل بر ذاتیات خود است و برای موجود شدن باید عنصر مابعدالطبیعی وجود از خارج و از سوی علت موجِده بر آن عارض شود. ابن سینا بر مبنای این اصل، اصل مهم «تمایز واجب از ممکن» را نیز تأسیس می‌کند و بر مبنای این دو اصل، مسئلۀ خلقت و اثبات وجود خدا را تبیین فلسفی می‌نماید. برخی عبارات ابن سینا در شرح و تبیین تمایز وجود بر ماهیت، موجب ایجاد خوانش‌های متفاوت از کلام او شده است. یکی از مهم‌ترین این خوانش‌ها، خوانش ابن رشد است که از طریق ترجمۀ آثار او و پیروانش در میان متفکران قرون وسطی نیز رواج پیدا کرده است. بر اساس دیدگاه ابن رشد، ابن سینا تمایز ماهیت و وجود را خارجی می‌داند و معتقد است که وجود همانند مقولات عرضی، بر ماهیت عارض می‌شود. اما دقت در عبارات ابن سینا نشان می‌دهد که مقصود او از عرضی دانستن حمل وجود بر ماهیت، به این معناست که وجود جزء ذات و ذاتیات نیست و از خارج بر ذات و ماهیت عارض می‌شود؛ نه اینکه وجود همانند اعراض مقولی بر ماهیت عارض شود. توماس آکوئینی نیز هرچند که تحت تأثیر ابن رشد، اصل تمایز خود را متفاوت از ابن سینا می‌داند و در برخی موارد جزئی از ابن سینا متفاوت است، ولی بررسی آثار او نشان می‌دهد که در چارچوب اصلیِ اصل تمایز، متأثر از ابن سیناست و در شرح و تبیین آن، تفاوت عمده‌ای با ابن سینا ندارد.

یکی از جنبه‌های مغفول در اعتباریات عملی علامه طباطبایی، توجه به پیشینه این نظریه در میان فلاسفه است. برای بررسی این جنبه، با استخراج مولفه‌های این نظریه از دیدگاه علامه و جستجوی آنها در آثار ابن‌سینا، می‌توان به پیشینه این نظریه در آثار ابن‌سینا پی‌برد. مفاهیم و گزاره‌های اعتباری علامه را می‌توان با مفاهیم و گزاره‌های غیر‌حقیقی از نظر ابن سینا مشابه دانست که شامل مفاهیم و قضایای مشهوری جدلی، مقبول خطابی و خیالی شعری هستند. اشتراکات اعتباریات علامه و مفاهیم و گزاره‌های غیر حقیقی به این شرحند: بر اساس نیازهای انسان اعتبار شده‌اند، کاشف از واقع نیستند و بدون نفس‌الامرند، خودشان موجب تکامل انسان نیستند، تنها موجب انگیزش انسان برای انجام فعلند، بر اساس جعل مفاهیم حقیقی برای اشیاء دیگر شکل می‌گیرند و به همین سبب منشأ حقیقی دارند و در نهایت اینکه آنها را عقل عملی، واهمه و متخیله جعل می‌کنند نه عقل نظری.

پژوهش حاضر می‌کوشد با روش توصیفی-تحلیلی، متون ابن‌سینا و شهیدمطهری را در مورد رابطه‌ی حکمت عملی و شریعت مورد بررسی تطبیقی قرار دهد. بطورکلی آراء دو متفکر در دو حوزه مبدأ و منشأ حکمت عملی و تایید احکام حکمت عملی و شریعت توسط همدیگر و یا تعارض آن دو قابلیت بررسی و ارزیابی دارد. ابن‌سینا در خصوص مبدأ و منشأ حکمت عملی اظهارنظر دوگانه‌ای را اتخاذ کرده است. وی از یکسو در مباحث علم‌النفس به جایگاه عقل در حکمت عملی اشاره و آن را برگرفته از قوۀ نظری عقل انسان معرفی می‌نماید و از سوی دیگر در رساله‌ی عیونالحکمه برخلاف سایر آثار خویش، شریعت را مقسم و مبدأ هر سه قسم حکمت عملی و تعیین کنندۀ حدود آن بیان می‌کند؛ اما تحلیل مبانی فلسفی ابن‌سینا بیانگر این امر است که ایشان حکمت عملی را برگرفته از قوه نظری عقل انسان می‌داند. شهیدمطهری نیز معتقد است که حکمت عملی برگرفته از خرد انسان است واینکه خداوند به امور ناپسند دستور نمی‌دهد؛ به خاطر آن است که آن‌ها در ذات خود زشت هستند. علاوه بر این، هردو متفکر معتقدند که احکام حکمت عملی و شریعت نمی‌توانند مخالف هم باشند؛ چراکه هردو هدف واحدی(رساندن انسان به سعادت و کمال وجودی) را دنبال می‌کنند.

ترجمه ماشینی: مقدمه های بسیار کوتاه: درخشان، تیز، الهام بخش این کتاب مقدمه‌ای است بر مهم‌ترین فیلسوف جهان اسلام، ابن سینا، که اغلب در زبان انگلیسی با نام لاتینی خود ابن سینا شناخته می‌شود. کتاب پس از معرفی مرد و آثارش، با مروری بر بستر تاریخی که در آن زندگی می کرده، فصل هایی را به حوزه های مختلف اندیشه ابن سینا اختصاص داده است. از جمله موضوعاتی که به آن پرداخته می شود، نوآوری های او در منطق، نظریه روح انسانی و قوای آن، رابطه نوشته های پزشکی و فلسفه او، و متافیزیک وجودی او است. توجه ویژه ای به دو استدلال معروف شده است: آزمایش فکری مرد پرنده او و به اصطلاح «تظاهرات صدیقین»، دلیلی بر وجود خدا به عنوان موجود ضروری. از ویژگی های بارز کتاب توجه آن به رابطه ابن سینا و کلام عقلی اسلامی است که در آن می بینیم که ابن سینا در بسیاری از حوزه های اندیشه خود چگونه به این سنت پاسخ داده است. فصل آخر به میراث ابن سینا می‌پردازد جهان اسلام و در مسیحیت لاتین. در اینجا آدامسون بر پاسخ‌های انتقادی شخصیت‌هایی مانند غزالی، سهروردی و فخرالدین رازی به ابن سینا در نسل‌های بعدی تمرکز می‌کند. درباره سری: مجموعه معرفی های بسیار کوتاه از انتشارات دانشگاه آکسفورد شامل صدها عنوان تقریباً در هر زمینه موضوعی است. این کتاب‌های جیبی بهترین راه برای پیشرفت سریع در موضوع جدید هستند. نویسندگان متخصص ما حقایق، تحلیل ها، دیدگاه ها، ایده های جدید و اشتیاق را با هم ترکیب می کنند تا موضوعات جالب و چالش برانگیز را بسیار خوانا کنند.

کتاب ابن سینا و تدبیر منزل اثر ابوعلی سینا مترجم محمد نجمی زنجانی است. تَدْبیرِ مَنْزِل، دومین شاخۀ حکمت عملی در فلسفۀ مشائی که موضوع آن، چگونگی ادارۀ امور خانه و نحوۀ مشارکت مرد با زن و فرزند و خدمتکار است. ارسطو در کتاب اخلاق نیکوماخس بحث را با اهمیت خانواده آغاز کرده و آنگاه بر اساس روابط حاکم بر هر منزلی، رابطۀ پدر و فرزندی و رابطۀ مال و صاحب مال، تقسیمات چهارگانۀ تدبیر منزل را مطرح کرده است. پس از ارسطو، سنت متأخر هلنی ـ اسکندرانی، با ایجاد تغییراتی در تقسیم بندی سه گانۀ فلسفۀ عملی به «تدبیر منزل» و «قانون گذاری» و «سیاست مدن»، با توجه به کتاب « اخلاق نیکوماخس»، «اخلاق» را جانشین «قانون گذاری» کرد و لذا در فهرستهای کهن جهان اسلام از این سه عنوان نام برده می شود. به مبحث تدبیر منزل در دوره یونان باستان و در ایران به عنوان اندرزنامه های پهلوی و بعد از ظهور اسلام هم در دوره های مختلف پرداخته شده است، ولی متأخرین حکما کمتر به این بحث پرداخته اند. شیخ الرئیس در این رساله، پس از مقدمه ای در بیان اختلاف مردمان در منزلت و مراتب اجتماعی، از تفاوت احوال مردم در خرد و اندیشه به عنوان اساس بقای آنها یاد می کندو در ادامه از سیاست ملوک و ارباب نعم و ارباب منازل سخن می گوید و با اشاره به نیاز مردمان به تدبیر منزل، مطالب رسالۀ خود را در ۵ فصل سامان می دهد. قسمت اول کتاب: ترجمه و تحشیه رساله تدبیر منزل (تدابیر المنازل او السیاسات الاهلیه) قسمت دوم کتاب: ترجمه قسمتی از کتاب شفا، مربوط به زندگی، زناشویی و بحث در اطراف آن از مقدمه مترجم: علم و عمل دو عنصری هستند که خیر و صلاح بشر از آنها تشکیل و ترکیب می یابد. اشخاصی که می خواهند صلاح و سعادت در خانواده آنها وجود داشته باشد، بدون وجود این دو عنصر نجات بخش نمی توانند به آرزو و مطلوب خود برسند. علم تدبیر منزل علمی است که از نخستین عنصر (علم به مصالح حیاتی بشر) آنچه مربوط به مصالح محیط خانواده است گرفته دستوراتی برای خوشبختی عائله سعادت دوست می دهد. این دانش در نظر دانشمندان قدیم و جدید، اهمیت به سزا دارد و بعضی از آنان کتابهایی مستقل در این باب نوشته اند. این کتاب گرچه از حیث حجم کوچک، ولی از حیث معنی بزرگ می باشد؛ به اصول و قواعد مهمی از علم تدبیر منزل محتوی است…

از جمله پژوهشها در عالم فلسفه، بررسی تاثیر و تاثر فلاسفه در یکدیگر می باشد. با ترجمه کتاب ششم طبیعیات شفا به زبان لاتین، نفس شناسی ابن سینا مورد توجه فلاسفه مدرسی قرار گرفت. ویلیام اوورنی جزء فیلسوفانی است که از نفس شناسی ابن سینا تاثیر پذیرفته است اما این تاثیر پذیری مغفول مانده است. می توان گفت نحوه مواجهه اوورنی با ابن سینا مسبب اصلی این غفلت است؛ چرا که این فیلسوف پاریسی تاثیرپذیری خود را از ابن سینا یا اظهار نمی کند و مطالب وی را به خود نسبت می دهد یا اظهار کرده و بعدا به اگوستین نسبت داده شده است و یا تحریف می کند. ویلیام اوورنی تحت تاثیر ابن سینا برای توجیه خودآگاهی و اثبات وجود نفس و تغایر آن با بدن فرضیه انسان معلّق را مطرح می کند ولی آن را به خود نسبت می دهد. همچنین بیان ابن سینا را در تجرد نفس ذکر می کند ولی این بحث امروزه به نظریه اگوستینیِ معروف شده است. در بحث بقاء نفس، اوورنی نظریه ابن سینا را، که به بقاء فردی نفوس قائل است، تحریف و نظریه وحدت نفوس را به ابن سینا نسبت داده است نظریه ای که با تصور مسیحیت از حیات اخروی ناسازگار بوده و در نتیجه، این تحریف منجر به مخالفت کلیسا با ترویج اندیشه ابن سینا شده است. بررسی نظریه اوورنی درباره نفس و احکامش و مقایسه آن با آرای ابن سینا با استفاده از روش تحلیلی- تطبیقی ساختار این پژوهش را تشکیل می دهد.

نظریۀ ابصار یکی از مباحث مهم معرفت‌شناختی است. افلاطون و ارسطو در این بحث، دیدگاهی ویژه ارائه کرده‌اند که مبنای نظریات فلاسفۀ اسلامی متأخر در این مسئله واقع شده است. ازسویی، ابن‌سینا به پیروی از ارسطو، حقیقت ابصار را مبتنی بر نظریۀ «انطباع صور» تشریح کرده‌ که براساس آن، ادراک حسی را به انفعال آلت حسی از محسوس تعریف می‌کند. ازسوی دیگر، شیخ اشراق با ردّ دو نظریۀ خروج شعاع و انطباع، در صدد برآمد دیدگاه جدیدی را بیان کند. یعنی نمی‌توان براساس «خروج شعاع» و «انطباع صور» تحلیل دقیقی از ابصار ارائه کرد؛ بلکه با اشراق نفس بر امر موردمشاهده (البته به‌شرط مقابله) است که ابصار تحقق می‌یابد. در پژوهش حاضر با تتبع در آثار ابن‌سینا و سهروردی مبتنی بر رهیافت اسنادی و روش توصیفی و تحلیلی، میزان نوآوری و یا اصالت انتقادات سهروردی بر جنبۀ معرفت‌شناختی مسئلۀ ابصار ابن‌سینا سنجش شده است. نگارنده در فرایند پژوهش پیش‌ رو، ضمن رونمایی از ابن‌سینای متفاوت و براساس تحلیل دقیق مسئلۀ ابصار، به این نتیجه رسیده است که ملاحظات انتقادی سهروردی در این بحث، ریشه در سخنان ابن‌سینا دارد؛ چراکه خود شیخ در برخی آثار خویش، هرچند نه به‌نحو تفصیلی و سازمان‌یافته، بلکه به‌نحو اجمالی به آنها توجه داشته است. به نظر می‌رسد زمینۀ فکری شیخ اشراق در تبیین نظریۀ ابصار را بتوان چنین ارزیابی کرد که «اشراق» در نظام فکری سهروردی متناسب با «التفات» در فضای فکری ابن‌سینا و جایگزین آن قابل‌طرح است؛ چراکه رویکرد فیلسوف مشائی در بستر علم حصولی بوده که حکمت اشراق آن را در فضای علم حضوری به اشراق تفسیر کرده است.