مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یکی ازمسائل مورد توجه درهرانقلاب اجتماعی وحکومتی پرداختن به مبانی وریشه های اساسی است که سبب بوجودآمدن وتداوم آن انقلاب یانظام حکومتی شده است.انقلاب اسلامی مردم ایران که مهمترین وشگفت انگیزترین انقلاب قرن بیستم بود ودرشرایطی کاملاً استثنایی به ثمررسید وباناباوری تمام دشمنانش تداوم یافت نیزدارای مبانی وریشه های فکری واعتقادی میباشد.ازآنجا که نوع نگاه به مبانی درهر نظامی توجیه کننده قوانین آن و وجه تمایزآن نسبت به دیگرنظام هامیباشد.ازاین روحکومت ونظام اسلامی نیزازاین امرمستثنی نمی باشد. درتحقیق حاضرسعی شده است به مبانی و ریشه های اعتقادی وکلامی که منجربه پیدایش واستقرار نظام جمهوری اسلامی ایران شده،پرداخته شود. نظام جمهوری اسلامی ایران دارای مبانی چون معرفت شناسی وهستی شناسی الهی،انسان شناسی،خدا شناسی، دین شناسی (عینیت دیانت وسیاست) وامام شناسی وهمچنین تئوری ولایت فقیه میباشد.که پرداختن به این مبانی درحیطه علم کلام میباشد. باتوجه به اینکه ویژگی بنیادی این انقلاب ونظام و وجه تمایزآن نسبت به دیگر انقلابها، مکتبی و اسلامی بودن آن ورهبری بی نظیر الهی اوست.نگارنده دراین تحقیق به بررسی این مسئله و انطباق مبانی وریشه های کلامی نظام جمهوری اسلامی با اصول ومبانی کلامی دین اسلام می پردازد. رساله حاضردرشش فصل تنظیم شده که درهرفصل بخشی به مبانی وبخش دیگربه تأثیرمبانی برنظام جمهوری اسلامی ایران اختصاص داده شده است.فصل اول:مفاهیم و کلیاتی همچون: مبانی کلامی، پیدایش و استقرار، نظام جمهوری اسلامی ایران وتبیین هویت وارکان ومولفه های آن فصل دوم: معرفت شناسی: تعریف معرفت، نظریه های مختلف در باب معرفت، ارکان ومبانی معرفت ، راههای وابزاروموانع معرفت و تاثیرمعرفت شناسی بر قوانین و مردم درنظام جمهوری اسلامی ایران فصل سوم: هستی شناسی: تعریف آن، نظام احسن ،جهان بینی دنیوی و اخروی ،جایگاه انسان در هستی و تاثیر هستی شناسی و انسان شناسی برقوانین ومردم در نظام جمهوری اسلامی ایران.فصل چهارم: خدا شناسی توحیدی وجایگاه آن، انواع توحید،توحیددر ربوبیت وحاکمیت وامامت وولایت فقیه و پیشینه آن، دلایل عقلی و نقلی ولایت فقیه وتاثیرمبانی خداشناسی وامامت بعنوان یکی ازمبانی محوری درپیدایش واستقرارنظام جمهوری اسلامیوهدایت ورهبری ازدیدگاه امام خمینی (ره) فصل پنجم:دین شناسی:حقیقت دین و اقسام آن وتفکر جدایی دین ازسیاست ، ضرورت تشکیل حکومت در اسلام وعینیت دیانت وسیاست ازمبانی پیدایش واستقرار نظام جمهوری اسلامی ودیدگاه امام خمینی (ره) درپایان یک جمع بندی ونتیجه گیری ازکل مباحث مطرح شده دراین تحقیق ارائه می گردد.

چکیدهمسأله‌ی خشونت یکی از مهم‌ترین رویدادهای دوران معاصر است که اذهان بسیاری از متفکران جهان را به خود مشغول کرده است. نظر به گستره‌ی وسیع این رویداد بخصوص در جوامع اسلامی از یک سو و نقش اساسی رهبران دولت‌ها در از بین بردن این بلای خانمانسوز از سوی دیگر همگان را به فکر و چاره‌جویی در این موضوع وا می‌دارد.مسأله‌ی اصلی در این نوشتار این است که با استفاده از تعالیم روح بخش قرآن کریم و سنت معصومین() الگویی را به جهان ارائه دهد تا با تأسی گرفتن از آنهم زمینه‌ی خشونت را از بین ببرد و هم نوید بخش صلح و امنیت در جهان گردد.بررسی‌ها در این موضوع که با روش توصیفی-تحلیلی در قرآن کریم و روایات اهل البیت () سامان یافته است نشان می‌دهد که صلح و امنیت جایگاه ویژه‌ای در دین مبین اسلام داشته و اسلام صلح را زیربنای روابط اجتماعی می‌داند که اگر بیگانگان طالب صلح و زندگی مسالمت‌آمیز باشند در صورتی که باعث حلال شدن حرامی یا حرام شدن حلالی نگردد مسلمانان وظیفه دارند که آن را بپذیرند. پیامبر() نخستین شخصیتی بود که به دیپلماسی صلح جویانه مبادرت ورزید و سفیران خود را برای برقراری روابط مسالمت آمیز به کشورهای مختلف فرستاد تا پیام صلح و دوستی را به آنان برساند. در واقع رفتار و گفتار پیامبر() و سلسله‌ی ۲۵۰ساله‌ی معصومین() بهترین الگوی عملی صلح و رحمت برای بهتر زیستن برای جامعه‌ی بشری است.افزون بر اینکه یکی از مهم‌ترین اصولی که از اهداف عالیه‌ی اسلام است رسیدن به زندگی مسالمت آمیز با استفاده از ارزش‌های الهی برای خود و سایر ملت‌ها می‌باشد که از موارد آن تألیف قلوب است که همه را به انس و الفت با یکدیگر فرا می‌خواند تا صلح و امنیت و آسایش را در تمام عالم برقرار کند.از دستاوردهای دیگر این پایان‌نامه که می‌تواند جهان را در رسیدن به صلح و امنیت یاری دهد اصل حاکمیت خداوند و ارزش‌های الهی، اصل عدم اجبار در پذیرش دین، اصل توجه به آموزه‌های اخلاقی و دینی و تعالیم قرآن و سنت معصومین()در رسیدن به صلح پایدار و اصل ضرورت وجود حکومت اسلامی در عصر غیبت، را می‌توان بیان کرد. البته رسیدن به جهان عاری از خشونت با چالش-ها و موانعی همراه است و راهکارهایی نیز دارد که اخلاق، گفتار و اعمال نیکو را می‌توان به عنوان نمونه‌هایی از راهکارهای تربیتی قرآن در تحقق صلح جهانی مطرح نمود. از آنجا که محور بحث پایان‌نامه بر اساس آیات و روایات معصومین() می‌باشد فصلی به عنوان جهان عاری از خشونت در سیره‌ی حکومتی پیشوایان معصوم() اختصاص داده شده که در آن به اصول حکومتی پیامبر() و امام علی() اشاره شده و اینکه حکومت اسلامی در عصر غیبت و نیز رهبران جوامع بشری می‌توانند با الگو گرفتن از قرآن و سیره و سنت معصومین() و اجرا کردن آن، بکارگیری آموزه های بنیادین قرآن، بصیرت بخشی به افراد جامعه و دعوت همه به اتحاد و انسجام اسلامی زمینه ساز جهان عاری از خشونت و تحقق بخش صلح جهانی باشند و زمینه را برای حکومت عدل الهی و ظهور مصلح جهانی فراهم نمایند. واژگان کلیدی: اسلام، جهان عاری از خشونت، صلح، امنیت، همزیستی مسالمت آمیز و حکومت اسلامی.

اهمیت اخلاق و سیاست و پيوند و پيوستگي اين دو در اندیشۀ امام خمینی(ره) بسیار برجسته است.مواجهۀ امام با سیاست و اخلاق در راستای رسالت انبیاء و برای تربیت انسان و به منظور تقرب به ذات الهی است. در نگاه امام اخلاق بر سیاست تقدم دارد و غایت آن محسوب می‌شود و سیاست فی‌نفسه از آن‌ جهت که زمینه را برای تهذیب و تزکیه و پرورش انسان مهیا می‌کند مورد توجه قرار می‌گیرد. بنابراین رابطۀ اخلاق و سیاست در نگاه امام یک رابطۀ متقابل و با محوریت اخلاق است. از یک جهت سیاست زمینه را برای پرورش اخلاقی و اجرای مکارم اخلاقی فراهم می‌کند و از سوی دیگر اخلاق معیارهایی برای رفتار سیاسی پیش می‌نهد که با توجه به آن معیارها، رفتارهای سیاسی درست و نادرست از هم تشخیص داده می‌شوند. با عنايت به اينكه این پژوهش در پي بررسی اندیشه‌های امام در خصوص پیوند دو مولفه "اخلاق" و "سیاست" است. مي‌توان گفت هدف از سیاست و اخلاق درديدگاه اسلامي و به تبع آن ازمنظرامام خميني(ره) سعادت بشری است و این سعادت بدون درک مناسبی از انسان و سعادت‌اش ميسر نیست. سعادت انسانی در اندیشۀ امام عبارت است از قرب الهی و راه این سعادت از طريق اخلاق یعنی تزکیۀ نفسانی بشرمی‌گذرد.در اندیشۀ امام روش و طریقۀ نائل شدن به مقام سعادت با تمسك به دین مبین اسلام و دست آويختن به ريسمان دو ثقل گران سنگ يعني قرآن كريم و عترت پيامبراسلام عملي است . مفهوم ولایت در اندیشۀ سیاسی امام، مفهومی کلیدی و بيانگر نيابت سياسي–اخلاقي عترت رسول الله و امام معصوم است. درمنظر امام خميني ولی فقیه مظهر"خليفه الهي" درعصرغيبت و حاکم و مجری احکام الهی در جامعه است و این مفهوم پیوند جداناشدنی با حوزۀ اخلاق دارد؛ چرا که ولی امر از يك سو مذهب به ملکات وصفات اخلاقی و از سوي ديگر مسلح به توانمندي در بينش و مديريت سياسي – ديني است و قبل از همه عدالت را در نفس خود محقق ساخته است.براساس اين بينش ولايت فقيه درانديشه سياسي امام خميني مظهر تحقق پيوند ناگسستني اخلاق و سياست است.

نهج البلاغه در حوزه فقه سیاسی، پس از قرآن کریم و سیره سیاسی پیامبر اکرم (ص)، بنیانگذار فلسفه سیاسی اسلام است که راهبردهای سیاسی روشنگرانه ای در زمینه حکومت و ساختار آن ارائه نموده است. حکومت، قدرت و ولایت بر جامعه از ناحیه خداوند به عنوان حق حاکمیت الهی به کسی منتقل می شود که وجودش سراسر، تجلی الهی است. حکومت وسیله اقامه حق و زدودن ظلم و ستم از جامعه است و حکومتی مشروع خواهد بود که از طرفی منشا الهی داشته، حاکم آن واجد صلاحیت های ذاتی باشد، و از طرف دیگر از اقبال مردم بهره مند نمی باشد؛ چرا که مقبولیت مردمی حکومت باعث کارآمدی آن خواهد شد.

در برخی از منابع روائی شیعه، روایاتی آمده که محتوای روایات این است که هر اقدامی در دورۀ غیبت کبری در جهت تشکیل حکومت و جهاد و مبارزه را جایز نمی‌داند. وظایف شیعیان در این دوره را، تقیه، سکوت، انتظار و عدم‌همراهی با هر قیام کننده بیان می‌دارد و سرانجام هر قیامی در جهت تشکیل حکومت را محکوم به شکست بیان می‌کنند در مقابل در منابع اسلامی دلائل عقلی و نقلی وجود دارد که مسلمانان ناگزیر به تشکیل حکومت و یا فراهم نمودن شرایط و مقدمات آن هستند با بررسی سندی و محتوایی این دو دسته از روایات نتیجه-ای که به دست می‌آید این است که.اکثر روایات منع قیام از جهت سندی ضعیف می‌باشند و از جهت محتوایی برخی از روایات از تحریفات بنی‌امیه و بنی‌عباس می‌باشد برخی دیگر مربوط به اخبار غیبی می‌باشد وعده‌ای از روایات مربوط به اشخاص خاص و زمان خاص می‌باشند، برخی دیگر از روایات تقیه‌ای می باشند در مقابل آیات و روایات امر به معروف و نهی از منکر، جهاد و دلائل عقلی حکومت در اسلام وقیام‌های مورد تأیید معصومین  از جهت متنی وسندی دارای استحکام می‌باشند و از هر جهت بر روایات منع قیام برتری دارند.

موضوع این پایان‌نامه نقد خشونت‌گرایی گروه‌های تکفیری می‌باشد که به‌وسیله‌ی رد مبانی کلامی این گروه‌‌‌ها صورت می‌گیرد و هدف از آن نشان دادن دیدگاه واقعی اسلام در رابطه با موضوع خشونت است که بیشتر به شیوه‌ی نقلی و بررسی آیات قرآن کریم و احادیث موجود در منابع اهل سنت صورت می‌گیرد و در آن به بررسی و نقد دیدگاه این گروه‌ها در رابطه با عقل، کفر و ایمان، حکومت اسلامی و جهاد می پردازیم و خواهیم دید خشونت در دین اسلام تنها در مواردی خاص و با رعایت شرایط و ضوابطی معین مجاز می‌باشد و این نوع خشونت ابزاری بازدارنده می‌باشد و خواهیم دید که موضوع تکفیر دیگر مسلمانان به‌طور خاص موضوعی است که توسط پیامبراکرم (ص) رد شده و اقرار زبانی به اسلام حتی در صورت عدم ایمان قلبی و حقیقی موجب اسلام شخص می‌شود و احکام اسلام در مورد او اجرا می‏گردد و نمی‌توان این فرد را کافر خطاب کرد و در آخر نتیجه‌ای که از این نوشتار حاصل می‌گردد این است که علت بدفهمی این گروه‌ها در رابطه با موضوع خشونت ظاهرگرایی ایشان در رابطه با آیات قرآن کریم و عدم تفسیر و تاویل صحیح آنها می‌باشد

بازپژوهی آراء اجتماعی انديشمندان مسلمان در حوزه مسائل بين الملل، موضوعی درخور توجه است. علامه طباطبايی، مفسری آشنا با گستره انديشه های معاصر، به فراخور آيات قرآنی، بدين امر اهتمام داشته است. مقاله حاضر با روشی تحليلی، خطوط كلی جهان بينی قرآنی علامه طباطبايی در عرصه بين الملل و اصول حاکم بر تعامل های دولت اسلامی با ديگر کشورها را بررسی کرده است. به اجمال می توان اذعان داشت که وی معتقد است غالب احکام اسلامی دارای روح اجتماعی هستند، همچنين قرآن کريم، ظرفيت استخراج تمامی آموزه های بنيادين علوم انسانی را دارا است. نگرش علامه طباطبايی نسبت به برخورداری جامعه از واقعيتی عينی و فرافردی و اصالت بخشی به مصلحت های جامعه، مبانی ديگری است که سبب شکل گيری اصول دولت اسلامی در عرصه تعاملات بين المللی از اين منظر شده است. همزيستی مسالمت آميز، عدالت طلبی، صلح گرايی، اصل دعوت، پايبندی به پيمان های بين المللی، از مهم ترين اصول حاکم بر تعامل های بين المللی دولت اسلامی در نگاه ايشان است.

اصطلاح رعیت در منابع اسلامی در سه حوزه معنایی استفاده شده است: قدیم ترین و فراگیرترین کاربرد واژه رعیت به معنای زیر دستان حاکم شناخته و رایج بوده است. این معنای اصطلاحی بر اساس معنای لغوی «رعی» به معنای چوپانی و چراندن دام ها، ناظر به سنتی کهن است که بر اساس آن تصویر حاکم به مثابه چوپان مردم وجود داشته است. رعیت در این معنا محمل بحث ها و آموزه های بسیاری در ادبیات اسلامی به ویژه در سیاست نامه ها، کتب آداب الملوک و نیز اسناد و نامه های دیوانی ده قرن اولیه اسلامی بوده است. از آن روی که رعایا حق دخالت در امور سیاسی و نظامی را نداشتند به تدریج کاربرد دوم رعیت به معنای اتباع غیر نظامی در ادبیات و تشکیلات اسلامی رواج یافت. در بسیاری از منابع دوره اسلامی به ویژه در سرزمین های مرکزی و شرقی اسلامی این واژه را بر طبقاتی از اتباع سلطان اطلاق می کردند که مجاز به حمل سلاح نبودند. همین معنا از رعیت به ویژه در تشکیلات صفویه و عثمانی رواج یافت و رعیت/رعیتی به عنوان اصطلاحی دیوانی در مقابل لشکر/لشکری و عسکر/عسکری به کار می رفت. معنای سوم رعیت در سرزمین های مرکزی و شرقی و به ویژه بعد از قرن دهم درباره اتباع تولیدکننده-مالیات دهنده غالبا کشاورز - کاربرد و رواج داشت. در بخش های بزرگی از جهان اسلام تولید کشاورزی بر مبنای نظام ارباب-رعیتی انجام می گرفت و رعیت عمده ترین نیروی فعال کار در این نظام بود. در این نوشتار ضمن توضیح و تبیین این سه حوزه معنایی، تطور تاریخی این اصطلاح در متون اسلامی مرتبط و نیز قشربندی رعایا در تشکیلات اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.

این مقاله به بررسی به ویژگی های حکومت امام علی و به طور کلی حکومت اسلامی ایده آل می پردازد. در این رابطه موضوعاتی همچون صفات حاکم، رابطه حاکم با رعیت، رفتار حکومت اسلامی با اقلیت ها و علل و عوامل انحطاط حکومت ها از دیدگاه امام علی (ع) مورد بحث قرار می گیرد. در آخر رفتار و گفتار امام علی (ع) در رابطه با کفار و دشمنان حکومت اسلامی بررسی می شود و سپس نویسنده به ذکر مثالهایی در این رابطه می پردازد.

تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر اندیشهای نص محور و درونگراست که با اعتقاد به جامعیت و خودکفایی قرآن راه حل سیاست امروزین را در بازگشت بازفهمانه به قرآن میداند و از همین دیدگاه به نقد دوگانه سنت (تحجرگرایی دینی) و تجدد (ایدئولوژیهای سکولار) میپردازد. اتخاذ روش درون قرآنی، گسستگرایی از مفسران گذشته، توجه به واقعیتهای سیاسی- اجتماعی، پرهیز از اسرائیلیات و احادیث ضعیف، تأکید بر تاریخ صدر اسلام و عقلگرایی از شاخصههای مهم قرآنگرایان محسوب میشود. تفسیر سیاسی قرآن پس از شکست تجارب گوناگون مدرنیتههای ایرانی از جمله تجدد سیاسی در قالب مشروطه و نوسازیاقتصادی و اجتماعی در قالب پهلویسم و گسترش خرافات در عرصههای فرهنگی و اجتماعی، برای سامان بخشی جامعه ایران شکل گرفت. پیشگامان تفسیر سیاسی قرآن (سید اسدالله خرقانی، رضاقلی شریعت سنگلجی و سید محمود طالقانی) با عرضه معضلات و مشکلات جامعه ایران به محضر قرآن رویکرد جدیدی در قرآن پژوهی ابداع کردند و بین قران و واقعیتهای اجتماعی- سیاسی تعامل ایجاد نمودند. اتخاذ چنین رویکردی باعث ایدئولوژیک شدن مذهب گردید و ایدئولوژی اسلامی در تقابل با ایدئولوژی های مارکسیسم، لیبرالیسم و سلطنت قرار گرفت. براساس این رویکرد نظام اجتماعی مانند نظام طبیعی دارای ضوابط و مقررات از پیش تعیین شده است. ارکان جامعه از جمله اقتصاد، سیاست، جهاد و فرهنگ قانونمند و منطبق بر سنتهای الهی میباشد. بنا به اعتقاد قرآنگرایان جامعهای بطرف توسعه و پیشرفت گام بر میدارد که با شناخت جامع اصول و سنت های الهی در جامعه و عالم هستی هماهنگ حرکت کند. نظام سیاسی در چنین جامعه غیر استبدادی و با مشارکت مردم قوام پیدا میکند که قرآن گرایان از آن تعبیر به «حکومت اسلامی شورایی» و «دموکراسی اسلامی» میکنند و در عرصه اقتصادی به مالکیت خصوصی تاکید دارند، برای رسیدن به چنین جامعهای مهمترین مولفه خود آگاهی مردم از خود، جامعه و نظام بینالملل است. آگاه شدن مردم از فواید نظام سیاسی غیر استبدادی، جامعه منسجم، غیر متشتت، عقلانی، مردم را برای دستیابی و رسیدن به چنین جامعه مطلوبی به تلاش و کوشش وامیدارد. . در راستای چنین برداشتی از قرآن بود که بحث وحدت و همگرایی، خرافات زدایی، احیای روحیه انسان مسلمان که بر اثر سلطه غرب به رخوت و سستی گرایده بود و همگانی کردن مفاهیم رهاییبخش قرآن در اولویت قرآنگرایان قرار گرفت. قرآن گرایی تحولات و پیامدهای مثبت و منفی بسیاری بر جای گذاشت که برخی ازاین نتایج در متن تحقیق اشاره یا توضیح داده شده است.