مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

هوفه در هفت بهره به بررسی و واگشایی سیستماتیک مهم‌ترین مفاهیم بنیادی و وجوه شاخص فلسفهٔ اخلاق، حق، تاریخ، دین و نظریهٔ صلح جهانی کانت می‌پردازد، مناسبات این حوزه‌ها را با یکدیگر آشکار می‌کند و توان فلسفی آن‌ها را در قیاس با دیگر مکاتب نافذ فلسفهٔ عملی می‌آزماید. بخش عمدهٔ نوشته‌های گردآوری‌شده در این مجموعه در بسیاری از گروه‌های فلسفهٔ آلمانی‌زبان به‌عنوان متون درسی پایه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مجلد همچنین شامل گزارشی تاریخی از جایگاه فلسفهٔ عملی کانت در دهه‌های گذشته و هم‌اکنون، اصطلاح‌نامه‌ای توضیحی برای درک دقیق‌تر برخی از مفاهیم فلسفهٔ عملی او و کتاب‌شناسی به‌نسبت مفصلی از اهم آثار کانت پژوهی از سوی مترجم است. #ویکی پدیا

نقد قوهٔ حکم-که به دو بخش زیبایی‌شناسی و غایت‌شناسی، قابل تقسیم است-در «سگانی» (تریلوژیِ) نقدیِ کانت، اثری است که نقش میانجی و پیونددهندهٔ دو اثر دیگر، یعنی نقد عقلِ محض و نقدِ عقلِ عملی را بر عهده دارد و گذار از فلسفهٔ نظری به فلسفهٔ اخلاق را عملی می‌کند. کانت، همان‌گونه که برای عقل محض و عقل عملی اصولی پیشین جستجو می‌کرد، برای قوهٔ حکم نیز، که قوه‌ای است مربوط به احساس لذت و الم، در جستجوی مبانی پیشین برآمد و کوشید فلسفه‌ای پیشین از ذوق برپا کند. مبنا یا اصل بنیادیِ نهفته در شالودهٔ قوهٔ حکم، غایت‌مندی طبیعت است. این غایت‌مندی به دو صورت ممکن است: یا صوری و ذهنی یا واقعی و عینی. حکم به‌غایت‌مندی صورت یک عین بدون آن‌که هیچ غایت معینی برای آن قائل شویم، حکم زیباشناختی است، و اگر غایت معینی برای آن در نظر بگیریم، حکم غایت‌شناختی است. بر همین مبنا، نقد قوهٔ حکم نیز به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: در بخش اول، فلسفهٔ ذوق (مبحث زیبا و والا)، و در بخش دوم، غایت‌شناسی و غایت‌شناسیِ طبیعت بررسی می‌شود، و بدین‌گونه سرانجام تأمل دربارهٔ زیبایی و نظم، زیباشناسی و غایت‌شناسی، در یک کل واحد، به‌هم پیوند می‌یابد.

جهان همچون اراده و تصور (به آلمانی: Die Welt als Wille und Vorstellung) مهم‌ترین اثر آرتور شوپنهاور فیلسوف آلمانی است. این کتاب اولین بار در سال ۱۸۱۸ در یک جلد به چاپ رسید. در ۱۸۴۴ ویراست دومی از این اثر در دو جلد منتشر شد که جلد اول آن در واقع چاپ مجدد ویراست نخست و جلد دوم حاوی پنجاه فصل مباحث تکمیلی دربارهٔ جلد اول بود. آرتور شوپنهاور در تابستان ۱۸۱۳ رساله دکترای خود را تحت عنوان «ریشه چهارگان اصل دلیل کافی» به ثبت رساند و مدرک دکترای خود را از دانشگاه ینا دریافت کرد. او سپس رساله دیگری با نام «در باب بینایی و رنگ‌ها» در ۱۸۱۶ منتشر کرد. پس از آن بود که شوپنهاور مشغول نوشتن اثر برجسته خود، جهان همچون اراده و تصور، شد. او معتقد بود که در این اثر تنها «یک اندیشه واحد» را از چشم‌اندازهای گوناگون مورد بررسی قرار می‌دهد. وی فلسفه‌اش را در چهار کتاب (محتویات جلد اول) در باب‌های معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، زیبایی‌شناسی و اخلاق پرورش داده و ضمیمه جلد اول را به نقد فلسفه کانتی اختصاص می‌دهد. فلسفه شوپنهاور، به عقیده شخصی خود او، «تداوم و مکمل طبیعی» فلسفه کانت است، چرا که وی ایدئالیتهٔ مکان و زمان و شی فی نفسه کانتی را به‌عنوان بنیان نظام فلسفی خود اتخاذ کرده و می‌گوید جهانی که انسان‌ها تجربه می‌کنند (جهان اشیا در فضا و زمان که از طریق علیت مرتبط می‌شوند) تنها یک تصویر ذهنی، یک «re-presentation» یا تصور، از داده‌هایی‌ست که حواس انسان جمع‌آوری کرده‌اند. این تصور در عین حال که با پندار صرف تخیل کلا متفاوت است، وابسته به سوژه شناسا بوده و نمی‌تواند به عنوان جهانی که فی نفسه وجود دارد شناخته شود. بر این اساس، دانش انسان از اشیا در واقع دانش او از پدیدههای صرف است، و نه اشیا فی نفسه. شوپنهاور شی فی نفسه (ماهیت درونی همه‌چیز) را به عنوان «اراده» می‌شناسد و می‌نویسد: «نزد من ارادهٔ بی‌شناختْ بنیان واقعیت امور است.» او اراده را «یک میل مفرط کور مقاومت‌ناپذیر» می‌خواند که هنگامی که در خودش بررسی شود عاری از شناخت بوده و به حیات و اندام‌یابی نیز گره نخورده‌است؛ «از این رو امر غیرآلی نیز دارای اراده‌ای است که مظاهرش تمام کیفیات اساسی آن‌اند.» به این ترتیب، جهان همچون تصور در حقیقت عینیت‌یابی اراده است. آرتور شوپنهاور پس از انتشار «جهان همچون اراده و تصور» در ۱۸۱۸، باقی‌مانده عمر خود را صرف پالایش و تفسیر اندیشه‌های منتشر شده در ویراست نخست همین کتاب کرد، اما هیچ‌گاه تغییری اساسی در فلسفه‌اش ایجاد نکرد. اثر برجسته شوپنهاور تا سال ۱۸۵۱ و تا زمان انتشار «متعلقات و ملحقات» مورد بی‌توجهی کامل قرار گرفته بود.

گرچه در سنت فلسفۀ دین استدلال اخلاقی بر وجود خدا موضوعی شناخته‌تر است، در دهه‌های اخیر فیلسوفان خداناباور به طرح استدلال اخلاقی علیه وجود خدا نیز پرداخته‌اند. این استدلال دست‌کم به پنج شکل متفاوت صورت‌بندی شده است: (1) استدلال از طریق مسئلۀ شر، (2) استدلال از طریق نقد باخودبیگانگی، (3) استدلال از طریق خودآیینی، (4) استدلال از طریق نقد مصلحت‌اندیشی، و (5) استدلال از طریق آموزه‌های غیراخلاقی ادیان. برخی از این صورت‌بندی‌ها را می‌توان استدلال اخلاقی نظری علیه وجود خدا و برخی دیگر را استدلال اخلاقیِ عملی علیه وجود خدا شمرد. استدلال‌های اخلاقی نظری علیه وجود خدا بر شواهدی اخلاقی تمرکز دارند که نشان می‌دهند خدایی در کار نیست و خداباوری کاذب است، در حالی که استدلال‌های اخلاقیِ عملی نشان می‌دهند باور به وجود خدا مانع زندگی شکوفای اخلاقی و دستیابی به غایت آن است یا حتی موجب اعمال غیراخلاقی می‌شود. در پایان مقاله، نتیجه می‌گیرم که هیچ یک از صورت‌بندی‌های استدلال اخلاقی علیه وجود خدا به نتیجۀ مطلوب خود نمی‌رسد. با این حال، توجه به آنها حاوی درس‌های اخلاقی مهمی برای خداباوران است.

در این نوشتار، پس از تهمید مقدمه ای بسیار کوتاه در باب معنا و جایگاه براهین اخلاقی، برهان نوینی تحت عنوان «برهان ضرورت خدا و/یا دنیای جبران گر برای صرفه مندی اخلاق» تبیین خواهد شد. ادعای نوشتار پیش رو این است که در کنار توسل به مقوله جبرانگری خداوند و جایگاه توبه در اخلاقیات دینی می توان از طریق توسل به مقولۀ صرفه مندی اخلاق، وجود خدا را برای توجیه تام اخلاق ضروری ساخت. در این برهان ضروری دانستن وجود خدا برای اخلاق به معنای نفی استقلال روان شناختی، عقلانی، وجودشناختی و زبان شناختی اخلاق از دین نیست. در واقع اگر برهان مطلوب ما مقبول واقع شود، از یک سو راهی است برای کاهش چالشی که میان اخلاق دینی و فرادینی وجود دارد، و دچار برخی تبعات منفی نظریهٔ امر الهی نمی گردد، و از سوی دیگر در قیاس با سایر براهین اخلاقی پیشفرض های کمتری دارد.