مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت» نوشته اصغر منتظر القائم می باشد. محدوده کلّی این کتاب از زمینه های موضوع آغاز می گردد. فصل اوّل، تحت عنوان «یمن در گستره تاریخ پیش از اسلام» به روشن کردن جایگاه قبایل یمنی در حکومت های پیش از اسلام و عظمت باستانی یمن اختصاص دارد. فصل دوم، به بررسی و شناسایی قبایل یمنی، انساب، موقعیت یابی، روابط آنان با یکدیگر و اسلام در بین قبایل یمنی می پردازد. فصل سوم، تحت عنوان «شکل گیری تشیع و نقش یاران رسول خدا (ص) در آن» تلقی خود را از شیعه بیان می کند و از زمینه ها و عوامل شکل گیری آن و هواداری و حمایت یمنی ها از خاندان رسول الله (ص) در مناطق مختلف و تأثیر آنان در شکل گیری آغازین تشیع سخن می گوید. فصل چهارم، به نام «نقش قبایل یمنی در ارتداد و فتوح اسلامی» می باشد. فصل پنجم، به نام «نقش قبایل یمنی در قیام بر ضدّ عثمان» نام گذاری شده و از اثر گذاری یمنی ها در حرکت های مخالف عثمان و حمایت های آنان از علی (ع) سخن می راند. فصل ششم، تحت عنوان «یمنی ها در روزگار خلافت امیر مؤمنان علی (ع) و شکوفایی تشیع» می باشد. روزگار خلافت علی (ع) میدان بروز و ظهور تشیع است و نوع همکاری و حمایت و مخالفت یمنی ها در جنگ و تشکیلات اداری وی به خوبی نگرش و گروش آنان را نسبت به تشیع بر ما معلوم می دارد. فصل هفتم، به نام «یمنی ها و تشیع در سال های 41-67 هجری» نامیده شده است. در این فصل به بررسی تأثیر یمنی ها در خلافت حسن بن علی (ع) مبارزات یمنی های شیعه با معاویه، نقش آنان در قیام های مسلم بن عقیل در کوفه، قیام امام حسین (ع)، توّابین و مختار و بازتاب آن می پردازد.

رجعت در لغت به معنای بازگشت، و در اصطلاح به معنای بازگشت جماعتی از افراد به زندگی دنیا قبل از قیامت است. رجعت یکی از اعتقادت شیعیان است که اهل سنت به آن باورمند نیستند. شیخ صدوق در کتاب اعتقادات می‌گوید: «اعتقاد در باب رجعت این است که برگشتن به دنیا حق است».بدیهی است که رجعت از موضوعات پر چالش است و همواره نیاز به تحلیل و بررسی دارد؛ اما بر محقق لازم است تا بداند گذشتگان چه تحقیقاتی کرده‌اند و به کجا رسیده‌اند. بر همین اساس، پیشینۀ تحقیق در طرح‌های پژوهشی، جایگاه والایی دارد و بی‌اطلاعی از آن، مخلّ پژوهش است. نوشتار حاضر متولی این امر است و سعی کرده تا نیاز محققان را برآورده سازد. جامعۀ تحقیق در این مقاله، کتاب‌هایی _ اعم از فارسی و عربی_ است که تا نیمۀ سال 1393، یعنی تا شهریورماه آن سال، در ایران به زینت طبع آراسته‌شده‌اند و در دسترس هستند. دربارۀ رجعت، کتاب‌های زیادی نگاشته شده است که بعضی از آن‌ها مربوط به قرون گذشته و بعضی دیگر معاصر است. اینک تبرکاً به 25 کتاب که متقدمان در این باب نگاشته‌اند، اشاره می‌شود و سپس سراغ تحقیقات مقصود می‌رویم.

نوشته حاضر پایان نامه ای است که به بررسی نقش کوفه به عنوان یکی از مراکز شیعی در گسترش تشیع تا قرن چهارم پرداخته است. در این نوشته ابتدا کلیاتی دربارة تعاریف مختلف از شیعه بیان شده، و بعد به بسترشناسی سیاسی کوفه که شامل پیدایش کوفه به عنوان یک شهر اسلامی، حوادث مهم تاریخی آن و نقش مردم کوفه در این حوادث پرداخته است. گونه های مختلف تشیع و راههای ارتباط شیعیان با ائمه یکی دیگر از مباحث این نوشتار به حساب می آید.نگاهی به مکتب حدیثی شیعه در این چهار قرن، دانشمندان شیعی کوفه و میراث علمی آنها در زمینه های همچون تفسیر، فقه، کلام، تاریخ و رجال و نقش آنها در سلسله اسناد روایات شیعه از مباحث مهم این رساله است.در قسمتی دیگر به بیان فرقه های موجود در کوفه مانند فرقه های مختلف شیعه، مرجئه، خوارج، معتزله، اصحاب حدیث و اصحاب رأی پرداخته و تعامل شیعیان امامیه با این فرق را مورد بررسی قرار داده است. بررسی نقش شیعیان کوفه در گسترش تشیع در دیگر سرزمین های اسلامی مانند شهرهای ایران از جمله قم، ری، اهواز، اصفهان، خراسان ، منطقه عراق از جمله بغداد، بصره، موصل، انبار وکشور مصر مبحث پایانی این پایان نامه است که بخش مهمی از این نوشته را به خود اختصاص داده است.

شیعه‌شناسی به رشته‌ای اطلاق می‌شود که از مجموعه‌ی مسائل به هم ‌بافته‌ی یک جمعیت مذهبی به نام شیعه بحث می‌کند. از نحوه‌ی پیدایش و شکل‌گیری آن در تاریخ اسلام، از چگونگی بسط و گسترش آن در میان اقوام مختلف عرب و عجم، از شاخه‌ها و نحله‌ها، رهبران و دانشمندان، منابع و متون، معارف ودانش‌ها، آموزه‌ها، آیین‌ها، اصول عقیدتی، نقش تاریخی و تمدنی و نیز وضعیت فعلی شیعیان در جغرافیای مسکون. این رشته معرفتی بین رشته‌ای بوده و در میان دانش‌های الاهیات و علوم‌اجتماعی جای گرفته و این دو را به یکدیگر پیوند می‌دهد و با توجه به همین موضوع، به لحاظ روش‌شناسی و تکنیک‌های مورد استفاده رشته‌ای بینابین می‌باشد. یعنی هم از روش‌های الاهیاتی استفاده می‌کند و هم از روش‌های علوم‌اجتماعی. در یک تقسیم‌بندی دانش شیعه‌شناسی به سه رشته‌ی الاهیات شیعی با گرایش‌های: تفسیر، حدیث، فقه، اخلاق و کلام، رشته‌ی تاریخ تشیع با گرایش‌های: تاریخ پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع)، تاریخ دولت‌ها و حکومت‌های شیعی، تاریخ اجتماعی شیعیان و نقش شیعیان در تمدن اسلامی و رشته‌ی مطالعات فرهنگی- اجتماعی شیعیان با گرایش‌های: جمعیت‌شناسی، مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی شیعیان قابل تقسیم است. گرایش-های مربوط به رشته‌ی الاهیات شیعی مستند به متون بوده و پژوهشگران این علوم در بررسی موضوعات مورد مطالعه‌ی خود از روش‌های اسنادی/ کتابخانه‌ای و تفسیری با رویکردهای نقلی، عقلی و یا ترکیبی استفاده می‌نمایند. گرایش‌های مربوط به رشته‌ی تاریخ تشیع، مستند به گزارش‌های تاریخی هستند و پژوهشگران این عرصه در بررسی مسائل مورد مطالعه ی خود از روش های اسنادی/ کتابخانه ای با رعایت قواعد تاریخ نگاری اسلامی شیعی بهره می برند. گرایش های مربوط به رشته ی مطالعات فرهنگی اجتماعی شیعیان با پژوهش در واقعیت ها و نمودهای خارجی همراه هستند و پژوهشگران این علوم از روش های کمی و کیفی، میدانی و مشاهده ای، اسنادی و یا از ترکیبی از دو یا چند روش نام برده شده استفاده می نمایند.

«بيان مذهب الباطنية و بطلانه» نوشته محمد بن حسن دیلمی، عنوان کتابی است که بخشی از کتاب قواعد عقائد آل محمد (ص) به حساب می آید. این کتاب رساله ای است تند و آکنده از تعابیر درشت درباره اسماعیلیه و رد آنها. مولف در مقدمه کتاب، اسماعیلیه را از غلاة شمرده و می گوید: اینان با غلاة و امامیه در بسیاری مسایل مشترکند. آنگاه پس از مقدمه ای کوتاه درباره غلاة، ابتدا به گونه ای گذرا و در پانزده صفحه، درباره اسماعیلیه سخن گفته، و بعد به تفصیل به آنها پرداخته است. در فصل اول از فصول تفصیلی کتاب از تاریخ پیدایش اسماعیلیه و زمینه های آن، نوع مردمی که به آنان جذب می شدند، بحث درباره القاب آنان و وجه تسمیه این القاب سخن به میان آورده است. در فصل های بعدی از حیله ها و ترفندها و عقاید و باورهای آنان و نقد و رد آن و... بحث شده است. مولف در ضمن بررسی عقاید آنان می گوید: اینان به نبوت پیامبر باور ندارند. فصل پنجم بیانگر چگونگی تأویلات آنان از ظواهر است که اینان به معاد نیز باور ندارند. فصل پنجم چگونگی تأویلات آنان از ظواهر آیات است. در فصل ششم، مولف به اثبات کفر آنها پرداخته است و به بیش از بیست وجه استناد می کند؛ که برخی از این دلایل و وجوه خواندنی است و نشانگر تأثیر و تعصب در داوری هاست. مولف برای نگاشتن این اثر، به مصادر بسیاری مراجعه کرده است؛ مانند: البلاغ که گویا از مجموعه های اسماعیلیه است، المبدء والمنتهی، الجامع العلم المکنون و... فصل هفتم درباره حکم شرعی آنان بحث شده است.