مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نگاه معناشناسانه به متن و تحلیل معنایی واژگان آن یکی از راه‌های دست‌یابی به معنای دقیق و فهم کلام الهی است و از آن جایی که امر به معروف و نهی از منکر از بزرگترین فرایض الهی است که در قرآن کریم بارها مورد تأکید قرار گرفته، بررسی معروف و منکر به شیوه معناشناسی که به مطالعه نظام‌مند واژگان می‌پردازد اهمیت دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد معروف و منکر در بافت قرآنی تاکنون به ندرت مورد پژوهش روشمند قرار گرفته‌اند. این پژوهش با طرح این پرسش که معانی و مفاهیم معروف و منکر در کاربرد‌های قرآنی چیست و چه ارتباطی با دیگر مفاهیم دینی دارند، به مطالعه معناشناسانه معروف و منکر و حوزه‌های معنایی آن در قرآن پرداخته و به این نتایج رسیده که معروف شامل اموری است که با فطرت انسان سازگار و منکر خلاف این می‌باشد و آنچه قرآن و سنت به آن امر فرموده در حوزه معروف و آنچه نهی نموده در حوزه منکر جای می‌گیرد. در این راستا دین و شریعت اصلی‌ترین منابع شناخت معروف و منکر هستند و عقل و فطرت سلیم نیز به عنوان مواهب الهی برای شناخت آن به انسان الهام شده‌اند. ارتباط این دو واژه با دیگر مفاهیم دینی نیز نشان می‌دهد: معروف بر پایه ایمان و منکر بر پایه شرک و نفاق شکل گرفته است و رفتار‌های ایمانی در حوزه معروف و اوامر شیطان، منافقان و فاسقان در حوزه منکر جای می‌گیرند و آن چه موافق با حوزه وحی و در راستای عبودیت باشد معروف و آنچه مخالف با این حوزه و به دور از حق باشد منکر است.

یکی از تمایلات و خواسته‌های فطری بشر، عشق به دانستن است حتّی در بسیاری موارد به وسیله این تمایل فطری در صدد برطرف کردن نیازهای مادّی نمی‌باشد، بلکه براساس احساس نیاز فطری است و از آنجا که منشأ این علقه به علم، کمال خواهی است، درصدد این است که علم را از سرچشمه‌ای ناب دریافت کند. امامیه که از اعتقاد به ولیّ خدا بهره‌مند است. علم را برای حلّ مجهولات خود از زبان مبارک ائمه اطهار که اولیای الهی‌اند، دریافت کند؛ زیرا علم ایشان به علم لایزال الهی متّصل است. بنابراین در پژوهش حاضر سعی شده است به شناخت اصول و مصدر علم امام و گستردگی شاخه‌های علوم ایشان پرداخته شود تا تصویری روشن از مسئله علم امام حاصل شود. پژوهش حاضر مشتمل بر پنج فصل است: فصل اوّل با عنوان کلّیات پژوهش به بیان اهمیّت موضوع، ضرورت و هدف و پیشینه پژوهش و فرضیه‌های آن و منابع پژوهش پرداخته شده است. فصل دوم به بیان ابعاد علم امام اختصاص دارد که در آن دامنه علم امام در شش بُعد که هر یک مطابق با آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته است، شامل موارد زیر است: ـ علم به علوم انبیای گذشته، علم به کتب آسمانی قبل، علم به کلّ قرآن، علم به اسمای اعظم الهی، علم به زبان‌های مختلف (جنیان، انسان از هر شهر و دیاری و هر جنبنده مانند پرندگان).ـ علم به اسرار خلقت و جهان هستی، از اسرار عالم آسمان‌ها و کهکشان‌ها تا راز آفرینش کوچک‌ترین مخلوق. فصل سوم این پژوهش تحت عنوان سرچشمه علم امام با تکیه بر روایات به بررسی ریشه‌های دریافت علم امام اختصاص داده شده‌اند که در دو بخش کلی به منابع دریافت علم امام تنظیم شده است که در این بخش‌ها به بیان القای علم به افاضه الهی و چگونگی تسدید و توفیق امام و انتقال سینه به سینه علم از امامی به امام بعد و دریافت علم به‌صورت تحدیث پرداخته شده و در این زمینه به طرح اشکال پرداخته و به آن پاسخ داده شده است. و همچنین به بیان سبب و کیفیت و محتوای منابع دیگری چون جامعه یاکتاب علی(ع) و مصحف حضرت زهرا‌(س) و کتاب جفر و هشت منبع دیگر که همه به‌صورت مکتوب می‌باشند حاوی جزئی‌ترین و دقیق‌ترین مطالب است، پرداخته شده است. فصل چهارم نیز براساس روایات در بیان خصوصیّات علم امام قرار گرفته که به مباحث خصوصیّت افزوده شدن علم امام و کیفیّت و چگونگی آن و اختیار ائمه در دانستن، بدون اینکه اختلافی در علومشان دیده شود و همچنین درباره افضیلت علمی ایشان نسبت به یکدیگر و اینکه ایشان در علم خود دچار سهو و نسیان نمی‌شود، پرداخته شده است. فصل پنجم این پژوهش در بیان علم غیب امام که از ابعاد مهم علمی ایشان است، شامل بخش‌های متعدّدی است که به بررسی «غیب» در لغت و کاربرد این واژه در آیات قرآن به معانی مختلفِ اعتقادات، وحی، قیامت، ضمایر باطنی و موارد امتحان و در معنای اصلی این واژه به کار رفته است پرداخته شده است و بعد از آن به طرح و بررسی آیاتی که دلالت بر اثبات علم غیب پیامبر دارند و در مقابل بررسی آیاتی که دلالت بر نفی علم غیب پیامبر می‌کند که مراد از نفی علم غیب، علم غیب ذاتی است در دنباله بحث با استناد به آیات و روایات و سخنان بزرگان به اثبات علم غیب برای امام(ع) و بیان محدوده آن و در نهایت به طرح و بیان اشکالات و شبهات از جانب مخالفان و نقادان و پاسخ به این شبهات با استفاده از سخنان اندیشمندان شیعی پرداخته شده است که ذیل هر یک از مباحث فوق عناوین فرعی مربوط به آنها مورد طرح قرار گرفته‌اند.

تاریخ اسلام چند دهه بعد از عصر پیامبر اسلام(ص) توسط مسلمانان به رشته تحریر درآمد، نیازجامعه اسلامی به دانستن روش و سیره پیامبراسلام(ص)برای استفاده درمسائل مستحدثه و علاقه مردم به آگاهی شرح زندگی وجنگهای رسول اکرم(ص) سبب توسعه این دانش گردید. مانند هر متن تاریخی دیگر گذشت زمان، تأثیر حکومتها، تأثیر اطلاعات، اعتقادات، سلایق و علاقه نگارندگان و تأثیرپذیری از فرهنگ ملل جدیدی که به حوزه جامعه اسلامی وارد شده بودند و ... سبب تفاوت‌هایی در بین این متون گردیده است.لذا مقایسه متون تاریخی صدر اسلام با تنها متن بدون تحریف و قابل قبول همه مسلمین که اطلاعات دست اول را در مورد عصر پیامبر (ص) دارد یعنی قرآن، می‌تواند برای نقد و بررسی مطالب کتب تاریخی بسیار مفید باشد.در این پایان نامه با مقایسه تعدادی از کتب اولیه تاریخی مربوط به صدر اسلام با قرآن کریم و بعضی از تفاسیر موجود این مطلب آشکار می‌شود که بعضی از کتب تاریخی متقدم نگاشته شده درباره صدر اسلام قابل تأمل و بررسی دقیق‌تر است.عده‌ای از مورخین اسلامی خاصه در نقل مطالب معطوف به تقدس که دارای تمثیلات بسیار نیز می‌باشد، از واقعیات قابل تطبیق با قرآن بسیار فاصله گرفته‌اند. این امر خاصه در کتاب شرف النبی (ص) که نویسنده آن تحت تأثیر فرهنگ و ادبیات ایران است به گونه‌ای بسیار روشن‌قابل ملاحظه است.

شادی یکی از حالات روحی است که انسان بیشتر با آن سرو کار دارد ؛ شادی و بدست آوردن آن از دیرباز مورد توجه انسان قرارگرفته است ، اما روش علمی و تحقیقاتی در مورد شادی از چند دهه بیشتر نمی گذرد . روان شناسان با توجه به تحقیقاتی که انجام داده اند شادی انسان را یکی از عوامل بسیار مهم برای کارآیی بیشتر و زندگی بهتر وی دانسته اند . اما با توجه به اینکه مسلمانان عقیده دارند که دین اسلام ، آخرین دین الهی است و حاوی تمامی نیاز های معنوی بشر می باشد آیا در دین اسلام به شادی اهمیتیداده شده است یا خیر؟ از طرف دیگر با یک نگاه سطحی به قرآن و برخی روایات به این نتیجه می رسیم که اسلام علاوه بر اینکه روی خوشی به آن نشان نداده در برخی موارد شادی را هم مذموم می شمارد .بر این اساس در این تحقیق طی پنج فصل به بررسی ، روان شناسی شادی از منظر قرآن و روایات پرداخته شده است . در فصل اول کلیات تحقیق ارائه شده ، در فصل دوم برای روشن تر شدن مفهوم شادی ، مفهوم مخالف آن یعنی حزن و اندوه درقرآن و روایات به صورت گذرا مورد بحث قرار گرفته است . در فصل سوم شادی از نگاه روان شناسی بررسی شده که شامل : اثرات شادی ، عوامل شادی ، و ارایه ی نتایج تحقیقات صاحب نظران روان شناسی می باشد . که با توجه به اهمیت موضوع برخی از آیات و روایات در این زمینه آورده شده انددر فصل چهارم کلید واژه های شادی در قرآن همچونفرح و سرور مورد تحقیق قرار گرفته اند و در برخی از موارد اقوال مفسراننیز آورده شد . در فصل پنجم شادی از نگاه روایات بررسی شد . در این فصل به تناسب موضوع به بررسی عوامل شادی ، انواع شادی ، نتایج شادی و ...پرداخته شد .با بررسی این موضوع در قرآن و روایات ، نتایج زیر به دست می آید : -قرآن و روایات معصومین نه تنها مخالف با شادی انسان نیست بلکه شادی را در زندگی تجویز می نماید . -قرآن و روایات نه تنها شادی را تجویز می کند بلکه آن را هدفمند ، مطابق با اهداف متعالی و کمالی انسان قرار می دهد -قرآن و روایات با آن دسته از شادی هایی مخالف است که موجب غفلت از یاد خدا ، سبکسری ، تمسخر دیگران و فراموشی آخرت باشد .

آنچه که در این پایان‌نامه گردآوری شده است دیدگاه خاصی است به اخلاق حرفه ای عملی در مقام مدیریت اجرایی در حکومت علوی و زمامداری که با معیار شرع مقدس اسلام و بوسیله‌ی فرمایشات گهربار حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیهما السلام مورد سنجش و بررسی قرار می گیرد. از آنجائی که در آموزه های اصیل اسلامی که مذهب مقدس و برحقّ تشیع آن را به وجه اتمّ دارا است، بر این مطلب بسیار تأکید شده است که وجود مبارک یک امام معصوم، عین قرآن و قرآن عین است و از هرگونه خطا و لغزشی کاملا بدور است، و همانند ذات قرآن کریم، غیرذی عوج می باشد، و نیز از آنجائی که وجود مبارک حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیهماالسلام از این قاعده مستثنا نمی باشد، ما نیز مبنا را بر آن نهاده‌ایم که فرمایشات آن امام همام را میزان قرار دهیم و تمام زوایای بحث خود را حدالامکان از دیدگاه مبارک ایشان موشکافی نمائیم.

در تحقیق حاضر به بررسی دیدگاه های قرآن و روایات در مورد نقش مادر در تربیت دینی فرزند قبل و بعد از تولد پرداخته شده است. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی است. همچنین روش جمع آوری داده ها روش کتابخانه ای و ابزار آن، فیش برداری است و در این تحقیق برای تحلیل اطلاعات از تحلیل کیفی استفاده شده است .سوال های تحقیق به شرح زیر است :1-نقش مادر در تربیت دینی فرزنددر دوره قبل از تولد از دیدگاه قرآن چیست ؟2-نقش مادر در تربیت دینی فرزنددر دوره بعد از تولد از دیدگاه قرآن چیست ؟3- نقش مادر در تربیت دینی فرزنددر دوره قبل از تولد از دیدگاه روایات چیست ؟4- نقش مادر در تربیت دینی فرزنددر دوره بعد از تولد از دیدگاه روایات چیست ؟یافته ها نشان می دهد که ازدیدگاه قرآن در مرحله قبل از بارداری نقش وراثتی مادر از جهت اخلاقی، هوشی، رفتاری و خانوادگی در تربیت دینی فرزند موثر است. همچنین تغذیه وی در این دوران و خودسازی اش در تربیت دینی فرزند اثرگذار است. در مرحله بارداری نیز ایمان و اعتقادش، اخلاق و تقوا وحتی نوع تغذیه اش اثر گذار است.در مرحله بعد از تولد، ایمان و تقوای مادر و نیز نوع تغذیه اش در شیر نقش دارد. بعد از این مرحله، مادر می توانددر پرورش اعتقادات، اخلاق و رفتار فرزندش موثر باشد. از دیدگاه روایات، مادر در دوره قبل از بارداری نقش وراثتی در تربیت دینی فرزند دارد. همچنین اخلاق، اعتقاد، رفتار و تغذیه وی در دوره بارداری در تربیت دینی فرزند اثرگذار است. اخلاق، رفتار، هوش، عقیده، ونوع تغذیه اش از طریق شیر به فرزند منتقل شده و در تربیت دینی وی تاثیر دارد. در دوره بعد از شیردهی مادر می تواند اخلاق، اعتقادات و رفتار وی را در جهت تربیت دینی پرورش دهد.

رساله حاضر با عنوان بنی اسرائیل زمان موسیاز زبان قرآن تدوین گردیده دارای یک مقدمه و پنج فصل و یک خاتمه است در فصل اول آن کلیات و مفاهیم قرار گرفته است که شامل تعریف موضوع، فرضیات، واژگان کلیدی،پیشینه تحقیق و غیره است .فصل دوم که در مورد بنی اسرائیل درگذر تاریخ است،شامل تاریخ قوم بنی اسرائیل،زندگی نامه حضرت موسی، اعتقادات و اندیشه بنی اسرائیل در مورد خداوند و نژاد بنی اسرائیل است .فصل سوم شامل مباحث برتری بنی اسرائیل بر جهانیان، نعمت های معنوی و مادی خداوند مانند ارسال تعداد کثیری از پیامبران، نزول کتاب تورات و الواح، سایه ابر ، نزول «من و سلوی»، عبور از دریا با معجزه موسی است. فصل چهارم به بررسی رفتار و اخلاق و تخلفات بنی اسرائیل مانند کفر به آیات الهی،گرایش به طاغوت و گوساله پرستی، سامری و اندیشه های بت پرستی، تمرد بنی اسرائیل از حکم الهی و دستورات پیامبر، تعصب و لجاجت و بهانه جویی در اجرای اوامر و نواهی خداوند و فرمایشات و ارشادات پیامبران ، عهد و پیمان خدا با بنی اسرائیل و نقض پیمان از سوی قوم ناسپاس، داستان بقره بنی اسرائیل ، خیانت در امر امانت داری و کفر به نبوت پیامبر اعظم حضرت محمد مصطفیو تحریف کلمات الهی در گفتار و نوشتار شان پرداخته است. فصل پنجم به نتایج رفتار و اخلاق ناپسند بنی اسرائیل یعنی مجازات گوناگون خداوند در حق آنان، مانند «صاعقه و رجفه»، دستور کشتار یکدیگر ، تحریم بعضی طیبات ، مسخ، خسف قارون و دارایی او ، مبتلاشدن سامری به مرض بی درمان «لامساس» و در ماندگی در زندگی دنیوی همراه با زلت پرداخته است .

فصل اول (کلیات) گفتمان از نظر قرآن، نوع ارتباط و تبادل افکار جوامع بیان گردیده، و از این طریق ایجاد شناخت و شناساندن با توجه به تجارب تاریخی در گذشته و آگاهی دادن به خطرات و تهدیدات و غارت سرمایه های مادی و معنوی جامعه انسانی است. در فصل دوم (اقسام گفتمان) منطق پیشتازان و منطق مشرکان در کنار هم بیان گردیده و برای انسانها معیار داده. در فصل سوم (ابعاد گفتمان) در بعد شخصیتی به موضوعاتی از قبیل ذهنی، جسمانی و روانی به علل ناهنجاریها و راهکارهای شناخت شخصیتی آن پرداخته شده است. در فصل چهارم (شرایط گفتمان) بر اساس تحقیقی که صورت گرفته، حقیقت جوئی، عدم بر تربینی، اشتراک اهداف، استناد به علم، اندیشه آزاد و اراده قوی و شناخت عمیق به مسائل روز و حل مشکلات جامعه انسانی ذکر گردیده است. در فصل پنجم (موانع) به موانع گفتمان سالم بر مبنای جستجوی صورت گرفته، در موضوعات مختلف تدوین گردیده است.

قرآن کریم تنها کتاب آسمانی است که از دستبرد تحریف مصون و محفوظ مانده است، ولی تحریف معنوی که همان تفسیر به رأی آیات است، همواره این متن مقدس را تهدید می‌کند.در طول تاریخ اسلام گروه‌های مختلف برای اثبات خط مشی خویش به آیات قرآن متوسل می‌شدند. ارائه‌ی تفاسیر مختلفی چون فلسفی، علمی، ادبی و مانند اینها ، همگی بسته به نوع قرائتی است که این مفسران از متن قرآن داشته‌اند.بحث‌های فلاسفه و متکلمان در مورد آیات صفات، ظهر و بطن قرآن، سخن گفتن خداوند با حضرت موسی(ع) و فرشتگان، مربوط به حوزه‌ی زبان دین است.امروزه تأمل در زبان قرآن با طرح مباحث نوپدید بیرونی ضرورتی مضاعف یافته است. در مورد زبان قرآن هم نظریات مختلفی چون زبان عرفی، زبان ترکیبی، زبان نمادین و زبان فنی ارائه شده است. بحث در مورد معناداری متون عهدین که در میان فلاسفه‌ی غرب مطرح شد به گزاره‌های قرآنی، نیز کشیده شده است.گزاره‌های قرآنی را نباید با معیار تجربی سنجید و به این ترتیب بسیاری از آنها را بی‎معنا تلقی کرد. گزاره‎های قرآنی معنی‎دار هستند و نیازی نیست که در جهان خارج مصداق داشته باشند. زبان قرآن را نمی‌توان نمادین تلقی کرد؛ زیرا مهم‌ترین اشکال بر این نظریه ، شخصی کردن زبان قرآن است که این با هدایت‌گر بودن قرآن در تعارض است. از طرفی فنی دانستن این زبان نیز درست نیست. در لابه لای آیات مسائل علمی ذکر شده است، ولی قرآن کتاب علمی نیست که از اصطلاحات خاص استفاده کرده باشد. بلکه به همان زبان عرف عقلاست که همه مفهوم آن را می‌فهمند. نظریه‎ی ترکیبی بودن زبان قرآن هم از آنجا که با این فرض برخی از عبارات آن را عوام در نمی‎یابند، قابل رد است و منظور از لسان قوم، زبان کسانی است که پیامبر در میان آنها زندگی کرده و با آنان حشر و نشر داشته است. در نهایت زبان قرآن، همان زبان عرف عقلاست که در این زبان برای بیان بهتراز تمثیل، کنایه، مجاز و برهان استفاده می‌شود و در عین حال از تساهل و تسامح به دور است.

یکی از رذایل اخلاقی که مداومت و تکرار آن سلامت جسمی، روحی ، آرامش و امنیت انسان را سلب و راه صعود به کمالات معنوی و قرب الی الله را مسدود و زمینهی آلودگی روح و روان و سقوط انسان را رقم می‌زند، سوءظن است.تمایز زندگی اجتماعی انسان از سایر حیوانات در گرو روحیهی همکاری گروهی است و این در صورتی امکانپذیر است که اعتماد و خوشبینی بر همگان حاکم باشد و به دور از هر گونه سوءظن و بدگمانی باشند؛ چرا که اساس اعتماد متقابل را درهممیکوبد، پیوندهای تعاون را از میان برداشته و روحیهی اجتماعی بودن را تضعیف میکند.روانشناسان و علمای اخلاق نیز از این بیماری مهلک به عنوان سمی برای روح و جسم انسان یاد کرده اند.در خانواده بین زن و شوهر، اگر به طور مداوم اندیشهها و افکار منفی حاکم باشد و تمام رفتارهای همسر را حمل بر بدی نمایند، بتدریج این افکار منفی بر آنها مسلط میشود و ناخودآگاه بخش عظیمی از تواناییهای بالقوه و بالفعل خود را هدر میدهند و در نتیجه بیحوصله، افسرده و عصبی میشوند، همه چیز و همهکس در نگاهشان منفی، غمانگیز و ناامیدکننده خواهد بود و از زندگی هیچ لذتی نمی برند.بنابراین، بدبینی سرچشمهی بعضی از ناراحتیهای روحی و روانی و موجب اضطراب و نگرانی، بزرگترین مانع همکاریهای اجتماعی، اتحاد و پیوستگی دلهاست و شخص بدبین، بیشتر از دیگران غمگین، خود خور و ناراحت است و در اثر گمانهای بدی که دربارهی اشخاص و پدیدهها دارد، بسیار در رنج و عذابی درونی، گوشهگیر،خودخواه و بی نشاط است. پژوهش حاضر بر آن است تا با فرایندی علمی – پژوهشی عوامل و آثار سوءظن را که به فروپاشی خانواده می‌انجامد مورد بررسی قرار داده و راههای درمان آن را شناسایی و به مشاوران خانواده توصیه نماید تا با به کارگیری آنها، اولین نهاد اجتماعی با انسجام قوی شکل پذیرد.