مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

برّ و نیکی، در روابط بین افراد و مناسبت‌های اجتماعی نقش تعیین کننده‌ای ایفا می‌نماید؛ به گونه‌ای که با ایجاد فضایل اخلاقی، موجب استحکام روابط اجتماعی گردیده و استعدادهای متعالی انسان را به رشد و کمال مطلوب رسانیده و موجب نزدیکی قلوب آحاد ملت به یکدیگر شده و در ایجاد امّت واحده‌ی اسلامی، بسیار نقش آفرین است. هر جامعه‌ای که اساس فرهنگ آن بر پایه‌ی توجه به خیرات باشد، آن جامعه رو به سوی سعادت دنیوی و اخروی نموده و می‌تواند برای ملل و جوامع دیگر الگویی والا باشد. ایجاد زمینه برای تربیت انسان‌های خیّر، براساس معارف اصیل قرآن و عترت (علیهم السلام)، از اهداف اساسی این تحقیق است. مفهوم و حقیقت برّ؛ جامع خیرات است، که در ابعاد اعتقادی ـ اخلاقی و عملی قابل بررسی بوده و مصادیق متعدّدی از آن، در آیات و روایات عنوان گردیده است. در بیان اهمیت این موضوع، همین بس که: تمام اعمال نیک، در حیطه‌ی برّ قرار گرفته و بخش عمده‌ای از احکام و فروعات اسلام، بر پایــه‌ی برّ نهاده شده است و با پرداختن به آن، می‌توان به بخش عمده‌ای از مبانی و معارف اسلام دست یافت. برّ در بعد فردی و اجتماعی قابل بررسی می‌باشد، بدین ترتیب که؛ در بعد فردی از انسان نیکوکار، انسانی آراسته به عقاید حقّه و اخلاق حسنه و اعمال صالحه می‌سازد و در بعد اجتماعی، نقش کلیدی در بهبود مشکلات اجتماعی ـ اقتصادی و فرهنگی داشته و روابط مستحکمی بین مردم ایجاد می‌نماید و با رشد و توسعه برّ، همدلی و تعاون در جامعه پدید آمده و وحدت اسلامی در معنای حقیقی آن تجلّی می‌یابد؛ به گونه‌ای که، امنیت و عدالت و رفاه اجتماعی در میان اقشار مختلف استقرار می‌یابد. دستیابی به این اهداف متعالی در مورد برّ ـ که منظور نظر اسلام است ـ امکان پذیر نخواهد شد، مگر با مهیّا نمودن ملزومات آن، که عبارتند از: بهره‌مندی افراد از پشتوانه‌های اعتقادی و اخلاقی، همراه با معرفت به خداوند و یقین به قیامت و نیز، بهره‌مندی از تقوا، به معنای: پاکسازی درون از رذایل و آراستگی باطن به فضایل اخلاقی. سیمای برّ در آیات و روایات؛ با بیان اهتمام افراد به نیّت‌های خیر و ایجاد شرایط لازم برای احسان حقیقی و بیان اوصاف أبرار تصویر گردیده است. برخی آفات و موانع برّ و احسان، مانند: فخر فروشی، عجب، منّت گذاری، آزاررسانی، ریا و سُمعه در مسیر نیکوکاری آسیب‌های جدّی وارد می‌کنند و باید از سر راه برداشته شوند. از عوامل رشد و کمال برّ، می‌توان از : قدرشناسی از نیکوکاران، نیکی به عموم افراد، شتاب و استمرار در نیکوکاری و امثال اینها نام برد، که حرکت آدمی را به سوی برّ تسهیل می‌نمایند. آنچه در این پژوهش بدست آمد این است که: برای نهادینه کردن برّ در اجتماع، باید فرهنگ برّ را در جامعه ترویج نمود، به همین جهت می‌توان، در مقیاس‌های کوچکی از اجتماع، مانند: خانواده، مدرسه و خویشاوندان، افرادی نیکوکار را تربیت نمود، تا این افراد بتوانند در مقیاس‌های بزرگتری از اجتماع در امور خیرخواهانه نقش آفرین باشند. در این تحقیق به ارائه‌ی طرح‌هایی جدید، برای ایجاد خیریه‌هایی موفق اشاره شده و به مسئله‌ی وقف و احیای آن و پیشنهادهایی در این مورد پرداخته شده و نیز، صله‌ی أرحام به عنوان یکی از مبانی تقویت برّ و نیکوکاری در اجتماع مورد ارزیابی قرار گرفته است.

ازجمله مسائل مورد تحقیق از نگاه قرآن کریم ، عوامل خطاست.خطا یعنی اشتباه، خلاف، تقصیر، غلط، نادرست ، ناراست ، سهوو فعلی است که بدون اراده از مکلف صادر شود که به آن بازخواست نمی شود.عوامل خطای انسان از نگاه قرآن به معرفتی ، اخلاقی ، روانی و روش شناختی قابل تقسیم است.1 - عوامل معرفتی : مجاری معرفتی انسان عبارتند از: حس، عقل ودل که تمام آنها به نحوی خطا پذیر هستند .حس به دلیل جزئی ومحدود بودنش، شناخت را سطحی می کند و یقینبا آن حاصل نمی شود.عقل نیز به دلیل محدودیت آن به درکامور کلی، نمی تواند به تمام حقایق دست یابد. گاهی نیز به سبب نشستن غبارهایی برروی آن دچار خطا می شود.خطا پذیری دل نیز به دلیل نشستن غبارهایی از جمله هوی نفس برروی آن است.2- عوامل اخلاقی: برخی رذایل اخلاقی همچون تکبر پرده‏اى ظلمانى بر فکرانسان مى‏اندازد و قدرت تشخیص را از او مى‏گیرد، قلبش همچون یک ظرف مهر شده، مى‏گردد. ونیزپیروی از هوای نفس ، مانع به کارگیری صحیح قوای درک کننده انسان می شود. غفلت هم عارض برقوای ادراکی انسان شده و آن را مختل نموده ،کارایی آن را از بین می برد و راه را برای نفوذ شیطان باز می نماید.3 – عوامل روانی : عجله یکی از عوامل روانی خطاست که مراد از آن انجام کار به مجردخطور آن به ذهن و بدون تامل است. عجله موجب می شود که انسان نتواند میان خیر و شر فرق‏گذارد. همچنین مانع قضاوت صحیح می گردد. وابستگی مفرط به دنیا جزعوامل روانی است که سبب عدم تشخیص راه درست می شود. آرزوی طولانی واشتغال بیش از حد بدان ، سبب ازدسترفتن قوه تشخیصو قرین شدن با شیطان است. تعصب که وابستگی غیرمنطقی به شخص یا عقیده خاصی است و حجاب ضخیمى بر دیده عقل انسان مى افکند و سبب محروم شدن از درک حقایق می گردد. تقلید بی دلیل ازدیگران وپذیرفتن رأى آنان بدون درخواست برهان، از دیگر عوامل روانی خطا است. زنجیرى که اندیشه انسان را به بند مى کشد و به آدمى اجازه نمى دهد که درباره عقاید خود بیاندیشد. شخصیت گرایی یعنی پذیرش بی چون و چرای بعضی از اندیشه ها بدون مبنای علمی و عقلی، نیزسبب دربند کشاندن اندیشه ، اراده و زوال قدرت بصیرت و باز داشتن از حق گرایی می گردد. سیطره عوامل محیطی نیز بر انسان قدرت درست فکر کردن وگزینش راه درست را از وی سلب می کند. اثر پذیری ازشیطان که با سلاح وسوسه انجام می گیرد،درمقوله روانی می گنجد.این امر، سبب تصرف اندیشه و خیال انسان و مختل ساختن قوه تشخیص اومی گردد.4- عوامل روش شناختی : اعتماد به جهل درتقابل با علم وعقل ، سبب عدم تشخیص ارزش ها از ضد ارزش ها درانسان می گردد. اعتماد به ظن، موجب از دست دادن قدرت بصیرت، دوری از علم می شود. اعتماد به شک نیز، سبب مشتبه شدن در امور، مانع ادراک صحیح و تفکر، فقدان بصیرت و نفوذ شیطان درانسان است.

یکی از لوازم و ضروریات اصلی زندگی اجتماعی، وجود وحدت، همدلی و همزبانی افراد یک جامعه و یک امت است تا بدین‌وسیله حقوق مردم آن جامعه از تجاوز و تعدی دیگران مصون باشد، به همین دلیل است که در دین اسلام و آثار و روایات اسلامی، نسبت به وحدت، همدلی و همزبانی، تأکید و سفارش زیادی شده است. این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی و با بهره جویی از منابع کتابخانه ای- اسنادی به بررسی ارتباط، عوامل، موانع و پیامدهای وحدت، همدلی و همزبانی در قرآن و روایات پرداخته است. براساس نتایج بدست آمده، همزبانی، برخاسته از همدلی است. زمانی همدلی، پدیدار می‌شودکه عقیده و هدف یکی باشد. هرچندکه همدلی از همزبانی بهتر است؛ ولی اگر همدلی با همزبانی همراه شود، موفقیت‌های برتر نصیب همدلان همزبان خواهد شد. کسانی‌که همدل هستند، در نهایت، به زبان مشترک دست خواهند یافت؛ ولی کسانی‌که همزبان هستند، کمتر اتفاق می‌افتدکه به همدلی دست یابند. برخی‌از عوامل ایجاد وحدت، همدلی و همزبانی عبارتنداز: عقیده واحد، روش واحد، هدف واحد، تفاهم بیانی‌ و زبانی، کلام نیکو، تعاون و همکاری، صلح و همزیستی مسالمت‌‌آمیز، تحمل در برابر عقاید یکدیگر، حفظ حرمت یکدیگر، محبت و رأفت، خوش‌ رویی، فداکاری و ایثار. برخی ‌از موانع وحدت، همدلی و همزبانی عبارتنداز: ایمان نداشتن به خدا و رسول (ص)، نبود بصیرت، حرص و دنیاپرستی، تکبر و غرور، خشم و غضب، اذیت وآزار، فاش کردن عیب‌‌ها، سلطه دشمنان ‌و اختلافات مسلمانان. پیامدهای وحدت،همدلی و همزبانی عبارتنداز: رفع تفرقه ‌و اختلاف، عزت‌‌ جامعه، ایجاد جامعه دور از نِژادپرستی و قومیت‌گرایی، اقتدارجامعه، پیشرفت جامعه، امنیت جامعه و جلب رحمت الهی

ابتلاء یکی از سنتهای لایتغیر الهی است که منظور از آن امتحان خداوند در مورد همه انسانها، در همه زمانها ست ، ابتلاء خداوند برای استعلام و یادگیری و ارتفاع جهل و نادانی نیست زیرا او به همه‌چیز حتی قبل از ایجاد و آفرینش علم دارد، بلکه از آن جهت انسانها را می‌آزماید تا صفات درونی‌شان به منصه ظهور برسد و شئون باطنی و لیاقت ذاتی‌شان از کمال یا نقص ; سعادت یا شقاوت به مرحله فعلیت درآید تا آنان را بواسطه آنچه انجام می‌دهند پاداش دهد و یا مجازات کند نه براساس علم خود. شرط اصلی ابتلاء، اختیار است ، بنابراین امتحان تنها در مورد موجود مختار، یعنی انسان قابل تصور است ، زیرا اگر انسان را قدرت انتخاب و اختیار نبود که اطاعت کند یا عصیان ورزد، صابر باشد یا ناشکیبایی کند، ایمان آورد یا کافر شود .... امتحان و ابتلای او از حکمت بی‌انتهای پروردگار بدور بود. ابتلاء انسان از سوی خداوند، آثار بسیار مفید و ارزشمندی را در تکامل او دارد، زیرا صفات و سجایای اخلاقی آدمی تنها در معرکه امتحان به نعمتها و نقمتها، خوشیها و سختیها و به طور کلی در فراز و نشیبهای زندگی تکوین می‌یابند و تکمیل می‌شوند و لذا خداوند هر کس را بیشتر دوست می‌دارد بیشتر گرفتار و سخت‌تر امتحان می‌کند.

موضوع فرشتگان، که در قرآن کریم بارها مطرح و ایمان به آن برای هر مسلمانی واجب شمرده شده، در نهج البلاغه شریف هم مورد تأکید ویژه‌ای قرار گرفته است و حضرت علی × به این موجودات الهی توجه ویژه‌ای کرده‌اند. در این تحقیق ـ به کوتاهی ـ مفهوم و جایگاه فرشتگان از نظر دین اسلام و قرآن کریم مشخص شده ‌است. آن‌گاه از منظر نهج البلاغه به چگونگی خلقت، پیدایش، صورت و شکل، صفات و ویژگی‌های فرشتگان و امکان دیده شدن و سخن گفتنشان پرداخته‌ایم. در سخنان زیبا و شگرف حضرت امیر مؤمنان × فرشتگان به صفات والا و متعالی، و نداشتن هر گونه صفات پست و رذیلۀ اخلاقی، متّصفند. مقام و جایگاه فرشتگان در مقایسه با انسان ـ به عنوان اشرف مخلوقات ـ پس از دستور خداوند به فرشتگان، مبنی بر سجده بر آدم، دیدگاه‌های متفاوتی را در بین دانشمندان اسلامی موجب شده است. در نهج البلاغه در این خصوص و تمرّد ابلیس، اشاراتی درخور هست. در ادامۀ این پژوهش نقش فرشتگان در سه بعد بررسی شده است: الف) نقش فرشتگان در عالم ملکوت و عرش الهی و فرشتگان بهشت و دوزخ؛ ب) نقش فرشتگان در جهان مادی و واسطه بودن ایشان در نزول نعمت‌های الهی (به وظایف و مقام والای فرشتگان بزرگ خداوند به نام‌های: جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل هم اشاره شده است.)؛ ج) نقش فرشتگان در ارتباط با انسان. فرشتگانی که حافظ و نگهبان انسان و ثبت کنندۀ تمامی اعمال او هستند. همچنین فرشتگانی که در خدمت انسان‌های مؤمن و مدد رسان او هستند، برایشان دعا و استغفار می‌کنند، و در نزد خدای متعال شفاعت کننده‌اند. آثار زیادی در اثر توجه و شناخت فرشتگان ممکن است نصیب انسان گردد، که معرفت به آن‌ها باعث تعالی روح و ترک گناهان و معاصی خواهد شد. ان شاء الله.

روشمعیار که باید در تفسیر قرآن به عنوان الگو قرار گیرد، روش تفسیری معصومین(علیهم السلام) است. لکن در تاریخ تفسیر شیعهعلی رغم اهمیت این مطلب تحلیل و بررسی های عمیقی در این زمینه به انجام نرسیده است. این رساله متکفل چالش و بررسی پیرامون روش علی بن موسی الرضا(علیه السلام) گردیدهتا با تعمق در روایات تفسیری و مستندات قرآنی به جا مانده از آن حضرت گامی در راه احیاء تفسیر آن حضرت برداشته شود. از تحلیل و بررسی در روایات امام رضا(علیه السلام) می توان برخی از مبانی نظیر جاودنگی قرآن ، جهانی بودن قرآن، وحیانی بودن لفظ قرآن و....را کشف کرد. در پرتو افاضات علمی امام رضا(علیه السلام) جایگاه توجه بهقرآن و تفسیر در این عصر به اوج شکوفایی خود رسیده است. و چهره های برجسته مفسرین وآثار تفسیری از آن دوره در تاریخ تفسیر می درخشد. از تعمل و واکاوی در گونه شناسی شیوه های تفسیری امام رضا(علیه السلام) می توانروش تفسیر قرآن به قرآن ، قرآن با عقل، قرآن به سنت و....را استخراج کرد . و توجه به روایات ایشان ما را به برخی از قواعد تفسیر نظیر قاعده ارجاعمتشابه به محکم، جری وتطبیق، قاعده اصا لت سیاق و....رهنمون می کند و رویکرد جامعی در کم وکیف تفسیر قرآن فراروی ما می گشاید. در انتها این مطلب بیان می شود که آن گونه که انتظار می رود روش تفسیریامام رضا(علیه السلام) در تفاسیر معاصر مورد توجه قرار نگرفته است.

در این پایان‌نامه که با هدف بررسی عکس‌العمل‌های رفتاری بنی‌اسرائیل در برابر دعوت حضرت موسی تنظیم یافته است با استفاده از روش‌های توصیفی و تبیینی؛ با مطالعه‌ی کتاب‌های تفسیری، روایی، تاریخی، اجتماعی و سیره به تحلیل و تبیین رفتارهای بنی‌اسرائیل پرداخته شده است.این پژوهش در پنج فصل تدوین شده است: که در فصل اول کلیات پایان‌نامه اعم از موضوع تحقیق،سئوال اصلى و فرعی، پیشینه‌، روش تحقیق و... مطرح شده است. فصل دوم از دو مبحث تشکیل شده است که در مبحث اوّل مفهوم شناسی واژه‌های رفتار شناسی، عبرانیان، بنی‌اسرائیل، یهود، اهل کتاب، اسباط، دعوت، موسی و قرآن بررسی شده و در مبحث دوم به تاریخچه‌ی بنی‌اسرائیل پیش از حضرت موسی(ع) اعم از حضرت ابراهیم، حضرت اسحاق، حضرت یعقوب، حضرت یوسف آمده است. فصل سوّم به رابطه‌ی بنی‌اسرائیل با موسی اختصاص یافته که در آن به دوران کودکی موسی، هجرت از مصر به مدین، نبوت و پیامبری، بازگشت به مصر و مبارزه با فرعون، هلاکت فرعونیان و نجات بنی‎اسرائیل، ورود موسی همراه بنی‎اسرائیل به بیت‏المقدّس و درگیری‌های موسی با بنی‌اسرائیل تا وفات موسی(ع) اشاره شده است. فصل چهارم به رفتار شناسی موضوعاتِ: پیمان‌شکنی، کفر، نژاد‌پرستی، دنیاگرایی، سنگ‌دلی و... مربوط می‌شود که به سه مبحثِ برتری بنی‌اسرائیل در قرآن و تورات و آیات مربوط به آن، علل مغضوب شدن بنی‌اسرائیل مثل: عهد شکنی، تجاوز به حقوق مردم، تجاوز به حدود الهی، دلبستگی به لذایذ دنیوی،‏ کشتن پیامبران و صالحان، نسبت ناروا به خداوند و پیامبران و... و اندیشه و صفات اخلاقی بنی‌اسرائیل از دیدگاه قرآن کریم مثل: کفر، نژاد پرستی، دنیا گرایی، لجاجت‌ و بهانه‏گیرى، سنگ دلی و...می‌پردازد. در فصل پنجم، خلاصه مباحث و پیشنهادها ارائه مى شود

مولف عملکرد و روش اوصیاء پیامبر را در راه احیاء سنت آن حضرت بررسی می کند که آن بررسیها در چهار زمینه زیر خلاصه می شود: 1- رسول اسلام تفسیر قرآن کریم و مجموعه سنت خود را به حضرت علی (ع) و توسط حضرت علی (ع) به یازده فرزندش تعلیم داده شد.2- خداوند حضرت علی (ع) و یازده فرزندش را به عنوان اوصیاء معین فرمود.3- پس از رحلت پیامبر اوصیاء آن حضرت پرده تحریف و کتمان را از تفسیر قرآن کریم و سنت پیامبر و عقاید و احکام اسلام برگرفتند.4- یکایک ائمه اطهار (ع) در راه حفظ اسلام تا آخرین روز دنیا کوشیدند.

قرآن کریم، پیامبر (ص) را اسوه اخلاقی در رفتار مسلمانان معرفی نموده از این رو پرداختن به سیره عملی و روش‌های اخلاقی پیامبر (ص) جنبه اسوه دارد و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، هدف ازاین پژوهش این است که با محور قرار دادن سیره نبوی، خانواده مطلوب از لحاظ جایگاه،اهمیت، انگیزه و تشکیل ونظام ان موردبحث و بررسی قرار گیرد ، در این راستا ملاک گزینش همسر از لحاظ اعتقادی، ظاهری، اخلاقی و تمام شرایط براساس سیره نبوی آورده شده است و وظایف و مسئولیت‌هایی که اعضای خانواده نسبت به هم دارند و مورد قبول همه اعضای خانواده باشد مورد توجه قرار گرفته است.باتوجه به بررسی‌های صورت گرفته می‌توان چنین استنباط کرد که خانواده مطلوب براساس سیره نبوی خانواده ای است که کانون حفظ سنت‌های اخلاقی و مرکز رشد عواطف و احساسات است وسلامت آن عامل سلامتی و رشد اجتماع خواهد بود و نابسامانی و بیماری آن جامعه‌ی انسانی را دچار آسیب خواهد کرد. همچنین خانواده مطلوب خانواده‌ای است که پای بندبه مقررات شریعت الهی و اخلاقی و آداب اسلامی است و برای به دست آوردن خیر و منافع این دنیا و دنیای پس از مرگ تلاش می‌نماید، خدای سبحان پیامبر گرامی اسلام را اسوه حسنه ای قرار دادتا مردم چگونگی تشکیل خانواده مطلوب را ازسیره رفتاری وسنت ان حضرت بیاموزندچرا که انسان، جامعه‌ای را که با ضوابط اخلاقی حفاظت و هدایت می‌شود، دلپذیرتر می‌یابد و درک می‌کند که راه رسیدن به تعادل، آرامش و موفقیت، التزام به اصول اخلاق مانند صداقت، سخاوت ، صبر، خوش‌بینی، قناعت ودیگر صفات اخلاقی است که در روابط مناسب اعضای خانواده وتعالی آن موثر است.این تحقیق به روش کتابخانه ای و با بررسی کتابهای تاریخی وروائی سنت وسیره نبوی تحلیل و تنظیم شده است.

اخلاص پاکی و زدودن هر گونه آلودگی و آمیختگی است و اخلاص برای خدا همان تصفیه اندیشه و وارستگی ذهن از غیر خداست که باعث تقرب به سوی معبود است.از آنجا که نیت روح و حقیقت اعمال است و پاداش و جزا به آن تعلق می‌گیرد چنانچه برای خدا خالص باشد ستودنی و اگر با اغراض دنیوی آمیخته باشد نکوهیده است. منظور از بی‌غرضی، بی‌هدفی در اعمال اخلاقی نیست بلکه افعال اخلاقی نباید با اهداف پست و زبون آلوده شوند و انگیزه فقط خدا باشد و نیت با غیر خدا مشترک نگردد. باید دانست که نیت خالص شرط قبولی افعال اخلاقی است که برکات و نتایج فراوانی به همراه دارد از جمله تأمین سعادت دنیا و آخرت انسان، ترفیع مقام انسان، تثبیت نفس، چشم‌پوشی از مشتهیات نفسانی، هدایت در مسیر مستقیم و کسب توفیقات ویژه الهی.اما کمال اخلاص برای خدا از منظر امام علی (علیه السلام) در نهج‌البلاغه نفی صفات از اوست. زیرا توصیف خدا نشانه جهل به اوست و ذات خدا مقرون به چیزی دانسته شده پس در مفهوم خدا دو امر گنجانیده شد، یکی ذات و دیگری صفات که موجب کثرت و دوگانگی در توصیف خدا خواهد شد.ملاک حسن و قبح افعال اخلاقی نبی یا ولی است که متصل به عقل کل می‌باشد، فعل حسن یا قبیح در فاعل خود اثر مثبت یا منفی دارد و در صورت تکرار ملکه نفسانی می‌گردد و چون ایمان ریشه عمل صالح است پس عمل بدون ایمان به مقصد نمی‌رسد و مطابق قرآن کریم ایمان و عمل صالح لازم و ملزومند و معرفت واقعی آن است که آدمی را به انجام تکالیف وادار کند.