مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«مِکیال المَکارِم فی فَوائد الدُّعاء لِلقائِم عليه السلام» معروف به «مکیال المکارم»، نوشته سید محمدتقی موسوی اصفهانی درباره امام زمان (عج) است. با اینکه نام کتاب درباره فوائد دعا برای امام زمان (عج) است اما بخش عمده آن به این موضوع اختصاص دارد و نویسنده به بحث‌ های دیگر درباره حضرت مهدی نیز پرداخته است. این کتاب به زبان عربی نوشته شده است. مؤلف این کتاب را با هدف شکر نعمت وجود حضرت مهدی (عج) نوشته است. او در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از تألیف آن دستور امام زمان (عج) برای نگارش آن بیان می‌ کند. کتاب «مکیال المکارم» بر محور بیش از ۱۰۰۰ حدیث و دارای هشت بخش است. جلد اول اين كتاب، بخش يك تا پنجم را به خود اختصاص داده كه بشرح ذيل مي باشد: بخش اول: وجوب شناخت امام زمان (عج) از دیدگاه عقل و نقل. بخش دوم: درباره اثبات وجود حضرت مهدی (عج) به وسیله آیات و روایات. بخش سوم: بیان حقوق و توجهات آن حضرت نسبت به شیعیان. بخش چهارم: توضیح درجات و ویژگی‌ های آن حضرت به استناد آیات و روایات. بخش پنجم: بیان آثار دعا برای حضرت مهدی (عج). بنا به گفته سید محمد موسوی اصفهانی، فرزند مولف، پدرش قصد داشته است که خاتمه‌ ای بر این کتاب بیفزاید، که مرگ مهلت این کار را به او نداد.

کتاب «الامام المهدي (عج) المصلح العالمي المنتظر » نوشته محمدجواد طبسی است. مجموعه حاضر، با استناد به روایات شیعه و اهل سنت، به بررسی و شناخت حکومت امام زمان (عج)، یاران و دشمنان ایشان، فلسفه غیبت آن حضرت و غیره می پردازد. این کتاب به زبان عربی نگاشته شده است. کتاب از 9 فصل تشکیل شده است. عناوین فصل های کتاب بدین شرح هستند: «الفصل الاول: الاعتقاد بالمهدویة»، «الفصل الثانی: ولادة الامام المهدی (عج)»، «الفصل الثالث: سرّ طول العمر»، «الفصل الرابع: فلسفة الغیبة»، «الفصل الخامس: علامات الظهور»، «الفصل السادس: ممیّزات الامام المهدی (عج)»، «الفصل السابع: دولة الامام المهدی (عج)»، «الفصل الثامن: أنصار الامام المهدی (عج)» و «الفصل التاسع: أعداء الامام المهدی (عج)».

«الإمامة و التبصرة من الحيرة» اثرى از ابو الحسن على بن الحسين بن بابويه القمى معروف به صدوق اول، كه به موضوع امامت به نحو عام و به موضوع غيبت امام مهدى عليه الصلاة و السلام به طور ويژه پرداخته است. البته مباحثى كه درباره امامت به نحو عام در اين اثر آمده مباحثى است كه با امر غيبت و شؤون آن مرتبط است نه مباحث اصل امامت. با پيچيدگى‏هاى خاصى كه داراست. از اين‏رو، روى سخن در اين اثر با كسانى است كه به« امامت» به‏عنوان اصلى از اصول مذهب باور دارند و ليكن در شخص هر امامى پس از امام ديگر با هم اختلاف نظر پيدا نموده‏اند. اين معنا از عناوين ابواب كتاب به خوبى پيداست. خط سيرى كه در اين ابواب دنبال مى‏شود اتصال سلسله امامت از زمان حضرت آدم عليه السلام و خالى نبودن زمين از امام و حجت خدا( چه حاضر و چه غائب) و نيز انحصار امامت در خاندان محمد مصطفى صلى اللّه عليه و آله و سلّم حسب نصوص وارده مى‏باشد. مؤلف در ابواب ۶ تا ۱۷ كتاب حاضر به نقد ديدگاه‏هاى كسانى مى‏پردازد كه از امامت ائمه اثناعشر روى گردانده و به امامت كسانى ديگر از اين خاندان معتقد شده و يا اينكه در يكى از ايشان متوقف گشته‏اند. در برخى ديگر از ابواب كتاب با اعتقاد فرقه‏هايى از شيعه كه به انكار امامت برخى امامان دوازده‏گانه و يا شك در امامت ايشان گرديده و يا كسى را با امام در امر امامت شريك ساخته‏اند به معارضه و مبارزه پرداخته است. اما در خصوص موضوع« غيبت» مؤلف كتاب دست به ابداع و نوآورى زده است‏چرا كه ميان روش اهل حديث كه تنها بر نصوص اعتماد مى‏ورزند و بين اسلوب اهل كلام كه به بحث آزاد رهاى از قيد و بند نصوص ملتزمند گرد آورده است. از اين‏رو وى در مقدمه كتاب تمام فروض و تشكيكات را به روش متكلمان مورد بررسى قرار داده سپس نتايج به دست آمده را براى رسيدن به محتواى نصوص به كار مى‏گيرد. از سويى چونان محدثى محض به بررسى حديث از جوانب مختلف پرداخته تا سرانجام به نتايج مورد نظر براساس تعبّد و انقياد به سنت شريف معصومان عليهم السلام دست يابد. مع الأسف اثر حاضر دچار نقص و كاستى شده و بخشى كه مرتبط با موضوع بحث يعنى امام مهدى عليه السلام و غيبت ايشان است در دسترس نيست اما خوشبختانه آن مقدار كه از آن باقى مانده خط سير بحث را به نحو كلى براى ما ترسيم مى‏نمايد و هدف اصلى مؤلف را از نگارش آن بيان مى‏دارد. اين نقص و كاستى توسط محقق اثر، با توجه به همان سير بحث كه مؤلف ترسيم نموده است، جبران گرديده و ايشان در رابطه با موضوع اصلى كتاب مطالبى نگاشته‏اند. ابن بابویه در تألیف کتاب الامامة و التبصرة از وجود علمایی مانند: سعد بن عبدالله بن خلف اشعری، محمد بن یحیی عطار، احمد بن ادریس، عبدالله بن جعفر حمیدی، حمزة بن قاسم، حسن بن احمد مالکی، علی بن ابراهیم و علی بن موسی بن جعفر الکمیذانی استفاده کرده است. این کتاب ارزشمند، دارای یک مقدمه و بیست و سه باب میباشد. در آخر کتاب هم استدراکاتی وجود دارد که مربوط به این کتاب و مؤلف آن نیست، بلکه به محقق کتاب- که روایات صدوق از پدرش را در رابطه با امامت امام زمان (ع)، نقل کرده است- مربوط میشود. مقدمة این کتاب، تقریباً مفصل بوده و بحثی دارد درباره این که امامت، از اصول و احکام؛ از فروع است و پس از آن نیز بحثهایی درباره غیبت، سرّ غیبت، بداء، نسخ و تفسیر دارد.

این مقاله به بررسی مفهوم و مدلول واژه قرآنی بقیه اله (هود، آیه 86) از منظر مفسران شیعی و سنی می پردازد. این ترکیب در کلیت آیه مذکور مفهوم اقتصادی دارد و به معنی سود حلال است، اما از آنجا که در میان شیعیان امام زمان (عج) به بقیه اله تعبیر و تفسیر شده است، تقریبا مفهوم و مدلول اصلی این واژه و کارکرد اقتصادی آن در میان ما فراموش شده است. در این مقاله ضمن بررسی موضوع در آثار تفسیری شیعه و سنی، به سیر ورود معنای ثانوی یا فرعی واژه بقیه اله در آثار شیعی نیز اشاره شده است.

علما توانستند با بسط فرهنگ تشیّع، نوعی بیداری خاص در مردم ایران به وجود آورند و برای بسط این فرهنگ، از عنصر «سیاست» و «حکومت» به خوبی استفاده کردند. آنان ابتدا با نفوذ در دربار شاهان مغول و سپس همکاری با دستگاه سلاطین صفوی، توانستند فرهنگ تشیّع را در بین عامه مردم ایران بسط دهند. اما در عین حال، اولاً، هرگز به این سلاطین مشروعیت ندادند، ثانیا، هیچ‏گاه در دستگاه سلاطین ذوب نشدند، بلکه همواره فاصله معنوی خود را با آنها حفظ می‏کردند و این بر جذّابیت آنها می‏افزود. نتیجه آن شد که با بسط فرهنگ تشیّع، فرهنگ‏های محلّی و قومی در تحت فرهنگ اصلی، که همان فرهنگ مذهبی تشیّع است، دارای یک هویّت مشخص ملّی گشتند و نتیجه این تکامل در مردم ایران بسط نظری و عملی نظریه «ولایت فقیه» بود که در مشروطه شکل نازل و اجمالی آن اتفاق افتاد و شکل کامل و تفصیلی آن در انقلاب اسلامی رخ نمود.