مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تأکید ویژۀ تشیع بر امامت در کنار منزلت والایی که عقل در منابع اجتهادی شیعه و کسب معرفت دینی تشیع داراست، ذهن هر پژوهشگر شیعه‌شناسی را به سمت این پرسش سوق می‌دهد که امام‌محوری با عقل‌محوری چه نسبتی دارد؟ و چه نسبتی میان این دو منبع و مرجع معرفتی وجود دارد؟ در پاسخ به این پرسش و مناسبات میان امام و عقل، دست‌کم سه دیدگاه کلّی طرح‌شدنی است: تعطیلی و تسلیم عقل در برابر امام، نقش حداقلی برای امام یا عقل‌گرایی حداکثری و مرجعیت عقل و نیازمندی‌اش به امام. روش پژوهشی این تحقیق توصیفی - تحلیلی و روش گردآوری داده‌های تحقیق و ابزار گردآوری آن کتابخانه‌ای است. تعطیلی عقل و تسلیم در برابر امام دیدگاه محدثانی مانند علامه مجلسی است که محور اساسی این پژوهش قرار گرفته است. علامه مجلسی اگرچه از استدلال و عقل در فهم روایات استفاده کرده است و عقل را ابزاری برای فهم و استنباط و ... می‌پذیرد و از آن به «تعقّل الامور الدینیه» تعبیر می‌کند، در اصول دین عقل را بر‌نمی‌تابد و آن را منبع معرفتی دین نمی‌داند. ایشان با استناد و بررسی برخی روایات ثابت می‌کند نمی‌توان در اصول دین بر دلایل عقلی تکیه کرد

الهداية الكبرى درباره زندگى و كرامات چهارده معصوم به وسيله حسين بن حمدان خصيبى (م 346) نوشته شده است. مطالب تاريخى كتاب حاضر به شيوه حديثى بيان شده و مؤلف سلسله اسناد خود را بيان كرده است. ابواب 14 گانه كتاب به اعتبار 14 معصوم تنظيم شده و هر باب به دو قسمت اصلي تقسيم می‌شود: قسمت اول كلياتي درباره تاريخ هر معصوم از احوال شخصى است و قسمت دوم به ذكر روايات مختلف با ذكر سلسله اسناد مشخص میپردازد كه غالب اسناد به ائمه منتهى مى‌شود و در آنها معجزات و كرامات هر معصوم شامل تعيين مصاديق علم غيب او، تصرف او در نظام تكوين همچون زنده كردن مردگان و طي‌الارض خود و يا با همراهي اصحابش و نيز سخن گفتن به زبانهاي گوناگون و نيز سخن گفتن با حيوانات، نباتات و جمادات آنها ذكر می‌شود حجم مطالب درباره هر معصوم متفاوت است چنانكه درباره امام دوازدهم حجم بيشتري اختصاص داده شده است. ذكر رواياتي درباره رجعت، به ويژه روايت مفصل مفضل‌بن‌عمر از امام صادق عليه‌السلام است. پانزدهمين بخش كتاب كه در نسخه چاپي حذف شده است، درباره ابواب دوازده‌گانه ائمه عليهم‌السلام می‌باشد. از مطالب ارزشمند اين كتاب، ذكر تفصيلي ديدگاهها و اعمال ياران فارس‌بن‌حاتم قزوینی كه در كمتر كتب رجالي و تاریخی شيعه يافت می‌شود، وضعيت جامعه شيعي بعد از وفات امام عسكري(ع) و فعاليتهاي جعفر كذاب است. در خصوص اين كتاب از قديم اظهار نظرهاى شديدى نسبت به محتواى وجود داشته، آن را غير معتبر و غلو آميز دانسته و برخى آن را از كتب فرقه نصيريه مى‌دانند. در عين حال كتاب حاضر جايگاه مناسبى در ميان آثار بعدى اماميه يافته و از آن نقل كرده‌اند. در سال‌هاى اخير مقاله‌اى از آقاى نعمت‌الله صفرى در نقد اين اثر منتشر شده (مجله طلوع،‌ش 16) كه آن را از آثار مؤثر در شيعه اماميه و برگرفته از روايات غاليان دانسته و مى‌نويسد: به نظر مى‌رسد انتشار اين روايات میتواند بيشترين اثر را در معرفي چهره‌اى مشوه از تاريخ تشيع و به دنبال آن انزجار عمومی مسلمانان از اين مكتب تابناك كه با جان‌فشانيهاي ائمه معصومين عليهم‌السلام بر جاي مانده داشته باشد. نقد اين مقاله نيز در شماره‌هاى بعدى اين مجله وجود دارد و نویسنده مى‌گويد: فهرست نويسان، كتاب الهدايه الكبرى را در رديف آثار خصيبى نياورده‌اند بلكه وى كتاب الهدايه داشته و احتمالاً مطالبى بر آن افزوده شده است.

«التعجب» كتابى است كه در دفاع از موضوع امامت در مقابل اهل سنت نگاشته شده است. در اين كتاب مؤلف تناقضات و اغلاط عجيب و غريبى را كه در عقايد اهل سنت درباره اين مسأله رخ داده يادآور شده و به ابطال و رد آنان پرداخته است. يكى از مؤمنين در «امالى» شيخ مفيد به كتابى به نام «اطراف الدلائل و اوائل المسائل» برخورده بود كه بطور اختصار و كوتاه به برخى از اين نوع مناقضات و اغلاط پرداخته است. از اين رو از مؤلف درخواست كرد كه در اين باب به صورت وسيع و مبسوط وارد شده و در اين زمينه كتابى بنويسد. مؤلف در پى اجابت اين درخواست، كتاب«التعجب» را به رشته تحرير درآورد.

کتاب «علي عليه السلام و الخوارج تاريخ و دراسة» نوشته جعفرمرتضى عاملی در دو جلد مي باشد. نویسنده کوشیده است به پرسش های متنوعی درباره خوارج پاسخ دهد. سپس پاسخ این پرسش ها را از منابع و متون تاریخی و روایی انبوه جمع آوری کرده، به خواننده تقدیم می کند. مؤلف با مطالعه اوضاع اجتماعی، سیاسی و دینی جامعه عراق و مردم عرب، و با استناد به دیدگاه های امام علی (ع)، زمینه های پیدایش خوارج را بررسی کرده است. نویسنده ضمن اینکه وضعیت روحی و روانی، و پایگاه قبیله ای خوارج را بررسی می کند، به سیاست های راهبردی و اهداف عالی امام، و تلاش های بی دریغ او برای آگاهی بخشی و هدایت این قوم به راه راست، و نشان دادن فهم غلط آنان از شرایط روز نیز در نظر دارد، و سیاست های انحرافی طاغوت شام را که در مناظره ها و احتجاج های امام و یارانش با سران خوارج آشکار شد، به شیوه ای منطقی و مستدل نقد و ارزیابی می کند.

معرفت به پدیده‌ها و شناخت آن‌ها بر اصول و مبنایی استوار است ‌که از نوع نگرش انسان به جهان هستی و انسان نشأت می‌گیرد. آموزه مهدویت به عنوان مسئله و موضوعی که لازم است مورد شناخت قرار ‌گیرد؛ از روش‌های مختلف قابل شناخت است. فرضیه این پژوهش آن است‌که در اندیشه آیت الله صافی گلپایگانی، مهدویت و انتظار از روش‌ها و فنون مختلف فطری، عقلی و نقلی قابل شناخت است. این پژوهش، با رویکرد کیفی و روش توصیفی _ تحلیلی، روش‌ عقلی و نقلی مهدویت را با تأکید بر اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی مورد بررسی قرار داده؛ و به این سوال اصلی که مهم‌ترین روش‌های عقلی و نقلی اثبات آموزه مهدویت از دیدگاه آیت‌الله صافی گلپایگانی کدام است؛ پاسخ داده است. تبیین چگونگی شناخت مهدویت به روش عقل و نقل از منظر آیت‌الله صافی گلپایگانی، مانند ظهور منجی موعود و هدف‌مندی تاریخ، محال بودن غلبه همیشگی یا اکثری ظلم و ستم و باور به مهدویت مصداقی از مصادیق ایمان به غیب؛ از مهم‌ترین دستاوردها و یافته‌های این مقاله است.

جایگاه امامت در دیده مسلمانان هم سنگ جایگاه و مقام نبوت است با این تفاوت که امام نبی نیست؛ از همین رو، همچنانکه نبی و رسول را خدا انتخاب می کند، باید امام و جانشین نبی نیز به انتخاب و انتصاب خداوند باشد. از آنجایی که دست بشر به وحی کوتاه است، رسول با اتصال به منبع وحی، در سیره و سخن خود امام را معرفی می کند و یا متن قرآن، چنین شخصی را می شناساند. اما برخی از مسلمانان، شیوه‌ ای دیگری را برای مشخص کردن امام مطرح کرده‌ اند. آنان با بیان اینکه به مشاوره اهمیت زیادی داده شده است، پس می توان برای انتخاب امام و رهبر هم بدان تمسک جست؛ نظریه «شورا» را برای انتخاب جانشین رسول خدا و تعیین امام مطرح کردند. آیت الله سید علی حسینی میلانی در کتاب «الشورى في الإمامة»، به بیان خاستگاه این نظریه پرداخته و نارسایی آن را برای تعیین امامت جامعه نشان داده است. ایشان که کتابش را در سه بخش تنظیم کرده در بخش اول به اثبات الهی بودن انتصاب و تعیین امام پرداخته و با استناد به حدیث نور، امامت امیرالمؤمنین علیه السلام را از زمان آفرینش دانسته است. در بخش دوم کتاب به بررسی چگونگی انتخاب ابوبکر و عمر برای خلافت دست یازیده و عدم تطبیق نظریه شورا را بر خلافت این دو گزارش کرده است. بخش سوم، زمان مطرح شدن نظریه شورا بررسیده است؛ در بخش چهارم کوشیده ابعاد جزئی و مسائل پوشیده جریان شورا را آشکار سازد.

سلطنت معنوی"" از تعابیری است که قاضی سعید قمی در مورد امامت به کار برده است، این مفهوم با سلطۀ امام در عالم امر الهی یا همان ملکوت رابطۀ مستقیمی دارد. به همین دلیل عنوان ""سلطان"" در زیارت نامه ها و توسلات شیعی همانند ""الولی المرشد"" خطاب به امام هشتم (ع)، حکایت از جایگاه خاص آن حضرت (ع) برای هدایت و ارشاد اهل سلوک دارد. برای پی بردن به این جایگاه، روایتی از آن حضرت (ع) در تعریف سکینه مورد بررسی قرار گرفته است. مطابق این حدیث، صورت و وجهه ای الهی برای مؤمنان نمایان می شود. در این جستار ضمن شرح حدیث رضوی، شواهدی از مکاشفات اهل معرفت، ارائه شده است دالّ براینکه، یکی از کامل ترین صورت های سکینۀ قلبیه، چهره نورانی شمس الشموس ولایت امام علی بن موسی الرضا (ع) می باشد