جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لذت، از اساسی‌ترین انگیزه‌های رفتار در آدمی است و از طرفی سعادت، به عنوان غایت اخلاق تلقی می گردد. رابطه «لذت» با «سعادت» یکی از مباحث‌ بنیادین در فلسفه اخلاق است. این پژوهش به بررسی تطبیقی دیدگاههای سه متفکر با گرایشهای مختلف (ارسطو، سعادت‌گرا ، اپیکور، «لذت گرا» و ملاصدرا به عنوان نماینده فلسفه اسلامی) در این رابطه می پردازد. مشکل بنیادین، شناخت ماهیت سعادت است زیرا تا انسان حقیقت سعادت را نشناسد، راه تحصیل آن را نیابد. ارسطو سعادت را مفهومی می داند که شامل فضیلتهای مختلف عقلی واخلاقی است و نظریه «حدوسط» یا «اعتدال طلایی» را درتعریف فضیلت مطرح میسازد. اوبالاترین فضیلت را تفکرنظری درباب حقیقت معرفی میکند. ازنگاه ارسطو،لذت حالت خوش نفسانی است که در اثر دستیابی به مطلوب حاصل می گردد. خیر بودن، برترین خیر بودن ونیزبسندگی به خود، از ویژگیهای سعادت است. از نظر ارسطو سعادت، عین لذت نیست بلکه لذت، نتیجه حصول سعادت است. از دیدگاه اپیکور Epicuruse))، سعادت، عین لذت است؛ اما مراد وی از «لذت» تنها لذتهای حسی یا عیاشی نیست. مقصود وی ازلذت، «فقدان رنج» است، وراه وصول به سعادت را تعدیل امیال ودوری از لذتهای غیرضروری همچون تجمل پرستی و قدرت طلبی می دانست؛ زیرا از نگاه اپیکور این امیال و خواسته ها، بیشتر سرچشمه رنج اند تا منبع شادمانی. از نگاه ملاصدرا سعادت حقیقی انسان در تقرب به ذات اقدس الهی است که البته همراه بهره مندی ازعمیقترین ، و پایدارترین لذات است. لذت از دیدگاه ملاصدرا، ادراکِ ملائم است. وی برخلاف اپیکور انسان را یک موجود تک ساحتی نمی بیند بلکه علاوه بر جسم برای انسان روح و روان نیز قائل است که دارای لذاتی متناسب با خود است. راه رسیدن به سعادت نفس هم از نگاه وی در ایمان و بندگی است و جزئیات بندگی را باید از وحی آموخت. نتیجه حاصل از این پژوهش سه مطلب مهم است: نخست، عدم کفایت توان و دانش متعارف بشر در تشخیص سعادت حقیقی انسان، دوم این که سعادت حقیقی بر محور قرب الهی دور می زند و سوم این که سعادت حقیقیهمراه است با نائل شدن به اوج لذت.

نظام اخلاقی ارسطو تأثیر چشمگیری بر اندیشه‌ی اخلاقی در طول قرن‌های متوالی داشته و دارد. آخرین نمود این تأثیر را می‌توان در نظریه‌ی اخلاقی موسوم به «اخلاق فضیلت مدار» که در فلسفه‌ی اخلاق جدید رواج دارد، یافت. فضیلت در نظر ارسطو عبارت است از «ملکه‌ی انتخاب حد وسط مطابق با موازین عقلی». اما این حد وسط چیست؟ از نظر وی، حد وسط، امری نسبی است؛ یعنی با توجه به شرایط تعیین می‌شود. پس تشخیص آن بیش‌تر به ذوق سلیم فرد بر می‌گردد. غیر از حد وسط، هر چیزی رذیلت است. هم افراط و هم تفریط، خارج شدن از محدوده‌ی فضیلت و ورود به محدوده‌ی رذیلت است. ارسطو در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توانیم فضیلتمند شویم، ابراز می‌دارد که با انجام اعمال فضیلتمندانه. ما با انجام کارهای فضیلت‌آمیز به انجام آن‌ها عادت می‌کنیم و این عادت که همان ملکه‌ی فضیلت است به نوبه‌ی خود سبب انجام اعمال فضیلت‌آمیز می‌شود. پس فضیلت هم معلول است هم علت. از دیدگاه ارسطو عمل فضیلت‌آمیز لذت‌بخش است و مقدمه‌ی رسیدن به نیکبختی. هر عملی که مطابق فضایل (حد وسط) انجام گیرد، فرح‌بخش و لذت‌آفرین است و اعمال رذیلت‌آمیز هرگز لذت به بار نمی‌آورند مگر برای کسی که به واسطه‌ی اعمال رذیلتمندانه، داوری درست خود را از دست داده باشد. خیرات بیرونی انواع مختلف دارد و بهترین آنان، دوستی است که از میان دوستی‌ها هم بهترین آن‌ها دوستی افراد فضیلتمند با یک‌دیگر است؛ زیرا این افراد یک‌دیگر را به خاطر فضیلت دیگری می‌خواهند نه از سر سودپرستی یا لذت‌خواهی. یکی از مهم‌ترین فضایل عقلی در نظر ارسطو حکمت عملی است. حکمت عملی عبارت است از حالت استعداد عمل کردن پیوسته با تفکر درست در حوزه‌ی اموری که برای انسان خوب یا بدند. بدین ترتیب، حکمت عملی قاعده‌ی درست را برای عمل کردن منطبق بر فضیلت در اختیار آدمی می‌نهد. ارسطو نیکبختی را اصل اول اخلاق می‌داند و نیکبختی کامل را در فعالیت عقلانی، یعنی تأمل و نظر، می‌یابد. وی همچنین از نیکبختی انسانی نیز نام می‌برد که عبارت از تطابق اعمال با فضایل اخلاقی است.

این پایان نامه به توضیح سرچشمه الزام که همان درست و نادرست و باید و نباید می باشد در دیدگاه سه فیلسوف می پردازد که ارسطو و خواجه نصیر سرچشمه را سعادت می دانند که البته تفاوتهایی باهم دارند ارسطو سعادت را اخروی می داند و خواجه نصیر سعادت را قرب الهی می داند و کانت سرچشمه الزام را اراده نیک می داند.

در بررسی نظرات اخلاقی ارسطو و امام خمینی این رساله بر تفاوت های دیدگاه های اخلاقی این دو متمرکز شده است. علت انتخاب این موضوع به عنوان رساله کارشناسی ارشد علاقة شدید این جانب به کارکرد فلسفه در زندگی روزمره است و به علاوه آن چنان که من نشان خواهم داد فضایل اخلاقی نقش مهمی را در رسیدن به سعادت ایفا می کنند و سعادت برترین خیری است که هر کس فقط به خاطر خود سعادت به دنبال آن است. این بررسی با یک فصل مقدمه ای شروع شده که متضمن برخی اظهارنظرهای مقدماتی بر موضوع است مانند معنای اخلاق، شاخه های تحقیق اخلاقی و همچنین معرفی ارسطو و امام خمینی. فصل دوم با عنوان دیدگاه های اخلاقی ارسطو، به تشریح نظریة سعادت و فضیلت اخلاقی ارسطو به طور مفصل می پردازد و در ضمن به بحث لذت و رابطة آن با اخلاق و همچنین روح و اراده انسانی می پردازد. فصل سوم به همراه فصل قبلی نظرات اخلاقی امام خمینی را به صورت خیلی مفصل تر بررسی می کند. در این خصوص من مفاهیم اخلاقی، فضیلت و سعادت را از دیدگاه امام خمینی بررسی خواهم کرد. فصل آخر جایی است که به مقایسه نظرات اخلاقی ذکر شده می پردازد. اختلافات اساسی در معیار و ملاک اخلاق،اقسام فضایل، مفهوم سعادت و راه آموزش اخلاق است. امام خمینی مثل ارسطو فکر می کرد که اخلاقیات مبانی و پایه های عینی و واقعی دارند اما بر خلاف ارسطو عقیده داشت که عقل انسان به تنهایی قادر نیست که به همه این مبانی برسد، ما به علاوة عقل بر بدست آوردن معرفت کامل درمورد ویژگی های اخلاقی باید از شریعت درخواست کمک کنیم. همچنین شریعت با معرفی جهان آحرت چشمان ما را به روی یک زندگی نامحدود و پایان ناپذیر باز می کند که جزویات آن جهان توسط عقل شناخته نشده است. بنابراین شریعت طبق نظر امام خمینی برای زندگی اخلاقی در متن این جهان لایتناهی و ابدی لازم و ضروری است.

موضوع این رساله آراء اخلاقی ارسطو و غزالی است . در این رساله آراء اخلاقی این دو فیلسوف بزرگ اخلاقی بررسی شده است . ارسطو سعادت را به عنوان غایت نهایی همه انسانها می داند . او معتقد است که سعادت دنیوی است به همین خاطر برای پیدا کردن سعادت شیوه های زندگی انسان مورد بررسی قرار می دهد و به این نتیجه می رسد که زندگی وقف نظر و تامل در بردارنده سعادت است . زیرا خدایان که از عالی ترین سعادت برخوردارند دارای چنین زندگانی هستند . به نظر او انسان با کسب فضایل عقلی و اخلاقی که مختص اوست می تواند به این سعادت برسد و خیرات بیرونی مانند ثروت و دوست در فراهم کردن زمینه لازم برای دسترسی به سعادت نقش اساسی دارد . غزالی هم مانند ارسطو در کتب اخلاقی خود از سعادت انسانی بحث می کند اما بر خلاف ارسطو سعادت را اخروی می داند زیرا سعادت به عنوان خیر اعلا به بهترین جزء وجود ما ( نفس ) است و این جزء متعلق به این دنیا نیست بلکه جایگاه اصلی او عالم اخروی است و نفس زمانی به این سعادت می رسد که عالم دنیوی را ترک کند . سعادت به نظر غزالی دو مرتبه دارد . مرتبه اول رسیدن به بهشت است وم رتبه دوم که بالاترین درجه سعادت است معرفت خداست . به همین خاطر غزالی فضایل توفیقی شرعی و صوفیانی را مهمترین عامل در رسیدن به سعادت می داند

در این رساله نقش آگاهی، اختیار و اراده در افعال اخلاقی انسان، از دیدگاه ارسطو و غزالی، تبیین شده است. ارسطو و غزالی معتقدند لازمة اخلاقی بودن فعل و مسئولیت فاعل نسبت به آن، این است که فاعل شرایطی را داشته باشد. به دلیل آن که این دو متفکر، همچون دیگر اندیشمندان اخلاق، اراده را مهمترین مقو م فعل اخلاقی می دانند، از این رو هر دو در صدد توضیح عواملی برآمده اند، که این مقوم مهم بر نقض می کند. ارسطو. عواملی چون جهل و اجبار را موانع ارادی بودن فعل دانسته و فاعل چنین فعل هایی را قابل تشویق و تنبیه نیز نمی داند. او در افعال غیرارادی، مبداء محر ک را عاملی بیرونی دانسته، در حالی که در فعل ارادی، مبدأ محرک، درونی است.او صرف آگاهی به انجام فعل را برای فعل کافی نمی داند بلکه از نظر او شخص باید دارای اراده ای باشد، که به دور از هر گونه الزام و اجباری است. ارسطو علاوه بر عنصر آگاهی و اراده، قصد مبتنی بر تامل، یا انتخاب را نیز، در عمل موثر می داند. علاوه بر این، دارا بودن فضایل اخلاقی و عقلاتی را نیز شرط لازم برای فاعل اخلاقی ذکر می کند. غزالی هم مانند ارسطو این عوامل را در انجام افعال اخلاقی، دخیل دانسته و کسب فضایل را نیز لازم می داند. ولی بر خلاف ارسطو فضایل را به سه دسته فلسفی، دینی و صوفیانه تقسیم می کند و فضایل فلسفی را در صورتی فضیلت محسوب می کند، که شرع به آنها فرا خوانده و رذایل مقابل آنها را نفی کرده باشد. به نظر او دست عقل، ازرسیدن به احکام اخلاقی کوتاه است و در این زمینه باید به شرع مراجعه کرد. از نظر او انسانی که فاقد میل وادار کننده به عمل است، از عقل خود نیز نمی تواند استفاده کند. او اراده خاص انسانی رادر انسان نه تنها شرط مسئولیت، بلکه شرط مجازات نیز می داند. در مجموع غزالی برای عمل ارادی و اختیاری وجود علمی که قاطعیت داشته و اراده ای که باعث برانگیختن قدرت بر عمل شده، و قدرت و توانایی بر انجام کار را لازم می داند. او قائل به وجود رابطه ای بین این سه عامل شده و حرمت را تابع قدرت و قدرت را تایع اراده دانسته، ولی اراده را تابع علم نمی داند هر چندبدون علم، خواستن نیز ممکن نمی باشد.

مسئله سعادت از مباحث اصلی اخلاق و فلسفه اخلاق است که از قدیم تا امروز مورد توجه فیسلوفان و عالمان بوده است به گونه ای که برخی از مکاتب اخلاقی به نام سعادت گرا خوانده شده اند در این رساله ما به بررسی تطبیقی سه نظریه ارجع به سعادت پرداخته ایم. اول نظریه افلاطون که در مباحث خود بدنبال تبیین سعادت و ویژگی های انسان کامل است، افلاطون نقش مهمی برای معرفت و شناخت حقایق ثابت یعنی «مثل» به ویژه «مثال خیر» قایل است و در ابتدا به تبع سقراط فضیلت را مترادف با معرفت می شمارد و همین معرفت مثل را سعادت می داند امام در نهایت سعادت را یک امر مرکب از «فضیلت»، «معرفت عقلی» و «لذت» قلمداد می کند که این لذت هماهنگ با فضایل است نه در تقابل با آنها. به ارسطو در مباحث اخلاقی اش دو نظریه یا تفسیر را در مورد سعادت نسبت داده اند یکی اینکه او سعادت و خیر اعلی را همان «معرفت» و «تأمل عقلی» می داند که کارنوس است، طرفداران این تفسیر مطالب کتاب اول را زمینه ساز این تفسیر (تفسر غالب) می شمارند. تفسیر دوم که تفسیر جامع نامیده می شود «خیر اعلی» و سعادت را در زندگی اخلاقی تؤام با تفکر و تأمل می داند یعنی تفکر و تأمل باید همراه انجام فضیلت های اخلاقی باشد، طرفداران این تفسیر بر مطالب کتاب اول تأکید دارند و کتاب دهم را یا تعارض با کتاب اول می شمارند یا بگونه ای بین این دو جمع می کنند. در این رساله شواهد تفسیر جامع ترجیح داده شده وآن را نظریه ارسطو تلقی نموده ایم. غزالی برای سعادت انواعی را بر می شمارد و برترین سعادت انواعی را بر می شمارد و برترین سعادت را که همان سعادت اخروی است از راه علم و عمل و کسب فضایل مختلف قابل تحصیل می شمارد، او فضایل را به انواع مختلف «الهیاتی»، «فلسفی»، «عرفانی» و .... تقسیم می کند و بالاترین فضیلت را «عشق» می داند که در جهان آخرت به صورت مواجهه با خداوند و رؤیت او متجلی می شود، این سعادت را ذومراتب می داند که وابسته به میزان عشق به خداوند در دنیا می باشد، همین سعادت است که بالاترین لذت معنوی را همراه دارد. در پایان رساله هم نگاهی به سعادت در آیات و روایات نموده ایم و تحقق سعادت از دیدگاه اسلام را متوقف بر «ایمان» و «عمل صالح» که برخاسته از انگیزه ای درست و نیت پاک است دانسته ایم.

کلیاتالف) طرح موضوع و بیان مسالهرساله ی اخلاق نیکوماخوسبه عنوان مهم ترین اثر ارسطو ؛ بنیان گذار دیدگاه اخلاق فضیلت در فلسفه ی اخلاق، بارها به زبان های مختلف ترجمه و تفسیر شده است. از آن جا که این اثر مانند بسیاری از آثار دیگر ارسطو، در واقع درس گفتارهای این فیلسوف هستند، مسائل و موضوعات بسیاری در این اثر کماکان مورد سوال و تفسیرهای متمایز قرار می گیرند. یکی از مهم ترین مسائلی که در فلسفه ی اخلاق معاصر و میان ارسطو شناسان بزرگ دنیا مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است، کاربرد عقل در این اثر و میزان عقلانی و علمی بودن فلسفه ی اخلاق ارسطو است. "جاناتان بارنز" ، "دیوید چارلز" ، "جان کوپر" ، "ت.اچ. ایروین"، و "جاناتان لییر"از جمله مفسرین شهیری هستند که دیدگاه های رایج درباره ی این رساله را در دنیای معاصر فلسفه ی اخلاق شکل داده اند.کتاب کارکردهای عقلانی در اخلاق نیکوماخوس ارسطواثر سی.دی.سی. ریویکی از آثار بسیار قابل توجه و دقیق در تفسیر این رساله ی ارسطو است. این اثر در مقابل همه ی آثار مفسران پیشین، از ویژگی خاص و نوآورانه ای برخوردار است و به نوعی در مقابل دیدگاه های رایج که معرفت اخلاقی را عموما مشروط و متغیر می دانستند، می ایستد. یعنی در پی اثبات امکان کسب معرفت علمی نامشروط(مطلق) در فلسفه ی اخلاق ارسطو است.این اثر، با رویکردی تازه، به تبیین مجدد مبانی معرفت شناختی، متافیزیکی و روان شناختی اخلاق نیکوماخوس می پردازد و با بهره گیری از براهین قیاسی در چهارچوب منطق ارسطویی و با بیان مصادیق بسیار از آثار گوناگون وی، نهایت تلاش را برای اثبات دیدگاه خود به کارمی گیرد.پژوهش پیش رو نیز، ضمن ارائه ترجمه ای دقیق این اثر تاثیرگذار، در پی تحلیل و نقد آراء مطرح شده در این اثر نیز هست.ب) ضرورت انجام تحقیقانتخاب کتاب کارکردهای عقلانی در اخلاق نیکوماخوس ارسطوجهت ترجمه و تحلیل در پژوهش پیش رو، به چند دلیل صورت گرفته است. در وهله ی اول، این اثر در مقابل همه ی تفسیرهای پیشین، مساله ای تازه و بسیار مناقشه برانگیز را درباره ی این اثر مطرح می کند. و نویسنده در تلاش است با ارائه براهین منطقی در چهارچوب نظام فلسفی ارسطو، این مهم را کسب کند. در وهله ی دوم، مطابق آن چه خود نویسنده نیز در مقدمه بدان اشاره دارد، این اثر، در پی تحلیل وروشن سازی مبانی معرفت شناختی، متافیزیکی و روان شناختی کتاب اخلاق نیکوماخوس است و چنین تفسیر همه جانبه ای از این رساله تا کنون با این جامعیت موجود نبوده است.در وهله ی سوم، یکی از ویژگی های بسیار ویژه و مفید این اثر، جامعیت آن در ارائه ی نمونه ها و مصادیق مرتبط با موضوع از میان همه ی آثار ارسطو است. نمونه هایی که در برخی موارد ترجمه ی فارسی آن ها اصلا موجود نیست و یا به عنوان مثال، به ندرت تصور می شده است که در اثری مانند درباره ی آسمانیا درباره ی اعضای جانوراننیز مطالبی مرتبط با فلسفه اخلاق یافت شود. در وهله ی چهارم، دیوید ریو، در نگارش این اثر، تمامی تفاسیر پیشین از کتاب اخلاق نیکوماخوس را مدنظر داشته است و چنانچه موضوع جدیدی را مطرح کرده است که به هر نحو با تفاسیر رایج مطابقت ندارد. به طور قطع، آراء دیگر مفسرین را نیز به صورت پانویس ارائه کرده است. این موضوع به خواننده ی فارسی زبان که دسترسی قابل توجهی به تفاسیر گوناگون ندارد، این امکان را می دهد تا ضمن مطالعه ی دیدگاه های ریو، با دیگر تفسیرها نیز آشنایی یابد. در وهله ی پنجم، این پژوهش در پی آن است تا با معرفی و تحلیل اثر فوق، موضوع وجود تفاسیر و حتی ترجمه های گوناگون از یک اثر ارسطو را بیشتر در معرض مطالعه قرار دهد. چرا که در شرایط فعلی تنها سه ترجمه ی قابل استفاده از رساله ی اخلاق نیکوماخوس ارسطو به زبان فارسی موجود است که شامل ترجمه محمدحسن لطفی تبریزی ، ابوالقاسم پورحسینیو رضا مشایخیاست. در حالی که بسیاری از ترجمه های انگلیسی کتاب دیوید ریو از اخلاق نیکوماخوس با ترجمه های موجود به زبان فارسی مطابقت لازم را ندارد. خود دیوید ریو نیز در پانویس ها ذکر می کند که هر ترجمه ی انگلیسی از میان ترجمه های گوناگون به کدام اثر وفادار است و تاییدکننده ی کدام تفسیر از فلسفه ی اخلاق ارسطو است. بنابراین به نظرمی رسد، وجود تفسیرها و ترجمه های مختلف از این اثر ارسطو، از نیازهای معاصر فلسفه ی اخلاق در ایران است و ترجمه و شرح کتاب کارکردهای عقلانی در اخلاق نیکوماخوس ارسطو در پژوهش پیش رو، در صدد افزایش دانش نسبت به این تفاسیر و ترجمه ها است.