جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله بر آن است که با گزارش توصیفی-تحلیلی سخنان ابن سینا دیدگاه وی را درباره تجربه دینی از منظر فلسفی تبیین کند و از این طریق، پاره ای از پرسش های مهم در بحث معرفت شناسی تجربه دینی و واقع نمایی این تجربه را بر اساس آرای ابن سینا پاسخ گوید. متن اصلی مورد استناد در این پژوهش کتاب الاشارات و التنبیهات ابن سینا است که وی برخی از آرای خاص خود را تنها در آن بیان کرده است. مهم ترین نکاتی که در این پژوهش از منظر ابن سینا مطرح شده، عبارتند از: تبیین منشأ توهمات خودساخته و بی پایه و نیز مشاهدات اصیل و واقع نما؛ بیان چرایی اصل و نحوه نیازمندی پاره ای از مشاهدات اصیل به تأویل و تعبیر ؛ تشریح فرایند وقوع این رویدادها در حالت بیداری و حالت خواب؛ توضیح نقش بیماری، ترفندهای ساختگی، تزکیه و تهذیب نفس و نیز قوت و ضعف آن در حصول این تجربه ها؛ بیان مراتب و انواع تشکیکی آن ها و نشان دادن منشأ زمینه مند بودن برخی (و نه همه) تجربه های حسی.

نگرش دوساحتي بودن انسان و اعتقاد به تجميع نفس مجرد و بدن مادي به‌ عنوان دو سنخ متمايز در موجودي به نام انسان از مباحث چالش‌انگيز تاريخ فلسفه است. در اين ميان، مي‌توان به سهم چشمگير ابن‌سينا در تبيين ماهيت نفس، چگونگي ارتباط نفس با بدن و به موازات آن انقطاع نفس از بدن اشاره کرد. اين مقاله با رويکرد تحليلي و بررسي اسنادي با هدف تبيين چگونگي اتحاد و انقطاع نفس از منظر ابن‌سينا تدوين يافته است. يافته‌هاي پژوهش حاکي از اين است که در انديشه ابن‌سينا نفس، بدون سابقه مادي و مجرد آفريده شده‌ و از تنزلات عقل در عالم ماده و همراه بدن خلق گرديده، سپس از بدن جدا شده، در قوس صعود، ديگر بار مجرد مي‌شود. پس چيزي در «قوس صعود مجرد نمي‌گردد مگر اينکه از ابتدا نيز مجرد باشد. وي علت انقطاع نفس را بدن و اختلالات ناشي از روح بخاري مي‌داند؛ زيرا براساس نظام‌واره فلسفي ابن‌سينا با تحليل بدن و از بين رفتن وساطت روح بخاري، نفس منقطع مي‌شود. همچنين وي درباره مرگ ارادي و اخترامي نتوانسته تبيين دقيقي ارائه دهد و علت انقطاع نفس را تنها در مرگ طبيعي به طور واضح و سازگار با مشاهدات بشري شرح مي‌دهد.

از دیر باز انسان در نظاره آسمان و زمین و شگفتی های آن، همواره در جستجوی حکمت ونظم؛ یا اثبات فقدان نظم در جهان هستی بوده است. و در این میان عده ای بی نظمی، اتفاق و تصادف را علت آن پنداشته و دسته ای دیگر کاملیت و احسن بودن نظام هستی را علتی بر نظم و هماهنگی جهان دانسته و به اثبات آن پرداخته اند. در واقع بر اساس پذیرش اصل واقعیت و اینکه پیوند انسان و جهان با هم پنداری نبوده بلکه دارای واقعیت است، بحث هماهنگی و نظم و مسأله ی به نام نظام احسن مطرح می شود که آیا واقعیت های جهان هماهنگ و منظم می باشند یا پراکنده و گسیخته از هم هستند؟ بنابراین مسأله نظام احسن یکی از مسائل بنیادی در نظام های الهیاتی به ویژه فلسفه و حکمت الهی به شمار می آید. بحث نظام احسن در حکمت الهی با مسائلی از قبیل علم باری تعالی و عنایت الهی؛ و مسأله شرور به عنوان شبهه در برابر نظم و نظام احسن هستی قرار دارد که در اصل این شبهه را می توان برخاسته از بطن نظریه نظام احسن دانست. نظام احسن، قاعدتاً نظامی است که به طورکلی یا شر در آن راه نیافته یا شرور بسیار اندکی را شامل می شود و این میزان از شرور، ضرری بر احسن بودن نظام محسوب نمی شود، حال آنکه به نظر مردم و بعضی از فلاسفه غرب، تعداد شرور در نظام هستی بسیار زیاد است. در این میان دو فیلسوف بزرگ؛ ابن سینا و توماس آکویناس به بررسی و اثبات نظام احسن و شناسایی ماهیت شرور می پردازند. به طوری که ابن سینا شرور را عدمی و ناشی از فقدان دانسته و آکویناس شرور را لازمه نظم و عدالت در عرصه هستی می داند؛ این دو متفکر بزرگ با توجه به بحث عنایت الهی و علم باری تعالی، اراده خداوند و نفی نسبی و عدمی و لازمه اختیار بودن مسأله شرور، به اثبات نظامی احسن می پردازند.

محور اصلی این پایان نامه فهرست بندی و موضوع بندی دو اثر برجسته و گرانسنگ ابن سینا است. بخش الهیات نجات و مقاله 10 - 9 الهیات شفا در بردارنده مسائل پیچیده و دقیق دارد که فهم و درک آنها نیاز به صرف ساعت ها، مطالعه، بررسی و پژوهش دارد.الهیات نجات دارای دو مقاله است. مقاله اول 21 فصل و مقاله دوم 41 فصل است. مقاله نهم و دهم شفا نیز هرکدام چند فصل دارد. که موضوع اصلی آنها حول مسائل و مباحث الهیات است و بخش هایی از این دو کتاب عینا تکرارشده است و کاملا یکسان نگاشته شده اند.ارزش علمی و دستاورد پژوهشی ومجموعه های فهرست بندی شده بر فرهیختگان و دوست داران حکمت و دانایی معلوم و روشن است.تعامل سریع و آسان مخاطب و پرسشگر با اندک تأملی از طریق حروف الفبا با برجستگی مفهوم یا واژه خاصی برقرار می شود و تصنیفات این فیلسوف بزرگ با مضامین عقلی و فلسفی صرف سهمی سترگ در ساختار فهم بشر و رفع حیرانی ها و سرگردانی های اعتقادی و فکری خواهد داشت.مهمترین مسئله پس از فهم مطلب و محتوا دسته بندی و گزینش عنوان مناسبی است که در نگاه اول با یک عنوان کلی و سپس با عناوین کوچکتر ابهامات را مرتفع می سازد . در چارچوب حروف الفبا موضوعات پراکنده به صورت منظم و دقیق به بند کشیده می شوند چینش منطقی عناوین انتقال به پاسخ را سریع تر مقدور می کند و امکان درک سخن را برای خواننده مهیا می سازد و فرصت می دهد تا مرزها و حدود موضوع و بحث به خوبی تصویر شود.