جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در خصوص تحلیل کنش ارادی دو نگرش کلی در فلسفه غرب وجود دارد: تبیین علّى و تبیین عقلانی غیرعلّی. دیدگاه نخست، نظریه کلاسیک و رایج در تاریخ فلسفه و اندیشه غربی بوده است، اما دسته دوم در قرن معاصر شکل گرفته است. بنا بر دیگاه نخست، عناصر درونى کنشگر یعنى میل، قصد و باور با کنش وی رابطۀ علّى دارند و تبیین کنش با استناد به آنها مصداقى از تبیین علّى است. جان سرل فیلسوف پرآوازه معاصر از طرفداران دیدگاه دوم، شش پیش‌فرض را برای نظریه نخست برشمرده، آنها را به نقد می‌کشد. این مقاله با استناد به سخنان سرل و طرفداران دیدگاه نخست، پیش‌انگاره‌های شش‌گانه سرل و انتقادات او را تبیین، تحلیل عقلانی و ارزیابی می‌کند. پیش‌فرض‌های یادشده عبارتند از: علیت باورها و امیال برای کنش‌های عقلانی، عقلانیت به‌مثابه پیروی از اصول و قواعد خاص، عقلانیت به‌مثابه یک قوه شناختی مستقل، ضعف اراده معلول اختلال در مقدمات روان‌شناختی کنش، عدم وجود دلایل غیرتمایلی برای کنش و تحقق عقلانیت در فرض سازگاری مجموعه امیال پیشین. سرل معتقد است این پیش‌فرض‌ها ناتمام‌اند. برخی از انتقادات سرل و دیدگاه­های ایجابی وی جای مناقشه دارد، از جمله این که نفس کنشگر علت کنش است، نه باورها و امیالش، ایده دلیل غیرتمایلی برای کنش سرل ناتمام است و در این گونه دلیل نیز پای تمایل در میان است، برخلاف مدعای نظریه‌پردازان الگوی کلاسیک، قلمرو عقلانیت شامل اهداف و باورهای نخستین نیز می‌شود.

یکی از پرسش‌های مهم در باب توصیفات معین، تفاوت میان کاربردهای دلالتی و وصفی از این توصیفات است. دانلان به نظریه‌های راسل و استراوسون درباره توصیفات معین به این دلیل که هر دوی آن‌ها موفق نمی‌شوند کاربرد دلالتی را توضیح دهند، ایراد می‌گیرد اما هیچ‌جا به ما مجموعه‌ای از شرایط لازم و کافی را برای تشخیص هیچ کاربردی نمی‌دهد. کریپکی نیز معتقد است تفاوت کاربردهای دلالتی و وصفی، در واقع تفاوت میان دلالت گفتار گوینده و دلالت معناشناختی است. دلالت گفتار گوینده و دلالت معناشناختی در کاربرد وصفی با هم منطبق‌اند، اما در کاربرد دلالتی، ممکن است با هم متفاوت باشند. براساس نظریه افعال گفتاری، روایت کریپکی نمی‌تواند کاملاً درست باشد، با این حال، تفاوت میان دلالت گفتار گوینده و دلالت معناشناختی شبیه تفاوتی است که میان مراد گوینده و معنای جمله وجود دارد، هرچند کریپکی روش عجیبی را برای بیان آن اتخاذ می‌کند، زیرا دلالت، برخلاف معنا، یک فعل گفتاری است. اما راه‌حل سرل برمبنای نظریه افعال غیرمستقیم گفتاری اوست؛ یعنی گوینده چیزی می‌گوید، منظورش آن چیزی است که می‌گوید اما چیز دیگری را هم منظور دارد. در روایت سرل، فعل مضمون در سخنِ اولیه گوینده که به معنای حقیقی در اظهار او بیان نمی‌شود، به صورت غیرمستقیم از طریق انجام فعل مضمون در سخنِ ثانویه او که به معنای واقعی بیان می‌شود، انجام می‌گیرد. از نظر سرل، همه کاربردهای دلالتیِ دانلان فقط کاربردهایی‌اند که در آنجا گوینده توصیف معینی را به کار می‌برد که رویه ثانویه‌ای را که دلالت ذیل آن انجام می‌شود، بیان می‌کند.

جان سرل با صورت‎بندی نظریۀ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی می‌کوشد توضیحی قانع‎کننده برای رابطۀ بین حالت‎های ذهنی و بدن (مغز) و حل ‎و فصل مشکل کهن ذهن−بدن ارائه دهد. خاستگاه اصلی طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی، نظریه‎های زیست‎شناسی و فیزیکی، به‌ویژه دو نظریۀ تکامل زیستی و اتمی ماده است؛ بنابر نظر سرل، حالت‎های ذهنی همانند آگاهی و حیث التفاتی، بخشی از جهان طبیعی هستند و فرایندهای زیست‎شناختی مغز، یعنی فرایندهای سلول‎های عصبی سبب ایجاد آگاهی و نیز حیث التفاتی می‎شوند. هدف این مقاله سنجش انتقادی مفهوم سرل از طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی مبتنی بر موضوع مرتبط با «حیث التفاتی» است؛ ازاین‌‎رو نخست با توضیح نظریۀ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی سرل نشان داده می‎شود که مبانی اصلی این نظریه عبارتند از اینکه همۀ پدیدار‎های ذهنی، مانند احساسات و عواطف، افکار و اندیشه‎ها معلولِ فرایندهای فیزیکی و شیمیایی موجود در مغزند و نیز پدیدار‎های ذهنی صرفاً ویژگی‎های سطح بالاتر مغزند. سپس با بیان اشکالات این نظریه مشخص می‎شود که آیا برخورد با آنها (اشکالات) از موضعِ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی امکان‎پذیر است؟

تعین معنای متن یکی از مسائل مهم فلسفه زبان معاصر است. هرمنوتیک فلسفی در پاسخ به این مسئله، قائل به عدم تعین معنای متن شده است. عدم تعین معنای متن هسته مرکزی معناشناسی‌های جدید و حاکی از نوعی عدم قطعیت در فلسفه معاصر است. این مقاله می‌کوشد تا این مسئله را به دو سنت فلسفه تحلیلی زبان متعارف به نمایندگی جان سرل و علم اصول فقه به نمایندگی شهید سید محمد باقر صدر عرضه کند. جان سرل، با تکیه بر مبانی همچون: افعال گفتاری، حیث التفاتی فردی و حیث التفاتی جمعی و مبتنی بر قواعد قوام بخش اجتماعی معنای متن را متعین می‌داند. از سوی دیگر شهید صدر نیز با تکیه بر مبانی همچون: قرن اکید و تعین دورنی معنا، تعین استعمالی معنا، تعین مبتنی بر ظهور معنا، تعین سیستمی و اجتماعی معنا، معنای حاصله از متن را متعین می‌داند. از این رو در این مقاله کوشیده‌ایم ضمن مقایسه دیدگاه این دو فیلسوف معاصر، نقاط اشتراک و افتراق معناشناختی دو متفکر را مورد بررسی قرار داده و راه را برای شکل‌گیری دانش‌های میان رشته‌ای میان فلسفه تحلیلی و علم اصول فقه بگشاییم.

روش و شیوه امام باقر؟ع؟ همانند دیگر حضرات معصوم؟عهم؟ در الگوسازی قولی و فعلی شیعیان نقش اساسی دارد. به نظر می‌رسد با تحلیل احتجاجات ایشان در حدیثی از باب الحجه اصول کافی بر اساس نظریه‌های زبان شناسی، بتوان به بینش‌های جدیدی دست یافت. این نوشتار طبق نظریه کنش گفتار جان سرل می‌باشد. این نظریه در تکوین تحلیل گفتمان نقش ویژه‌ای داشته است. از دیدگاه جان سرل کنش گفتاری به بخش‌های اظهاری، ترغیبی، عاطفی، تعهدی و اعلامی تقسیم می‌شود. بررسی نشان می‌دهد که در احتجاجات امام باقر؟ع؟ کنش اظهاری بیش از دیگر کنش هاست و کنش‌های دیگر به مراتب خیلی کمتر به کار رفته است. به عبارتی متن حدیث ابتدا در بیان واقعیت و سپس ترغیب حضرت برای تشویق مخاطب در امر حجت الهی و اعلام شرایط پذیرش یا عدم پذیرش امر امامت بیشترین کاربرد را داشته است. تطابق بافت موقعیتی حدیث با انواع کنش‌های به کار رفته در متن، قدرت بالای مخاطب شناسی و درک عمیق آن بزرگوار از بافت موقعیتی را نشان می‌دهد، چرا که گفتار امام، درحقیقت واکنش ایشان در برابر انحراف جامعه اسلامی در امر حجت الهی و سیاستهای غلط و سودجویانه حکومت اموی است. شیوه استفاده در این تحقیق توصیفی، تحلیلی به صورت تحلیل محتوا (گفتمان) است. واحد تحلیل، جمله قرار گرفته است و ابزار تحقیق کتابخانه‌ای می‌باشد.

ترجمه ماشینی : از دیدگاه تاریخ ایده‌ها، این کتاب بسیار افلاطونی است. هر گونه درک از وجود موجودات به عنوان یک مصوبه در غیاب آن می درخشد. می گویند اگر کسی که بار خودش است یک احمق مشتری داشته باشد، نویسنده ای که ویراستار خودش است نقص های ارتباطی او را پرورش می دهد. در مورد این کتاب، که پیش‌بینی می‌شد در دسامبر 2016 از مطبوعات مرده بود، تمایل شدید به کلمات اختصاری (W, H, DMS - که گاهی با اشتباه تایپی به DSM, TPS تغییر می‌کرد) و منابع غیردوستانه و توسعه‌نشده به‌عمد به‌منظور منصرف کردن به‌نظر می‌رسد. خوانندگان دوستانه با این وجود، این مقاله ممکن است چیزی مهم را در خود داشته باشد، شاید راهی برای افلاطونی ها برای غلبه بر محدودیت های شناخته شده خود، رفتاری که خود افلاطون در «کشتی که در سوفیست» مرتکب می شود از خود نشان می دهد. با این حال، این داور نمی تواند آن را مشخص کند، زیرا نویسنده اهمیتی به اشاره به آن ندارد. شاید این اطلاعیه کوتاه به اندازه کافی جذاب باشد که دیگران نیز آن را امتحان کنند. کلمات خود نویسنده («پیشگفتار») به شرح زیر است: "این مجموعه مقالات در 10 سال گذشته نوشته شده است و مهمترین و طولانی ترین آنها در سال گذشته است. همچنین آنها را ویرایش کرده ام تا آنها را به روز کنم (2016). صفحه کپی رایت دارای تاریخ اولین چاپ و جدید است. نسخه‌ها در آنجا یادداشت می‌شوند، همانطور که من مقالات قدیمی را ویرایش می‌کنم یا مقالات جدید اضافه می‌کنم. همه مقاله‌ها درباره رفتار انسان هستند (همانطور که همه مقاله‌های هر کسی در مورد هر چیزی است)، و به همین ترتیب در مورد محدودیت‌های داشتن نسب اخیر میمون (8 میلیون سال یا بیشتر). کمتر بسته به دیدگاه) و کلمات و اعمال آشکار در چارچوب روانشناسی ذاتی ما همانطور که در جدول نیت ارائه شده است. همانطور که ریچارد لیکی تکامل گرا معروف می گوید، مهم است که به خاطر داشته باشیم نه اینکه ما از میمون ها تکامل یافته ایم، بلکه در هر راه مهم، ما میمون هستیم. اگر در مدرسه به همه درک واقعی از این (یعنی بوم شناسی و روانشناسی انسانی) داده می شد، شاید تمدن فرصتی پیدا می کرد. به نظر من، این مقالات و بررسی ها دارای عناصر جدید و بسیار مفید بسیاری هستند، به این دلیل که از نسخه شخصی من از دیدگاه سیستمی دوگانه اخیراً (حدود دهه 1980) که از مغز و رفتار ما توسعه یافته است، استفاده می کنند تا یک سیستم منطقی از عقلانیت (شخصیت، روانشناسی، ذهن، زبان، رفتار، اندیشه، استدلال، واقعیت و غیره) که به شدت در علوم رفتاری (روانشناسی، فلسفه، ادبیات، سیاست، انسان شناسی، تاریخ، اقتصاد، جامعه شناسی و غیره) کمبود دارد. فلسفه حول محور دو نویسنده ای است که من مهمترین آنها را یافته ام، لودویگ ویتگنشتاین و جان سرل، که ایده های آنها را در چارچوب سیستم دوگانه (دو نظام فکری) ترکیب کرده و گسترش می دهم که در تحقیقات اخیر تفکر و استدلال بسیار مفید است. همانطور که اشاره کردم، از نظر من اساساً همپوشانی کاملی بین فلسفه، به معنای دقیق سؤالات پایداری که مربوط به رشته دانشگاهی است، و روانشناسی توصیفی تفکر (رفتار) درجه بالاتر وجود دارد. هنگامی که شخص بینش ویتگنشتاین را درک کرد که فقط این موضوع وجود دارد که چگونه بازی زبانی باید انجام شود، شرایط رضایت را تعیین می کند (چه چیزی یک جمله را درست یا راضی می کند و غیره) و این پایان بحث است. حالا که فکر می‌کنم فهمیدم بازی‌ها چگونه کار می‌کنند، بیشتر علاقه‌ام به فلسفه را از دست داده‌ام، که البته ویتگنشتاین می‌گوید که باید باشد. اما از آنجایی که آنها نتیجه روانشناسی فطری ما هستند، یا به قول ویتگنشتاین، به دلیل عدم تیزبینی زبان، مشکلات در تمام گفتمان بشری وجود دارد، بنابراین نیاز بی پایان به تحلیل فلسفی، نه تنها در علوم انسانی وجود دارد. از فلسفه، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، علوم سیاسی، روان‌شناسی، تاریخ، ادبیات، دین و غیره، اما در «علوم سخت» فیزیک، ریاضیات و زیست‌شناسی. این امری جهانی است که سؤالات بازی زبانی را با سؤالات علمی واقعی در مورد اینکه حقایق تجربی چیست مخلوط کنید. علم گرایی همیشه وجود دارد و استاد آن را از مدت ها قبل پیش روی ما گذاشته است، یعنی ویتگنشتاین (از این پس W) اصولاً با کتاب های آبی و قهوه ای در اوایل دهه 1930 شروع شده است. با این وجود، درک واقعی از کار ویتگنشتاین، و در نتیجه نحوه عملکرد روانشناسی ما، در دهه دوم قرن بیست و یکم، به ویژه به دلیل P.M.S، در حال گسترش است. هکر (از این پس H) و دانیله مویال-شاروک (از این پس DMS)، و همچنین به بسیاری دیگر که برخی از برجسته‌ترین آنها را در مقالات ذکر می‌کنم. وقتی چند سال پیش "درباره یقین" را خواندم، در یک بررسی آمازون آن را به عنوان سنگ پایه فلسفه و روانشناسی و اساسی ترین سند برای درک رفتار توصیف کردم، و تقریباً در همان زمان DMS در حال نوشتن مقالاتی بود و اشاره می کرد که این مشکل را حل کرده است. مشکل معرفت شناختی هزاران ساله که چگونه می توانیم هر چیزی را به طور قطع بدانیم. من متوجه شدم که W اولین کسی بود که آنچه را که اکنون به عنوان دو سیستم یا سیستم فکری دوگانه توصیف می شود درک کرد و یک اصطلاح سیستم دوگانه (S1 و S2) ایجاد کردم که به نظرم در توصیف رفتار بسیار قدرتمند است.

با عنایت به اینکه کاربست نظریه‌های جدید زبان‌شناسی در تحلیل متون دینی، افق‌های جدیدی را در برابر پژوهشگران هر دو حوزه قرار می‌دهد، پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی، بر اساس نظریه جان سرل، کنش‌های گفتاری را در داستان حضرت یوسف(ع)، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. نتایج، نشان از آن دارد که نظریه مذکور می‌تواند لایه-های عمیق‌تری از آیات قرآن کریم را آشکار سازد و از گزاره‌ها و اسلوب‌های شایع در قرآن با توجّه به سیاق و بافت آیات، معانی متعدّدی را برداشت کرد. از میان کنش‌های پنجگانه سرل، کنش‌های اظهاری و ترغیبی از بسامد بالاتری برخوردارند. علّت این بسامد بالا که بیشتر به صورت کاربرد غیرمستقیم و استفاده از معانی ثانوی استفهام، امر و نهی و نیز استفاده از جملات خبری به جای انشائی جلوه‌گری کرده است، نشان دادن عنایت ویژه خداوند متعال به بندگان مخلص خود، ترغیب و تشویق مخاطب به تفکّر عمیق در دین با عبرت گرفتن از حوادث این داستان و درک عقلایی داشتن از مسائل مختلف است. از نکات قابل توجّه در کنش‌های تعهّدی، عاطفی و اعلامی می‌توان به توکّل و اعتماد به خدا، پایبندی به اخلاق و پاکدامنی، بیان حالات روحی و عاطفی شخصیّت‌های داستان و ابراز همدردی با آنان، اعلام وحدانیت خداوند و بیزاری از مشرکان اشاره نمود که فضایی کاملاً معنوی را در داستان مذکور ایجاد کرده است.

هدف پژوهش حاضر بررسی کنش‌های گفتاری استنادات قرآنی امام ‌خمینی در بیانات سال‌های 1348-1357 براساس نظریه کنش‌ گفتاری است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که بیشترین کنش‌های گفتاری مستقیم در استنادات امام‌ خمینی 63 مورد از 130 مورد (48.46 درصد) مربوط به کنش ‌ترغیبی، کنش‌های‌ گفتاری اظهاری به تعداد 55 مورد (42.30 درصد) و کنش ‌گفتاری تعهدی 11 مورد (8.46 درصد) بود. کنش‌های عاطفی تنها یک مورد مشاهده شد (0.76درصد) و کنش اعلامی هیچ موردی از کنش ‌گفتارها را به خود اختصاص نداده بود. همچنین کنش‌های گفتاری غیرمستقیم در استنادات امام خمینی با بیشترین بسامد، مربوط به کنش ‌گفتاری تشویقی و ترغیبی است؛ این امر نشان‌دهنده‌ آن است که امام خمینی از اواخر دهه 40 تا پیروزی انقلاب اسلامی سعی داشتند عوام و خواص را به قیام و انقلاب ترغیب نمایند.

تبیین ماهیت پدیده‌های ذهنی، به‌ویژه آگاهی، از مهم‌ترین مسائل فلسفه ذهن و انسان‌شناسی معاصر است. فیلسوفان غربی و اسلامی همواره به تبیین این مسئله می‌پرداخته‌اند، ولی باتوجه‌به پیشرفت‌های جدید در «علوم‌شناختی»، از جمله علوم مربوط به عصب‌شناسی و هوش مصنوعی، تحلیل آگاهی اختلاف نظرهای متنوعی را به دنبال داشته است. سرل یکی از فیلسوفان تحلیلی معاصر است که در فلسفه ذهن خویش طرحی، به اعتقاد خودش نوین، برای حل مسئلة آگاهی و نسبت آن با مغز و سلول‌های عصبی ارائه کرده است. بر اساس دیدگاه وی که هم به دنبال نفی همسان‌انگاری آگاهی و امور فیزیکی و هم دوری از دوگانه‌انگاری دکارتی است، مقولاتی همچون آگاهی ویژگیِ سطح ظاهری مغز و معلول فرایندهای درون مغزی هستند. به گمان وی، علیت اجزای درونی مغز برای آگاهی و ویژگی سطح ظاهری بودن مغز می‌تواند چالش‌های مربوط به رابطة ذهن و بدن را برطرف کند؛ پژوهش حاضر با روش تحلیلی - انتقادی، پس از تبیین دیدگاه وی، به بررسی انتقادی آن خواهد پرداخت. از سویی تحلیل وی از علیّت اجزای درون‌سلولی مخدوش است و از سوی دیگر، تحقق آگاهی در مغز محال است. همچنین وی ادلة مطلوبی برای اثبات مدعای خویش ارائه نکرده است.

مسألۀ ارادۀ آزاد، از دیرباز تابکنون همواره یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی و کلامی به شمار می‌رود. علامه جعفری، ویتگنشتاین متقدم و جان سرل، سه فیلسوفی هستند که هرکدام در چارچوب فکری‌شان، دستاوردی قابل توجه در تبیین بحث «ارادۀ آزاد»، عرضه کرده‌اند. هر سه متفکر از سوژۀ غیر مادی در جهت اثبات ارادۀ آزاد استفاده می‌کنند. علامه جعفری آن را «منِ مابعدالطبیعی»، ویتگنشتاین، «سوژۀ متافیزیکی» و سرل آن را «خودِ غیرتجربی» می‌نامد. نیز در منظومه فکری این سه فیلسوف، اصل علیت نقشی بنیادین و روزنی قابل توجه برای امکان یا امتناع ارادۀ آزاد فراهم می‌کند. علامه جعفری اصطلاح «ارادۀ آزاد» را برنمی‌تابد و با آن مخالفت می‌کند این بدین دلیل است که از نظر او اراده امری غریزی و مکانیکی است؛ اما از سوی دیگر «منِ مابعدالطبیعی» می‌تواند اراده را از بندِ مکانیکی برهاند و آن‌را آزاد سازد. بنابراین رویکرد علامه جعفری در پاسخ به این پرسش که آیا ما واجد اختیاریم یا خیر به این نتیجه می‌انجامد که ما مختاریم. بنابراین رویکرد او در این زمینه اختیارگرایانه است؛ رأی علامه جعفری را می‌توان به‌مثابه ناسازگارگرای آزادی‌گرا قلمداد نمود. از سوی دیگر، سرل دو فرضیۀ مختلف در این باب ارائه می‌کند. درفرضیۀ اول، ارادۀ آزاد یک توهم است و به طور تام برساختۀ حالات نورونی و سطح زیرین مغز است؛ بنابر این فرضیه، ناسازگارگرایی او از نوع «تعین‌گرایی قوی» است. اما در طرح فرضیۀ دیگر او «ارادۀ آزاد» را اثبات کرده و از قید و بندِ تعین‌گرایی می‌رهاند. در این فرضیه نظر او به‌مثابه، ناسازگارگرای آزادی‌گراست. نیز ویتگنشتاین با طرح ارادۀ پدیداری و ارادۀ متافیزیکی، دو مسیر مجزا فرارو می‌نهد. در ارادۀ پدیداری، اگرچه رابطه‌ای بین اراده و کنش برقرار نیست، لیکن کُنِش آزادانه تلقی می‌شود؛ نظر او را می توان به نحوی ذیل ناسازگارگرای آزادی‌گرا جای داد. از سوی دیگر بااینکه باب سخن محصل در خصوص ارادۀ متافیزیکی ممتنع است، لیکن به‌ نحوی می‌توان وجهۀ آزادی‌گرایی را از آن استنباط نمود. در این رساله نگارنده تلاش می‌کند تا از اهم مطالب، با روش توصیفی، تحلیلی، تطبیقی و انتقادی پرده برگیرد و ضمن تشریح آرای سه فیلسوف در باب ارادۀ آزاد، به نکات تطبیقی (اشتراکات و افتراقات) بپردازد.