جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: بررسی دقیق آثار برخی حکما و عرفای ایرانی اشتراکاتِ معنادارِ آن‌ها را نشان می‌دهد که این موضوع حاکی از پیوستگی روش آن‌ها است. مولانا شاعری است که بنابر گواهی تذکره‌ها و آثار خود وی، از حکما و عرفای پیش از خود تأثیر پذیرفته است. ازسوی‌دیگر شیخ شهاب‌الدین سهروردی، حکیمی است که با نگاه خاص فلسفی- عرفانی بر آرای عرفانی پس از خود تأثیر گذاشته است. نگاهی گذرا به تألیفات سهروردی این ظن را تقویت می‌کند که مولوی در سرایش مثنوی به آن‌ها نظر داشته است. یکی از ساحات مهم در طرزِ بیانِ عرفا و فلاسفه بهره‌گیری از تمثیل و حکایت است. آثار فارسی سهروردی که در آن زبانِ شیخ به زبان آثار عرفانی نزدیک شده، سرشار از تمثیل‌ها و حکایات است. نگاهی گذرا به آثار فارسی سهروردی خواننده آشنا با مثنوی را به مشابهتهایی معنادار میانِ تمثیل‌ها و حکایات این آثار رهنمون می‌کند. در این تحقیق در پی آن هستیم که ساختار و محتوای این تمثیل‌ها را به صورت تطبیقی و با شیوه توصیفی- تحلیلی بررسی کنیم.

ادبیات داستانی در میان انواع ادبی از جایگاهي ویژه برخوردار است و در میان انواع ادبیات داستانی ادبیات کودک بدليل نقش آن در رشد و پرورش پایه¬های تفکر، اهميتي بسيار دارد. شیخ اشراق، در مقام فیلسوف بزرگ ایرانی و مسلمان که پایه‌گذار مکتب فلسفی اشراق است، برای بیان اندیشه¬های فلسفی و عرفانی خود از ادبیات داستانی بهره گرفته ¬است. ساده¬سازی و تبدیل این مفاهیم متناسب با بیان کودکان، راهی برای ورود و آشنایی با اندیشه¬های ناب این فیلسوف است. داشتن مفاهیم فلسفی قابل بحث و مفهوم برای کودکان، قابلیت چالش و گفتگوی جمعی، داشتن محتوای برانگیزاننده و داشتن شخصیتهایی مشابه کودکان که در تجربه زیسته کودک بتوانند شریک شوند، از ويژگيهای داستانهای مناسب برای طرح در «فلسفه و کودک» است. نشر ثالث در سال 2019ـ2018 و به سفارش سازمان یونسکو در ایران، شش جلد مجموعه داستانی با نام ناکجاآباد و با الهام از اندیشه¬های سهروردی منتشر کرده است. در پژوهش حاضر بصورت مورد¬کاوی، این -مجموعه داستانها، از جهت بکارگیری مفاهیم فلسفی در آنها بررسی شده ¬است. چیستی مفاهیم فلسفی موجود در این¬ داستانها و همچنین تحليل مؤلفه¬های کارآمدی داستانهای فکری در این مجموعه، نشان ميدهد که این داستانها برای مباحث فلسفی در حلقه¬های کندوکاو فکری قابل استفاده هستند.

تصاویر مرکزی یا کلان‌استعاره­ ها در مقام گزاره­ حاوی اندیشه­های نابی‌اند که از تجربه­های شخصی عارف نشأت می ­گیرند. ازاین‌رو، رمزگشایی و تبیین معانی ثانویۀ آن­ها جهان­بینی عارف را بیش از پیش آشکار می­کند. این تصاویر ایماژهایی معرفتی‌اند که هم در شکل تجلی سطحی و هم شهودی قابلیت بروز دارند. این جستار به بررسی پیوند خورشید از یک سو با مفاهیم فلسفی و اسطوره­ای (عقل فعال و نورالانوار) و از دگر سو با ایماژهایی چون سیمرغ، درخت، کیخسرو و پیر سعی دارد کارکرد تصویر خورشید را به‌عنوان رمزی که با معنی به وحدت رسیده است، تبیین نماید. یکی از دستاوردهای این پژوهشِ توصیفی و تحلیلی، تجلی شهودیِ پدیدار خورشید است که اسباب تمایز داستان­های رمزی سهروردی را فراهم می­کند؛ به‌نحوی که سبب می­شود خورشید سطوح زبانی را پشت سر نهد و به یک «معنی­واره» یا ادراکی مفهومی تبدیل شود. دستاورد دیگر، درهم تنیدگی تصویر و معنا در نظام فکری و زبانی سهروردی است که بیان­کنندۀ دو رهیافت محوری است: این تصاویرند که معنی را می­سازند نه معانی تصاویر را. و دیگری، ایماژهای پدیداری هویت مشترکی را بین دریافت ذهنی و جسم برونی­ ایجاد می­کنند. بنابراین چنین تصاویری علاوه بر گریزپذیری و غامض بودن، لغزان و نامشروط نیز هستند و برای معانی متعدد به‌کار می­ روند.

تاریخ اندیشه بشری، مرهون دانشمندان و فیلسوفان متعددی است که در دوران طلایی تمدن اسلامی ظهور یافتند. روش­های متنوع اندیشه­ورزی، فرهنگ و تمدن جوامع مسلمان را از جهات گوناگون شکوفا نمود. نقش رشد ریاضیات و ابزارهای آن، در این شکوفایی قابل چشم­پوشی نیست. خوارزمی از مهم­ترین ریاضی­دانان آن دوره، سنگ بنای متد علمی را استوار کرد. ابن­هیثم به مثابه شخصیت پیش­گام متد علمی، پایه علوم و تکنولوژی را بنا نهاد. فارابی، فیلسوف سیاسی- اجتماعی، به این مسأله توجه کرد که باید معقولات را تجسمی نمود و دستاوردهای خرد و عقل را از طریق هنر در سطح جامعه انتشار داد و هنرمندان مدینه فاضله باید نقش حاملان دین را بر عهده داشته باشند. سهروردی از یک­سو، تجربه عرفانی و شهود را در کنار عقل و روش استدلالی قرار داد و از دیگر سو، هنرمند مدینه فاضله فارابی را تمثل بخشید. به دیگر سخن، رساله­های رمزی عرفانی شیخ اشراق، رمزنگاری و تجسم­بخشی سعادت معقول و حقایق نطقی به شمار می­آیند. هر یک از این روش­های تفکر، سهمی در تمدن بشری به خود اختصاص داده­اند که بقا و توسعه تمدن بدون آن­ها متصور نیست. نکته اساسی، حفظ اعتدال در پرداختن به هر یک از وجوه اندیشه­ورزی است.

مقصود حكیم سبزورای از این تألیف، ایجاد زمینه و دیدگاه عمومی، منطقی، فلسفی و عرفانی برای ورود و فهم به درس اسفار اربعه ملاصدرا بود. وی با زبردستی و مهارت خاص موفق به انجام این امر شد و در قالب شعرهای زیبا این كار را انجام داد. هیچ كتابی پس از تألیف شرح منظومه، تاكنون نتوانسته جایگزین آن از حیث روش و مبانی گردد. مطالب كتاب كه در هفت مقصد تدوین شده است بدین شرح می باشد. مجلد سوم و چهارم، شرح منظومه شهید مطهری می باشد.

پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در پی تبیین و تحلیل علم الهی از دیدگاه شیخ اشراق است.سهروردی برخلاف حکمای مشاء که ملاک عاقلیت و معقولیت را تجرد از ماده می دانشتند ،معتقد است که ملاک عالمیت و معلومیت «نور» است و چون خداوند نور الانوار و نور محض است و حقیقت نور هم چیزی جز ظهور نیست و علم ادراک هم همان ظهور است پس خداوند عین ظهور و علم است.مشائیان با استناد به اصل علیّت و از طریق صور مرتسمه به اثبات و تبیین علم خداوند به اشیاء قبل و بعد از ایجاد پرداخته اند، اما شیخ اشراق بر این باور است که نظریه علم تفصیلی حق تعالی به اشیاء از طریق صور علمی کلی که لازم ذات می باشند مستلزم اشکالات متعدد است.صاحب حکمت اشراق در علم خداوند به اشیاء اعم از مجرد و مادی، در مقام فعل دارای دیدگاه خاصی است که از دو طریق یکی از طریق اثبات علم حضوری نفس به خود ، قوا و بدن و دیگری از طریق تحلیل حقیقت ابصار به تبیین آن می پردازد. وی معتقد است که به دلیل احاطه قیّومی حق تعالی به موجودات و اضافه اشراقی و علّی نسبت به اشیاء، بدون اینکه نیاز به صورت یا چیز دیگری باشد ،نورالانوار به همه اشیاء علم حضوری داشته و وجود خارجی موجودات همان علم و معلوم واجب تعالی است.و در ادامه نگارنده به تحلیل و بررسی قول شیخ اشراق پرداخته و نقاط قوت وضعف این دیدگاه را تبیین نموده است.