جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن‌ در بین اقوام عرب‌ و به‌ زبان‌ عربی نازل‌ گشت ولیکن‌ آنها در درک‌ الفاظ‌ و عبارات‌ آن‌ یکسان‌ نبودند، لذا پیامبر اسلام خود‌ از همان‌ ابتدا به‌ شرح و توضیح بعضی آیات مجمل‌، مبهم‌ و تعیین‌ ناسخ‌ و منسوخ‌ آیات‌ اهتمام ورزید. بعد از پیامبر امامان معصوم به مدد علم الهی این مهم را انجام می‌دادند، بعد از وفات ایشان صحابه و پیروان دیگر با شنیدن و به خاطر سپردن این احادیث، آنها را به نسل‌های بعدی انتقال دادند. اندیشمندان اخباری با تأکید بر مطالعه و بررسی این روایت‌ها در قالب دانش تفسیر شیعه به طرح آثاری پرداختند که به تفاسیر نقلی و روایی شیعه شناخته شد. «تفسیر المعین» اثر ارزشمند نورالدین کاشانی، از تفاسیر مهم و مشـهور روایـی شـیعه است که با استفاده از احادیث و روایات معصومین (ع)، در قرن یازدهم هجری قمری نگارش یافتـه است. نورالدین شاگرد عموی پدرش، مرحوم ملا محسن فیض کاشانی و بیش از همه تحت تأثیر وی قرار داشت. تفسیر المعین نیز از نظر ساختار و روش قابل مقایسه با تفسیر صافی مرحوم فیض کاشانی است. در این پژوهش تلاش شده است، «تفسیر المعین» اثر نورالدین کاشانی با توجه به عصر ایشان به تفصیل مورد بررسی قرار گیرد؛ در این مسیر ضمن بررسی زندگی، اندیشه و آثار نورالدین کاشانی، به تأثیر اندیشه‌های فیض کاشانی بر وی می‌پردازیم. از نقاط قوت تفسیر المعین این که تفسیری است با بیان ساده و روان، موجز و نظام‌مند، که در آن علاوه بر توجه به موارد دو تفسیری، به جنبه‌های شیعی تفسیر قرآن پرداخته شده است؛ در طرف مقابل نیز کلی‌گویی و عدم توجه به جزئیات و همچنین تک بعدی بودن روش‌شناسی از نقاط ضعف این تفسیر است

پایان نامه به عنوان ” بررسی تطبیقی دیدگاه شیخ مفید و فیض کاشانی در موضوع گستره علم امام (ع)“ می باشد که در آن به نظریات کلامی شیخ مفید و فیض کاشانی درباره ی منشأ علم امام، منابع علم امام و گستره علم امام پرداخته شده است. بر اساس تحقیقی که انجام داده شده، بر می آید که شیخ مفید قائل به محدودیت علم امام می باشد ولی فیض کاشانی بیان می کند که امام از علم گسترده ای برخوردار است. در مورد منابع علم امام هر دو بزرگواران می فرمایند که یکی از منابع علم امام قرآن مجید می باشد که آئمه علیهم السلام بعضی از علومشان را از قرآن دریافت می کنند،روایات متعددی هم به عنوان شاهد و تایید ذکر شده است.. همچنین می گویند که علوم از طریق پیامبر اعظم (ص) به امامان منتقل می شود که این علوم نسل به نسل به سایر آئمه علیهم السلام انتقال می یابد که بعضی از روایات از منابع هر بزرگواران به عنوان شاهد و موید ذکر شده است. در مورد گستره علم امام شیخ مفید ذکر می کند که علم به شهادت خویش برای امام واجب نیست اما اگر امام این نوع علم را بداند خداوند به او تفضل کرده است ولی فیض کاشانی بیان می دارد که آئمه علیهم السلام به شهادت خویش آگاه بوده اند همچنین در مورد علم به اعمال بندگان شیخ مفید می فرماید که برای تصدی مقام امامت این نوع علم لازم نیست و اگر امام این نوع علم را بداند تفضل خداوندی است ولی فیض کاشانی می گوید که تمام آئمه علیهم السلام از اعمال بندگان آگاهی داشتند.

ابتلا و استدراج از جمله سنت های الهی هستند که در مواجهه با برخی مسائل زندگی باعث طرح پرسش هایی شده اند؛ از قبیل این که ملاک های ابتلا و استدراج چیست و رابطه ابتلا و استدراج با صفات الهی چگونه است؟ متکلمان اسلامی با رهیافت ها و رویکردهای مختلفی در صدد پاسخ به این پرسش ها بوده اند، در عین حال تحلیل و بررسی بین دیدگاه های ایشان به ندرت رخ داده است؛ از این رو پژوهش حاضر با روش تحلیلی توصیفی به ارزیابی آرای غزالی و قاضی عبدالجبار به عنوان نمایندگان اشاعره و معتزله بر اساس نظریات فیض کاشانی از متکلمان امامیه پرداخته است. در این بررسی مشخص شد که ملاک های مشترکی پیرامون ابتلا بین این سه اندیشمند اسلامی وجود دارد که افزایش و ترفیع درجه ، تزکیه و تصفیه ، و فراگیری ابتلا برای مومنان از آن جمله است و آنها بر نزدیک شدن تدریجی کافران، مشرکان و فاسفان به هلاکت و عذاب الهی در استدراج قائلند که بر اثر اصرار بر گناه و غوطه ور شدن در نعمت های خداوند همراه با غفلت و طغیانگر بیشتر به وجود می آید و در نهایت مجازات شدیدی شامل حالشان خواهد شد. با وجود ملاک های مشترک ، مبانی کلامی جبر و تفویض باعث عدم سازگاری بین سنت ابتلا و استدراج با صفات الهی می شود و ملاک های غزالی و عبدالجبار با رویکردهای آنها درباره صفات خدا نظیر علم ، عدالت ، حکمت، قدرت، اراده و رحمت همخوانی ندارد و اتخاذ آرای ایشان دربارۀ سنت ابتلا باعث ابطال نظریات آنها پیرامون صفات مذکور می گردد، به عنوان مثال غزالی معتقد است علم خدا عین ذاتش نیست ، در حالی که مدعی است خدا در ابتلائات به تمام مخلوقات و اعمالشان علم بی نهایت دارد، ادعای وی با مبنایش سازگار نیست: زیرا اگر علم خدا عین ذاتش نباشد، علم او در ابتلائات به امور بندگانش بی نهایت نخواهد بود و اینکه قاضی عبدالجبار قائل به حدوث علم الهی است و آن را قدیم نمی داند ، با ملاک های ابتلا سازگار نیست : چون خداوند قبل از خلق امور نمی تواند ملاک هایی را برای ابتلای بندگان در نظر بگیرد و امور مختلف برای خدا پیچیده خواهد شد. اما بر اساس دیدگاه فیض کاشانی که علم خدا عین ذات اوست، علم خدا با سنت ابتلا و استدراج قابل جمع است : زیرا ابتلائات الهی در دایره علم خدا قرار دارند و علم او بر همه کلیات و جزئیات ابتلا محیط است و علم بی نهایت اوست که انسان ها را به اندازه ظرفیت آنها مبتلا می‌‌کند و شدت و ضعف ابتلا را تعیین می کند. هم چنین طبق دیدگاه فیض کاشانی بر مبنای امر بین الامرین، بین صفات الهی و سنت ابتلا و استدراج سازگاری وجود دارد و علم و حکمت الهی ایجاب می کند بندگان را امتحان نماید تا رشد دنیوی و سعادت اخروی آنها فراهم شود و امتحانات الهی برخاسته از قدرت و در عین حال رحمت اوست و خداوند اراده کرده است انسان ها با اراده خویش راه سعادت و یا بیراهه شقاوت خویش را فراهم آورند و این عین عدل الهی است.

چینش نظام هستی به عنوان یکی از مسائل مهم علوم حکمی پس از پذیرش اصل کثرت؛ چه کثرت در وجود و چه کثرت در مظاهر وجود، مورد بحث قرار می گیرد. بحث چینش نظام هستی همان تبیین مراتب موجودات هستی است که در مغرب زمین بویژه از زمان افلاطون و در شرق بالأخص در ادیان هندی از قدیم الایام مطرح بوده است. در طول تاریخ اندیشمندان، حکماء و عرفاء از تبیین هستی و چینش آن بیانات و تفسیرهای متفاوت را ارائه کرده اند که در بین آنها سعی و تلاش حکما و عرفای مسلمان به خصوص عرفای شیعی در تفسیر و تبیین چینش نظام هستی حائض اهمیت است. این نوشتار که براساس روش تحقیق کتابخانه ای و با نگاه تحلیلی توصیفی به آثار مرحوم فیض کاشانی پرداخته و هدف آن بررسی و تحقیق دیدگاه ایشان در خصوص چینش نظام هستی است. علامه فیض کاشانی یکی از اندیشمندان بزرگ و جامع علوم عقلی و نقلی در قرن یازدهم است که در علوم مختلف اسلامی، بصورت مستقل وارد شده و آثار و تالیفات ارزشمندی پس از خود گذاشته است. وی از طرفی با رویکرد روایی و حدیثی به مسئله چینش نظام هستی می پردازد و از طرف دیگر با رویکرد فلسفی و عرفانی این موضوع را پیگیری کرده است. ایشان در آثار تفسیری و روایی، صرفاً به دنبال جمع آوری روایات تفسیری نبوده و خود با داشتن گرایش های حکمی و عرفانی، در مقام جمع آوری و ترتیب روایات، اجتهاد ورزیده و در مقام تفسیر آنها نیز تنها به ظاهر آیات و روایات اکتفا نکرده است، بلکه به خاطر تاثیرپذیری‌اش از آثار اهل معرفت به تاویل روی آورده است. و با استفاده از آیه خزائن و حدیث کنز مخفی به مراتب پیش از خلقت یعنی مراتب صقع ربوبی و واحدیت اشاره کرده است. همچنین با استفاده از روایات مربوط به اصناف ملائکه و ارتباط آنها با مراتب بالا و نقش آنها در عوالم پایین مانند مشهور اهل معرفت قائل به احدیت و واحدیت و عالم عقل و مراتب پایین تر در چینش نظام است. ایشان همچنین در کتب حکمی و عرفانی خود به چینش نظام هستی پرداخته و بر دیدگاه مشهور در این خصوص صحه گذاشته است و در خصوص انسان کامل اظهار داشته که انسان ذو جهتین یعنی حقی و خلقی بوده و بدین سبب مظهر اتم حضرت حق و مرآت تمام نمای آن است. وی انسان را روح عالم و عالم امکان را جسد انسان کامل می داند.

پژوهش پیش رو به تبیین ماهیت سلوک عرفانی وآداب آن ازدیدگاه ملامحسن فیض کاشانی و باکاوش درمجموعه آثارش پرداخته است. این بررسی به ویژه از منظرعالمی که خود درعمل نیزرهروسلوک عرفانی بوده، برای طالبان این طریق بس سودمنداست. این تحقیق با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای وتوصیف وپردازش این مطالب به ثمرنشسته است. فصول این تحقیق به بیان منازل ومقامات عرفانی ، گامهای عملی سلوک، شرایط وعوامل وموانع وآداب سلوک وبالاخره اهداف سلوک ازنظرفیض کاشانی اهتمام داشته است. ازنتایج این پژوهش که ازمباحث هرفصل استخراج شده می توان به این موارد اشاره کرد: مقامات عرفانی مانند: توبه، شکر،توکل،رضا و... گامهای عملی سلوک چون: مشارطه، مراقبه، محاسبه، مجاهده و... عوامل سلوک نظیر: عزم، تفکر، بصیرت، استواری، راهنما، رفیق راه، دوام طهارت، ذکر و... موانع سلوک ازحجب نورانی وظلمانی و...، آداب بیست وپنج گانه سلوک مذکوردررساله زاد السالک واهداف سلوک مانندمعرفت، محبت، فنا، توحیدو ولایت و... و درنهایت این نتیجه که سیر وسلوک درآثارفیض ریشه درمنابع اصلی شریعت(قرآن و روایات) دارد.

تحقیق حاضر با هدف بررسی و تحلیل فلسفی و کلامی معنای فرشته و شیطان از دیدگاه فیض کاشانی انجام شده است. در تحقیق حاضر از روش های تحلیل کیفی مقوله ای استفاده شده است. در این تحقیق بر آن سعی شده که دادها که همان فرشته و شیطان می باشد، بصورت مقوله فرشته و مقوله شیطان درآورده شده و مورد تحلیل واقع گردد. به جهت نیل به اهداف پژوهش، این سوالات تدوین گردیده اند: ]1) از نظر فلسفی و کلامی چه تحلیلی میتوان از معنای فرشته و شیطان در اندیشه فیض کاشانی ارائه داد؟ 2) معنای فرشته و شیطان بر اساس هستی شناسی مورد نظر فیض کاشانی را چگونه می توان تحلیل کرد؟ 3) فیض کاشانی از مجموعه آیات و روایات مربوط به فرشته و شیطان چه تحلیلی دارد؟[. یافته های تحقیق بیانگر آن است که: یکی از اندیشه های کلیدی و قابل توجه ایشان بحث تبیین معنای فرشته و شیطان می باشد. فیض طبق آیات و روایات به تبیین اقسام و مراتب فرشتگان و شیاطین، مبادرت می ورزد، ایشان فرشته را سبب خیر و کار او را «الهام» و در مقابل، شیطان را سبب شر و کار او را «وسوسه» و فرشته و شیطان هر دو را تحت قدرت و سلطه حق تعالی در دگرگون ساختن دلها میداند. وی اشاره میکند که در زبان شرع هرآنچه غیر محسوس است فرشته نامیده میشود. از دیدگاه وی مراتب فرشتگان با مراتب وجود عجین شده است علی الخصوص وجود هستی که همان حق تعالی می باشد. وی طبق قاعده امکان اشرف مراتب وجود را تحلیل می نماید و معتقد است بعد از مرتبه حق، مراتب فرشتگان آغاز می گردد و تا نازلترین مراتب هستی گسترش می یابد. فیض پس از ارائه دسته بندی فرشتگان، آنان را دارای مراتب گوناگون دانسته و همانند شیخ اشراق که انوار را دارای مراتب دانسته و و نسبت میان آنها را شهود و اشراق و قهرو محبت بیان نموده است و شیاطین را بر حسب گوناگونی معاصی به دسته های متفاوت و به هم پیوسته تقسیم می نماید که همانند درخت شاخه های یک شیطان اصلی هستند و اشاره می نماید هر انسان شامل یک شیطان اصلی مختص خود است و این شیطان متناسب با عقل و ذکاوت هر انسانی اقدام به مکر و وسوسه می نماید، و در مقابل فرشتگانی از وی در برابر این مخاطرات محافظت می نمایند.

در نوع نگاه و رویکرد یک مفسر نباید از شرایط حاکم بر عصر مفسر غافل بود. رویکرد و نگرش تفسیر الصافی به روایات تفسیری متأثر و برآیند فضای حاکم بر عصری است که مفسر در آن می‏زیسته است. تأثیر فضای حاکم بر سده یازدهم هجری، نیز بر رویکرد فیض کاشانی در ارزیابی روایات قابل انکار نیست. در نگاهی کلی و با ملاحظه شرایط فرهنگی و تاریخی عصر فیض کاشانی، می‏توان تصدیق کرد که رویکرد حاکم بر این تفسیر، رویکرد نقلی بر پایه روایات اهل بیت: است. احادیثی نظیر«ان اللَّه جعل ولایتنا أهل البیت قطب‏ القرآن و قطب‏ جمیع الکتب علیها ...» و «نحن و اللَّه المأذونون .... نشفع لشیعتنا فلا یردّنا ربّنا» و «نحن الراسخون فی العلم و نحن نعلم تأویله» نمونه‏هایی است که فیض کاشانی برای تثبیت گفتمان و هویت شیعه در عصر خود از آن‏ها بهره گرفته است. بر همین اساس،او در مواجهه با روایات به مبانی همچون عدم تعارض اقوال معصومان، استفاده ابزاری از عقل، دفاع از هویت شیعه و.....اعتقاد دارد. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی در مقام تبیین چرایی و چگونگی تأثیر تحولات و جریانات عصری بر روند و بهره‏گیری این مفسر در احادیث در تفسیر آیات قرآن است.

یکی از مهم‌ترین مباحث اعتقادی، مسئله جایگاه وجودی پیامبر خاتمN پیش از مرتبه طبیعت است. شناخت و فهم صحیح این مسئله، در بسیاری از مسائل دیگر همچون تفویض امور خلائق، وساطت حضرات معصومین در آفرینش و برخی دیگر از حقوق ایشان بر مخلوقات، تأثیر قابل توجهی خواهد داشت. یکی از راه‌های شناخت این مهم، بررسی روایات خلقت نوری اهل بیتM است. در این پژوهش تلاش شده تا با گردآوری کتابخانه‌ای اطلاعات و به مدد تحلیل و توصیف داده‌ها، به دیدگاه سه حکیم عالی‌قدر در جهان اسلام، ملاصدرا، فیض کاشانی و علامه طباطبایی، و در ضمن آن، به سه روایت در این باب اشاره شود. حاصلِ به دست‌آمده چنین است که هر سه فیلسوف، روایات خلقت نوری را پذیرفته و لازمۀ آن را عینیت عقل اول و نور پیامبر خاتمN و اهل بیتM می‌دانند.