جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آریستوکلس ملقب به افلاطون یا پلاتون دوّمین فیلسوف از فیلسوفان بزرگ سه‌گانه یونانی (سقراط، افلاطون و ارسطو) است. افلاطون نخستین فیلسوفی است که آثار مکتوب از او به جا مانده است. همچنین بسیاری او را بزرگ‍‎ترین فیلسوف تاریخ می‌دانند. فلسفه را باید با افلاطون آغاز کرد، زیرا که به قول کارل یاسپرس فیلسوف آلمانی «افلاطون بنیانگذار آن چیزی است که برای نخستین بار از زمان او فلسفه به معنی راستین کلمه نامیده شد»، و سخن وایتهد فیلسوف انگلیسی که گفته است هر فلسفه‌ای که پس از افلاطون پیدا شده حاشیه‌ای است بر فلسفه افلاطون، سخن با معنایی است. شیرینی و شادابی و افسون «گفت و گو»های او حتی خواننده مبتدی را چنان مجذوب می‌کند که رساله‌ای را که خواندن آغاز کرده است تا پایان نبرد از دست نمی‌کند. از این‌رو از هنگامی که متفکران باخترزمینی افلاطون را دوباره «کشف» کرده‌اند، یعنی از تقریبا دویست سال پیش، پژوهندگان فلسفه هر روز کتابی تازه به منظور روشن ساختن نکته‌ای از نکات فلسفه او به مشتاقان فلسفه عرضه می‌کنند و کتابی که ترجمه‌اش اینک در دست خواننده است یکی از کوتاه‌ترین نوشته‌هایی است که با این قصد تصنیف شده. نویسنده کتاب بورمان، استاد فلسفه در دانشگاه کلن آلمان است و هم اکنون این کتاب را در آن‌جا تدریس می‌کند. نویسنده کوشیده است خواننده را با سه موضوع از موضوعات اصلی فلسفه افلاطون، یعنی ایده و نظریه روح و نظریه فضیلت، آشنا سازد.

(فرآیند تفسیر وحی) کتاب «هرمنوتیک، کتاب و سنت » توسط حجه الاسلام والمسلمین محمد مجتهد شبستری در سال ۱۳۷۵ به رشته تحریر در آمده است. ناشر آن طرح نو می باشد و در همان سال به چاپ دوم رسید. کتاب از دو بخش و دو پیوست تشکیل شده است. بخش اول کتاب، « پیش فهم ها، علائق، انتظارات مفسران وحی » نام دارد و بخش دوم به « نقد، اصلاح و بازسازی اندیشه دینی » می پردازد. البته عمده مضامین و مطالب آن، قبلا تحت عناوین مختلف در مجلات به چاپ رسیده بود. در پیشگفتار می خوانیم: «موضوع کتاب این است که مفسران وحی اسلامی همیشه بر اساس پیش فهم ها، علائق و انتظارات خود از کتاب و نت به تفسیر آن پرداخته اند». پشت جلد کتاب نیز موضوع آن را چنین معرفی کرده است: «موضوع کتاب این است که مفسران وحی اسلامی همیشه بر اساس پیش فهم ها، علائق و انتظارات خود از کتاب و نت به تفسیر آن پرداخته اند. بدین جهت کتاب حاضر، هرمنوتیک، کتاب و سنت نامیده شده است ». نویسنده تلاش می کند تا نشان دهد که تفسیر و اجتهاد عالمان دین اسلام نیز مشمول اصل کلی دانش هرمنوتیک یعنی استناد تفسیر و فهم متون بر پیش فهم ها و علائق و انتظارات مفسر بوده است و استثنایی در کار نیست. در عین حال در مقام تجویز، این کتاب عالمان دین را بدین نکته دعوت می کند که تنقیح تمام عیار پیش فهم ها در هر عصر شرط اساسی و اصلی هرگونه تفسیر و افتاء صحیح دینی است و تکامل دانش دین بدون این بازنگری میسر نیست. برون شدن جهان اسلام از مشکلات نظری و عملی که تمدن پیچیده امروز برای آن بوجود آورده، تنها با این بصیرت و توجه ممکن می شود».

ابن‌باجه در زمینۀ انسان‌شناسی از فیلسوفان یونان به‌طور مشخص. افلاطون و از فلاسفۀ اسلامی از فارابی تأثیر گرفته است. یکی از مسائل انسان‌شناسی فلسفی ابن‌باجه رابطۀ انسان و خدا است. در این نوشتار با روش توص.یفی تحلیلی و تطبیقی، تأثیرپذیری ابن‌باجه از افلاطون و فارابی در رابطة انسان و خدا را بررسی می‌کنیم و در پی پاسخ به این پرسش هستیم که ابن‌باجه در این مسئله از افلاطون و فارابی چه تأثیراتی گرفته است. همچنین، این یافته‌ها دست به دست آمد که ابن‌باجه در رسالۀ اتصال فی عقل فعال در بحث از مراتب انسانی از افلاطون تأثیر گرفته و در مسئلۀ اتصال به عقل فعال و فیض از فارابی تأثیر پذیرفته است. درنهایت، به این نتیجه می‌رسیم که ارتباط انسان و خدا در ابن‌باجه و فارابی ازطریق اتصال به عقل فعال و دریافت موهبت و فیض و در افلاطون ازطریق دیالکتیک است.

این کتاب آرا و نظریات فلسفی افلاطون را در همه حوزه‎های هستی، عالم معقول و عالم محسوس و معرفت‎شناسی مورد شرح و بحث قرار داده است. نویسنده در آغاز گزارشی از شرح حال، زندگانی و آثار و تالیفات افلاطون به دست داده است. وی در مبحث بعد به تعریف واژه‎های فسلفه و فیلسوف و تفاوت آن با سفسطه پرداخته است. مولف ویژگی‎های فیلسوف راستین را یک به یک برشمرده و در بخش بعد راجع به دانش دیالکتیک، سیر و سلوک دیالکتیکی، دانش‎های مقدماتی، معرفت‎شناسی و زیرمجموعه‎های آن از شناسایی و ادراک حسی گرفته تا اشکال مختلف تشبیهات بحث می‎کند. اثبات ایده نیک محض و شناخت اوصاف آن و شهود و تصویر این ایده یکی دیگر از نظریات مهم فلسفی افلاطون است که نگارنده در صفحات بعد طی براهین مختلف آن را اثبات می‎کند. اما عالم معقول و ماهیت مُثُل، اثبات وجود مثل و بررسی اوصاف و ویژگی‎های آن و ارتباط مثل با دیگر مقوله‎های فلسفی خود بخشی از دستگاه فلسفی افلاطون است که در بخش بعد آورده شده است. وی در بخش پایانی در باب عالم محسوس و حدوث جهان و نفس بدن ذیل عناوین فرعی متعددی به تفصیل سخن می‎گوید.

یکی از دلایل شهرت افلاطون در میان متفکران، نظریۀ «ایده» یا «ایدوسِ» او در فلسفه است. این نظریه در میان متفکرانِ تمام اعصار، پیروان و مخالفانی داشته است و اندیشمندان بسیاری از آن تأثیر پذیرفته‌اند. سهروردی یکی از این متأثران است که از نظام ایدۀ افلاطون در ترسیم نظام هستیِ خود بهره برده است. افلاطون ذات هستی را مُثُل یا ایده می‌داند، یعنی امری که همیشه با خود یکسان است. نیز این ایده‌ها دارای مراتب هستند. سهروردی متأثر از این نظریه اصل هستی را همان نور می‌داند، نوری که ظهور ذاتی دارد و دارای مراتب است. ازاین‌رو، متناسب با آن دسته از مُثُل که حقیقت انواع مادی خود هستند، می‌توان به عقول عرضی در فلسفة اشراق قائل شد که حقیقت انواع خود هستند و به آنها به قدر استعداد خود فیض می‌رسانند. مقالۀ پیش‌رو با روش کتابخانه‌ای و تحلیل منابع مورداستفاده، ضمن واکاوی نظام ایده‌ها در فلسفۀ افلاطون و شیخ اشراق، به بررسی و تبیین شکل‌وارگی نظام طبیعت به‌سان روگرفت نظام ایده‌ها پرداخته است.

رساله‌ی حاضر تحت عنوان بررسی دلایل دفاع سهروردی از مُثُل افلاطون و نسبت آن با نظام انوار اشراقی صورت گرفته است. هدف اصلی این رساله، بررسی نظریه‌ی عالم مُثُل از دیدگاه افلاطون و سهروردی و همچنین بیان دیدگاه دیگر فیلسوفان و ارائه‌ی ادله‌ی آنها در انکار و قبول این نظریه است. مُثُل که به معنای ایده، تصور و صور کلی است، توجه انسان را از امور محسوس و دنیوی به حقایق آسمانی و ماوراء طبیعی معطوف می‌کند. مُثُل افلاطون، در میان متفکران غرب و اسلام از جایگاه خاص و ویژه‌ای برخوردار است.استفاده‌ی افلاطون از مُثُل منحصر در بحث معرفت‌شناسی نیست بلکه بحث از هستی‌شناسی را نیز مطرح کرده است. شیخ‌اشراق یکی از فلاسفه‌ی اسلامی است که توجهاساسی به مبحث مُثُل نموده است. یکی دیگر از فیلسوفانی که به مبحث مُثُل پرداخته، صدرالمتألهین است. ولی ابن‌سینا به شدت با آن مخالفت کرده است و براهینی فلسفی در رد آن آورده است.نظریه‌ی نظام نوری با تمام جنبه‌ها و گستردگی‌اش، از نوآوری‌های فلسفی سهروردی است و پیش از وی، هیچ یک از فلاسفه‌ی مشائی، چنین مسئله‌ای را مطرح نکرده است. نظام ‌هستی‌شناسی سهروردی نظام نوری می‌باشد یعنی او هستی را نور و نور را هستی می‌داند. در دایره‌ی نظام او هر چه هست یا نور است و یا سایه‌ی نور. سهروردی در تبیین «نظریه نور» خود از سخنان زردشت الهام گرفته است، آنجا که نخستین آفریده‌ی اهورامزدا را «بهمن» معرفی می‌کند.مسئله‌ی دیگری که در این رساله به آن پرداخته شده بحث از عالم مثال و تفاوت آن با عالم مُثُل افلاطونی است.عالم مثال که آن را برزخ نیز می‌نامند مرتبه‌ای از هستی است که از ماده مجرد می‌باشد ولی از آثار آن برکنار نمی‌باشد. یک موجود برزخی یا مثالی موجودی است که در عین اینکه از کم، کیف، وضع و سایر اعراض برخوردار است از ماده مجرد می‌باشد.