جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله ابتدا به مفهومی از عدالت که در برخی آثار افلاطون مطرح شده اشاره می‌کنیم و سپس سعی خواهیم کرد در باب این مفهوم از چشم‌انداز فلسفۀ زبان تأملاتی را مطرح کنیم. تأملات مذکور عمدتاً از چشم‌انداز فلسفۀ زبان ویتگنشتاین متأخر و به ویژه ایده‌های شباهت خانوادگی و بازی‌های زبانیِ وی مطرح خواهد شد. به تبع ارزیابی مفهوم مذکور از چشم‌انداز ایدۀ شباهت خانوادگی، از منظر نظریۀ ارسطویی-آکویناسی تشابه -که به نظر برخی مفسران با ایدۀ شباهت خانوادگی ویتگنشتاین قرابت دارد- نیز این مفهوم را ارزیابی خواهیم کرد و بین این دو ارزیابی مقایسه‌ای ارائه خواهیم کرد. استدلال خواهیم کرد که ارزیابی ویتگنشتاینی از مفهوم مذکور، به خلاف ارزیابی از منظر نظریۀ ارسطویی-آکویناسیِ تشابه، به ارائۀ نظریۀ متافیزیکی بدیل برای عدالت منجر نخواهد شد، بلکه ایده‌های شباهت خانوادگی و بازی‌های زبانی ما را به رویکردی کل‌گرایانه در فهم عدالت سوق خواهد داد.

افلاطون از جمله فلاسفه بزرگی است که در تمامی حوزه‌های مهمّ متافیزیکی و اجتماعی و سیاسی و تربیتی و فرهنگی آراء ارزشمندی دارد. اهمیت آراء افلاطون در ساحت فلسفه به‌قدری فراگیر است که هیچ دوره‌ای نبوده که با مسئله‌ای از افلاطون‌گرائی مواجه نبوده باشیم. این فیلسوف اهتمام جدی به مقوله تربیت و امور اجتماعی دارد و دیدگاه‌هایی در زمینه خانواده و زنان دارد که بیشترین نقدها به نظرات او در این بخش است. نظریه لغو مالکیت خصوصی و اشتراک در خانواده را در آراء افلاطون اغلب به عنوان خطاهای فاحش این فیلسوف در نظر گرفته شده است؛ حتی مارکسیست‌ها که علی‌القاعده باید به این جهت‌گیری علاقه‌مند باشند، ضمن تأیید این تفکر، آن را ناکافی و غیرمستحکم می‌دانند؛ از آن جهت که این فیلسوف به زیربنای اقتصاد در تفکر و تحولات اجتماعی باور نداشته است. در این مقاله تلاش شده که اول معلوم گردد حوزه و قلمرو این بحث نزد افلاطون چه میزان است؛ یعنی عموم مردم است یا فقط حاکمان؟ دوم آیا افلاطون در این آراء نظری جدّی ارائه کرده یا برای او نیز محل تردید بوده است؟ و سوم برخی از نقدهای فلاسفه متأخّر و معاصر در این‌باره چقدر وجاهت دارد؟ مفسران افلاطون در این‌باره آراء مختلفی دارند. در این مقاله یک تقسیم‌بندی محتوایی از آراء آنان صورت گرفته و نشان داده شده است که افلاطون در این‌باره نظر قطعی ندارد و در ضمن، محدودهٔ آن دربارهٔ اشتراکی بودن اقتصاد و خانواده صرفاً مربوط به طبقه حاکمان و نظامیان است نه عموم مردم؛ البته در همین حدّ هم از نظر مؤلف و بسیاری از مفسران قابل پذیرش نبوده و دارای نقدهای جدّی است.

مساله زیبایی و هنرهای زیبا و نسبت آن با مفاهیم ارزشمند و اعلایی همچون خیر و سودمندی از دیرباز مورد توجه متفکران یونان باستان بوده است و تلاش های بسیاری شده است تا تعریف جامع و کاملی از مفهوم زیبایی بیان شود. اما دشواری ها و پیچیدگی هایی که در مسیر تعریف این مفهوم قرار داشت مانع از به دست آمدن تعریفی مشخص از زیبایی شد. آنچه که از همان آغاز این متفکران را به شگفتی و حیرت در باب زیبایی و احکام آن فرا میخواند نسبت آن با تقلید و بازنمودشیء واقعی بود. لذا کوشش های بسیار در تبیین نسبت زیبایی با واقعیت و جهان طبیعت شد.از سوی دیگرمفهوم خیربه عنوان اصل ارزش بخش به انسان درتمام جنبه های زندگی وی مساله مهم دیگری بود که سعی بر بررسی آن از سوی متفکران می شد. نخستین کسی که به طور نظام مند در خصوص زیبایی و هنر اندیشه ای فلسفی ارائه داد افلاطون بود که بسیار تلاش کرد تاتعریفی از مفهوم زیبایی به دست آورد و نسبت این مفهوم را با مفهوم خیر و سودمندی تبیین کند. پس از وی ارسطو به بحث در مورد زیبایی و انواع هنرهای زیبا پرداخت و سعی کرد جایگاه زیبایی و هنر و غایت آن را در برابر معرفت و نسبت این مفهوم را با واقعیت و همچنین مفاهیم مرتبط با خیر و نیکی مشخص کند. در این مقاله سعی شده که به بررسی نظرات این دو متفکر بزرگ در باب زیبایی ونسبت آن با مفهوم خیر پرداخته شود و مقایسه ای میان آرای آنان در این موضوع به عمل آید.

دیالکتیک به‌عنوان روش در فکر و استدلال فلسفی، نقشی محوری در فلسفۀ افلاطون و هگل دارد. افلاطون، به‌ویژه در دیالوگ‌هایی مانند جمهوری و سوفیست دیالکتیک را به‌عنوان راهی برای دستیابی به حقیقت معرفی می‌کند و بنیانی را پایه‌گذاری می‌کند که بعدها توسط هگل توسعه یافت. در فلسفه افلاطون ایده‌ها (مُثُل) ارتباط معنایی و منطقی با یکدیگر دارند و از طریق بررسی متقابل و دیالکتیکی آن‌ها می‌توان به فهمی عمیق‌تر از حقیقت رسید. اما هگل، دیالکتیک را به‌عنوان یک فرایند تاریخی و فلسفی می‌بیند که از طریق تضادها (تز و آنتی‌تز) و رفع آن‌ها (سنتز) پیش می‌رود و این فرایند به‌طور پیوسته آگاهی و شناخت را به سطح بالاتری می‌رساند و در نهایت به‌ تحقق عقل مطلق می‌انجامد. هانس-گئورک گادامر، متأثر از این دو فیلسوف، در کتاب مشهور خود حقیقت و روش تلاش می‌کند تا دیالکتیک را در چارچوب هرمنوتیک فلسفی بازتعریف کند. گادامر با تأکید بر تاریخ‌مندی و زبان به‌عنوان عناصر اساسی فهم، دیالکتیک را نه‌تنها عنصری بنیادین در دست­یابی به حقیقت، بلکه عامل جدایی­ناپذیر هر گونه فهم و تفسیر متون و رویداد‌های تاریخی می‌داند. این مقاله به بررسی تأثیر مؤلفه‌های دیالکتیکی افلاطون و هگل بر نظریه هرمنوتیکی گادامر می‌پردازد و به روش تحلیلی- تطبیقی نشان می‌دهد که گادامر چگونه با استفاده از مفاهیم دیالکتیکی افلاطون و هگل و ترکیب آن با اصول هرمنوتیکی خود، چارچوبی نوین با تأکید بر تاریخ‌مندی و گفت‌وگو برای فهم و تفسیر در علوم انسانی ارائه می‌کند.

آرای افلاطون به‌شدت هم در درون فلسفة دینی مسیحیت رخنه کرده و هم در آرای غیردینی فیلسوفان قاره‌ایک به‌ویژه فلسفة هایدگر تأثیر زیادی داشته است. این مقاله به بررسی این تأثیرات پرداخته و آرای گوناگون در این‌باره را بررسی کرده است. هدف از این نوشتار این‌است که نشان دهد تأثیر افلاطون فقط محدود بر دورة قرون وسطی نبوده، بلکه در دورة معاصر نیز تأثیرگذار بوده و در شکل‌گیری فلسفة هایدگری سهم داشته است. دربارة اینکه آیا هایدگر دیالوگی سازنده با افلاطون داشته، یا برعکس، در مورد افلاطون دچار نوعی سوء فهم شده است، میان مفسران و منتقدان هایدگر اختلاف نظر وجود دارد که در این مقاله به آنها اشاره می‌شود. به نظر نگارنده این مقاله، روح حاکم بر فلسفة مسیحیت در قرون وسطی بیشتر افلاطونی بوده، به‌طوری که برخی از آبای کلیسا، افلاطون را یک مسیحی قبل از مسیحت می‌دانستند. در مورد هایدگر نیز اعتقاد بر این‌است که او دیالوگی سازنده با افلاطون داشته و در تکوین آرای خود، متأثر از وی بوده است. در این مقاله برای بررسی دیالوگ هایدگر با افلاطون، به آثار هایدگر درباره افلاطون ـ‌مانند سوفیست افلاطون، ذات حقیقت، و پارمنیدس اشاره شده است.