جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام سجاد (ع) به سبب زهد و عبادت هاي بسيار و همچنين مناجات هاي زيبا و پرمحتوا، نزد متصوفه از جايگاه علمي و عملي ويژه اي برخوردارند، از بعد علمي، ايشان را سرآمد دانش هاي ظاهري و باطني شمرده، و معتقدند که آن حضرت نه تنها در علوم ظاهر، بلکه در معارف معنوي نيز سرآمد بود، و حضرت اميرالمومنين (ع) و امام سجاد (ع) را در زمره کساني مي دانند که عالم به علم الافراد بوده اند. از حيث عملي نيز، ضمن نقل مناجات ها و نيز کرامات بسياري از ايشان، سيره عبادي و اخلاقي آن حضرت (ع) را الگويي براي اهل معرفت دانسته، و گفته اند هنگامي که حضرت به نماز مي ايستاد کائنات بر وي کشف مي گشت و بر دست نيافتني ترين اسرار عالم قدس اطلاع مي يافت. در متون صوفيه، از گريه هاي بسيار حضرت (ع)، زهد و ورع، تقوي و خوف، سخاوت و خدمت به خلق، خلوص و تواضع و بردباري ايشان سخن به ميان آورده اند.

امام سجاد(ع) چهارمین پیشوای شیعیان است که در این پژوهش، زندگی وشخصیت این بزرگوار با تأکید بر جایگاه دینی و عرفانی و سیاسی ایشان در متون و دیدگاه اهل تسنن مورد بررسی قرار می گیردو با توجه به اختناق وخفقان موجود در جامعهآن عصر و وجود امرای ستمگر، ایفای رهبریدینی و سیاسی مردم امری سخت و دشوار بود اما از آنجا که امام از اهل بیتنبوت و معدن علم و وحی بودند با یک سیاست مدبرانه و به کار بردن مهمترین ابزارهای دینی و سیاسی ازجمله تقیه و دعا توانست به بخشی از عقاید و تعالیم خود در عرصه دینی و علمی و فرهنگی و سیاسی جامه عمل بپوشاند،جایگاه بزرگ دینی و عرفانی حضرت توسط محدثین و علمای اهل سنت بارها ستوده شد و او را فردی ثقه و فاضل و امین زمان خویش می دانستند و حتی به عنوان مرجع دینی و پیشوای شریعت وی را مورد استناد قرار می دادند و از لحاظ سیاسی و اجتماعی ایشانچه ضمن خطبه های روشنگرانه اش در بیان مظلومیت اهل بیت(ع) و رسوا ساختن هیئت حاکمه وچه با دعاهای خود که برخی ازاین ادعیه و مناجات ها هم که در متون اهل سنت دیده شد هم در گسترش معارف اهل بیت (حوزه فرهنگی و اجتماعی)و هم در بیان جایگاه سیاسی وتأکید بر جایگاه امامت اهل بیت(ع) توانست در انجام این رهبری موفق باشد ودر این پژوهش برآنیم که جایگاه دینی و عرفانی و سیاسی امام سجاد(ع) رادر دیدگاه و متون اهل تسنن و در نظرات و آراء اندیشمندان و علمای اهل سنت و چه در دعاهای حضرت به دلیل تقیه پیشه کردنش در آن دوره زمانی نامساعد وچه باحضور حضرت در برخی از عرصه های فرهنگی و علمی مورد بررسی قرار دادیم. تا اینکه تصویرروشنی از این جایگاه دینی و عرفانی و سیاسی امام سجاد(ع) در متون و دیدگاه اهل تسنن ارائه شد.

چکیده ندارد.

روش‌شناسی روایات تفسیری معصومان (ع) به دلیل جایگاه خاص سنت در تبیین قرآن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از آنجا که عصر امام سجّاد (ع) توأم با خفقان سیاسی، انزوای شیعیان و انحراف‌های دینی بود، بررسی چگونگی روش ایشان در تبیین آیات قرآن، نگاه ویژه‌ای را می‌طلبد. امام سجّاد (ع) در عصر خود سیاست تقیه را در پیش گرفت، به فعالیت‌های آموزشی روی آورد و در حوزه تفسیر با تطبیق آیات بر شرایط زمان، به تبیین جایگاه اهل بیت (ع) پرداخت.آن حضرت در تفسیر آیات، علاوه بر بیان معنای ظاهری، اهتمام خود را به ارائة معنای باطنی کلام خدا و تطبیق آیات بر مصادیق ظاهر و باطن معطوف کرده است. حضرت به مباحث علوم قرآن نیز توجه فرموده و همچنین بخش اعظمی از روایت‌های ایشان به صراحت یا تلویح به آیاتی از قرآن استناد کرده است. علاوه براین در مواردی، اشاره‌های امام (ع) به آیات، حین انجام کارهای مختلف موجب شده است که سیره عملی آن حضرت مبیّن آیات باشد.امام زین العابدین (ع) در استخراج معانی آیات، به قرآن، سنت، قواعد ادبی و قصص و تاریخ استناد کرده است که البته استناد به سنت نسبت به سایر موارد چشم گیرتراست. ایشان به عنوان امام معصوم(ع)، در تفسیر قرآن از منابع خاصّ امامت نظیر میراث مکتوب پیامبر (ص) و الهام بهره برده‌است که این منابع، روش ایشان را با روش دیگر مفسّران متمایز می‌سازد. علاوه بر اینکه خود حضرت هم منبع تفسیر به شمار می‌آید.

از جمله منابع مورد استفاده در بررسی تاریخ اندیشه اسلامی، سیره معصومان(ع) به ویژه روایات مستند به ایشان است. حساس ترین دوره تاریخ در سیر تحول اندیشه سیاسی اسلام، آغاز دوران بنی امیه و تبدیل خلافت به سلطنت در این دوران است. در این میان امامان شیعی(ع) بنا بر وظیفه الهی در جهت حفظ و احیای اندیشه اسلامی اقدامات خاصی انجام دادند. در این نوشتار جهت گیری امام سجاد(ع) در حساس ترین دوره تاریخ اسلام، بر اساس "صحیفه سجادیه" مورد بررسی قرار گرفته است تا راهبرد ایشان در جهت حفظ خط امامت شیعی آشکار شود.

اهل بیت علیهم السلام در زمان خود به‌عنوان مرجعیت علمی در میانمسلمانان شناخته شده بودند و مسلمانان برای رفع مسائل علمی، فقهی وسیاسی به آنان مراجعه می‌کردند. یکی از آنها امام سجاد علیه السلام هست که در میان اهل سنت جایگاه خاصی دارند وبزرگانوعلماءاهل سنت در پیش امام علیه السلام تلمذ وکسب فیض نمودند و جزو شاگردان آن حضرت علیه السلاممحسوب می‌شدند.در منابع حدیثی و تاریخی اهل سنت احادیث امام سجاد علیه السلام در موضوعات مختلف نقل گردیده است.امام سجاد علیه السلام بعد از حادثه عاشوراء به تعلیم و تربیت دوستداران مشغول شدند.چون امام حامل تمام علوم اسلامی بودند به عنوان مرجع علمی آن زمان به حساب می آمدند لذا علاوه بر شیعیان، اهل سنت نیز از علوم آن حضرت بهره مند شدند. درپژوهش ها و کتب گوناگون در مورد امام سجاد(علیه السلام) به جنبه های اجتماعی و اخلاقی و سیاسی ایشان بسیار پرداخته شده است ولی در مورد مرجعیت علمی ایشان بسیار مختصر صحبت شده است بنابراین در این تحقیق شرح حال و زندگانی و دوران امامت و شهادت امام سجاد علیه السلام و علم امام از دیدگاه اهل سنت مورد بررسی قرار گرفته است همچنین مرجعیت علمی امام سجاد علیه السلام از دیدگاه اهل سنت مورد پژوهش قرار گرفته و رجوع اهل سنت به امام در مسایل گوناگون مورد تحقیق واقع شده است. آنچه که از میان اقوال و نظرات گوناگون اهل تسنّن پیرامون مرجعیت علمی امام سجاد علیه السلام مطرح شده، ایشان یکی از شخصیت های بی نظیر و برجسته فقهی، علمی و اخلاقی در دوران خویش بوده که این نکته در کلام شمس الدّین ذهبی کاملاً مشهود است. وی امام را به خاطر جایگاه والای علمی، اخلاقی، تدبیرودوراندیشی، مستحقّ امامت وزعامت امر مسلمین می-داند.واژگان کلیدی: امام‌سجاد(علیه السلام)، مرجعیت، مرجعیت‌علمی، اهل‌سنت، مصادرعلوم اهل‌بیت(علیه السلام).

تفسیر به‌جا مانده از امام‌سجاد?علیه السلام? که به‌صورت روایت به ما رسیده است، علاوه‌بر گونه‌های تفسیری مانند روش قرآن‌به‌قرآن، روش عقلی، تفسیر واژگانی و... مباحثی چون بیان اختلاف قرائت، ترسیم فضای نزول، تأویل و جری‌وتطبیق را نیز دربردارد.اصحاب مفسّر امام‌سجاد?علیه السلام?، از روش‌های قرآن‌به‌قرآن، تفسیر واژگانی، تبیین مصداقی، ترسیم فضای نزول، قرائت و روش روایی استفاده کرده‌اند اما تفسیر بطنی و جری‌و تطبیق در آثارشان دیده نمی‌شود؛ زیرا با توجّه به روایاتی که گویای این است که پیامبر?صلی الله علیه و آله? و امامان‌معصوم?علیهم السلام? منحصراً آگاه به همه‌ی معانی و معارف قرآن‌اند مانند «إنّه لَم یَجمَع القُرآن کُلّه إلا الائمه وَ إنّهم یَعلَمون عِلمَه کُلّه » و آیه‌ی7 آل عمران به ضمیمه‌ی روایاتی که راسخان‌درعلم را به‌خصوص امامان‌معصوم?علیهم السلام? تفسیر کرده‌اند ، علم تأویل و لایه‌برداری از بطون قرآن در انحصار معصومین?علیهم السلام? است و غیرمعصوم نمی‌تواند به آن دست یابد. بنابراین می‌توان گفت مفسّران بعد از امام‌سجاد?علیه السلام? در گونه-های تفسیری که دست‌یابی به آن عمومیّت دارد و در انحصار معصومین نیست، از ایشان تأثیر گرفته‌اند.جریانات عصری امام‌سجاد?علیه السلا م? ، شامل دو بخش می‌شود؛ یکی تفکرات انحرافی زمان امام?علیه السلام? مانند جبرگرایی، یأس و ناامیدی، تشبیه و تجسیم خداوند، ارجاء، غلوّ و تحریف مفهوم امامت است که گاهی، صاحبان این تفکرات انحرافی، به شکل گروه و فرقه درآمده و در کتاب‌های فرقه‌شناسی از آن‌ها یاد شده است. و دیگری، مسایلی که حکومت وقت به‌منظور اهداف خاصّی، آن‌ها را به‌وجود آورده بود؛ مانند برانگیختن بحث خلافت شیخین و ایجاد انحراف در احکام شریعت.امام‌سجاد?علیه السلام? در قالب‌های مختلف، به اصلاح این شبهه‌ها و انحرافات پرداخت. هم‌چنین با بهره‌گیری از دو گونه‌ی استناد به آیات برای بیان حکم فقهی و بیان فلسفه‌ی حکم، پاسخی قرآنی ارایه کرد به کسانی‌که قصد انحراف در احکام شریعت را داشتند.اما با بررسی روایات امام?علیه السلام? مشاهده می‌کنیم که ایشان بیش‌ترین اهتمام را در بحث اثبات مقام امامت برای خود و پدران بزرگوارش داشته است که بیش‌تر در قالب روایات تفسیری ایشان دیده می‌شود و شاید بتوان گفت دلیل این اهتمام این است که ایشان ریشه‌ی تمام انحرافات زمان خویش را دوری از امامت امامان معصوم?علیهم السلام? می‌دانست. ایشان با پرداختن به ریشه‌ی انحرافات، بهترین راه اصلاح جامعه را در پیش گرفت و با تفسیر بطنی آیات و جری‌وتطبیق که غالب روایات تفسیری ایشان را دربرمی‌گیرد، با انحرافات مبارزه کرد.