جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظام حدیث‌پژوهی شیعه در دورۀ معاصر نیازمند بازشناسی و بازسازی نشانه‌هایی است که با آن بتوان میراث برجای‌مانده از دورۀ معصومینk را با سازوکاری روشن‌تر و واقعی‌تر به‌عنوان منبعی معتبر مورد استفاده قرار داد. این امر مستلزم شناسایی دقیق روش‌های متداول و معمول نزد عالمان و محدثان شناخته‌شدۀ پیشین است. یکی از حدیث‌پژوهانی که آثارش از زمان نگارش مورد توجه فقها و اندیشمندان علوم اسلامی قرار گرفته، شیخ حر عاملی است. وی تلاش می‌کرد تا با بازشناسی و بازسازی قراین اعتبار در نظام حدیث‌پژوهی متقدمان و تقویت آن‌ها دیدگاه اخباریان را رونق داده و دایرۀ صحت را توسعه ببخشد. به نظر می‌رسد بر اساس واقعیت‌های تاریخ تطور اعتبارسنجی، آرای شیخ حر عاملی بتواند برخی از نقاط مبهم این نظام را رفع و آن را بهبود ببخشد. مهم‌ترین آرای او پیرامون اعتبارسنجی و ارزش‌گذاری حدیث در خاتمۀ کتاب وسائل الشیعه با عنوان «فوائد» نمود یافته است. بازخوانی این قراین در بازیابی نظام متقدمین امری راهگشاست.

احادیث قدسی به دلیل انتساب به مقام ربوبی، جایگاه والایی در معرفی اصل توحید دارند. کتاب الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیه، اثر شیخ حر عاملی با آنکه دربردارنده روایات قدسی متعددی در موضوعات اعتقادی و اخلاقی است، همچنان به دلیل فقدان طبقه‌بندی موضوعی و محتوایی این احادیث دچار اشکال است. همچنین تحلیل محتوایی روایات توحید از منظر قرآن و نقش عملی توحید در زندگی انسان از منظر قرآن کریم نیازمند بررسی است. این تحقیق در پی آن است با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی به طبقه‌بندی حدیث در ساحت توحید و نقش توحید در زندگی عملی انسان از منظر قرآن کریم بپردازد. با بررسی محتوایی در مفاهیم این احادیث، تناقض محتوایی میان احادیث قدسی باب توحید در انواع مختلف توحید ذاتی، صفاتی، افعالی و توحید عبادی با آیات قرآن کریم ملاحظه نشد. همچنین به اثبات رسید توحید و انواع مطرح آن تنها از لحاظ اعتقادی و فکری مطرح نیستند، بلکه قرآن کریم به نقش توحید در زندگی عملی انسان پرداخته است.

فضل بن شاذان(م260ق) کتابی به نام اثبات الرجعه نگاشته که به مرور زمان از بین رفته است. این کتاب احتمالاً ماهیت کلامی و نه حدیثی داشته است. تا قرن 11ق، در منابع حدیثی، روایتی از این کتاب _ با تصریح به نامش _ دیده نمی‌شود؛ اما در قرن 11ق سیدمحمد میرلوحی سبزواری و شیخ حرّ عاملی(م1104ق) احادیث زیادی از این کتاب روایت کرده‌اند. توضیحات شیخ حرّ درباره نحوه دسترسی به این روایات، تاریخ دسترسی او، ترتیب روایات و چگونگی اسناد در نسخه مورد استفاده شیخ حرّ، نشان می‌دهد که این نسخه برگرفته از کفایة المهتدی است. بنابراین تنها کسی که ادعای دسترسی به اثبات الرجعه فضل بن شاذان را مطرح کرده، میرلوحی است. زمان‌پریشی روایات منسوب به اثبات الرجعة، اشکالات زبانی، و مقایسه آنها با منابع دیگر، ساختگی بودن آنها را نشان می‌دهد. میرلوحی در ادعای دسترسی به منابعِ کهنِ دیگری نیز منفرد بوده است. نمود دغدغه‌های میرلوحی در متن این روایات نشان می‌دهد که مسئولیت پردازش آنها بر عهده میرلوحی است و این کار بیشتر با هدف اعتراض به محمدباقر مجلسی، انجام شده است.

هدف این نوشتار کشف دقیق هویّت صاحب کتابی است که با عنوان «التفسیر الوجیز» به چاپ رسیده است. نویسندۀ مقاله، با ارائه مدرکی تازه نشان می‌دهد که این اثر، نوشتۀ برادر شیخ حر عاملی است و ارتباطی به شخص صاحب وسائل ندارد. در کنار ارائۀ این مدرک که تاکنون از محققان محترمی که در نفی یا اثبات انتساب این اثر به شیخ حرّ عاملی می‌کوشند پوشیده مانده بود، نسخۀ خطی دیگری از اثری تفسیری از شیخ احمد عاملی نیز معرفی و بررسی شده که نویسندۀ مقاله بر این باور است که بر اساس دلایلی، آن نسخه بخش دیگری از همان تفسیر وجیز است.همچنین در این نوشتار به بررسی دقیق محتوای تفسیر مورد نظر نیز پرداخته شده و به یاری شواهد درون متنی روشن شده است که هرگز صاحب وسائل نمی‌تواند نویسندۀ این اثر باشد و کتاب مورد نظر، بدون تردید اثر برادر ایشان است.

کتاب حاضر در واقع تشکیل شده از 5 کتاب است با این توضیح: " الوالفی بکلام المثبت و النافی" و "تنزیه ذات خالق العالم" از مصنف یعنی ابن حمزه طوسی و "رساله النفی و الاثبات" از خواجه نصیرالدین طوسی، و " رساله فی عدم کفر من یقول باثبات المعدوم" از محقق حلی و "رساله الرد علی رساله عدم کفر من یقول باثبات المعدوم" از شرف الدین ابن العودی الحلی است.

آشنایی با مکتب فکری فقها و تاثیر آنها بر مباحث زنان در طول تاریخ و فضای فرهنگی جامعه پیش نیاز هر گونه داوری درباره دیدگاه اسلام در مسئله مشارکت اجتماعی زنان است. یکی از مکاتب تاثیر گذار در این زمینه مکتب اخباری گری است. در این نشست تلاش می شود تا تاثیرات دیدگاه‌های اخباریان در زمینه مشارکت اجتماعی زنان ارائه گردد. می توان گفت رفتار علمی و عملی اخباریان دوره صفویه نقش بسزایی در خانه نشینی زنان داشته است. به طوری که اغلب دیدگاههای فقهی در زمینه منع حضور اجتماعی زنان و تشویق بر خانه نشینی آنها برای اولین بار از جانب اخباریان صادر گردیده است.

شیخ حرّ عاملی(رحمه الله علیه) اگرچه به عنوان محدّث مشهور است، با این حال در مقام استنباط و دفاع از اعتقادات، از مباحث عقلی و کلامی غافل نبوده ‌است و می‌توان او را از متکلمان دانست. عمده ترین کار متکلّم استنباط و دفاع است. شیخ حرّ عاملی در مقام استنباط قائل به تواتر و عدم تحریف قرآن است. ایشان اگرچه صریحاً عدم نقصان در قرآن را مطرح نکرده است؛ لیکن از سخنانش می‌توان دریافت که او قائل به عدم وجود نقص در قرآن می‌باشد. وی ظواهر قرآن و کلام نبی (صلی الله علیه و آله)، استنباطات ظنّی و قیاس فقهی را حجت نمی‌داند، ولی قیاس منطقی و همچنین تفریع بر اصول و اجماع را به شرط علم به دخول معصوم در آن، معتبر می‌داند. ایشان خبر متواتر و خبر محفوف به قرینه را مفید علم می‌داند و معتقد است عقل به بعضی از اصول و اعتقادات، علم و یقین پیدا می‌کند، ولی در تفاصیل اصول و در فروعات فقهی، حجت نیست. وی معتقد است عقل نظری با به‌کارگیری روش کشف استلزامات، به آموزه‌های کلامی جدید دست می‌یابد. کارکرد عقل عملی در علم کلام، ادراک حسن و قبح ذاتی افعال و متفرعات آن است. تأویل و اعتباربخشی به نقل از کار کردهای عقل ابزاری می‌باشد. دفاع دارای پنج مرحله- تبیین، تنظیم، اثبات، ردّ شبهات و ردّ مکاتب معارض- می‌باشد. شیخ حرّ عاملی در مرحله تبیین اعتقادات از روش‌هایی همچون تعریف مفردات، ذکر تاریخچه، ذکر مبانی، ذکر اقسام، ذکر احتمالات و ذکر فوائد استفاده کرده ‌است. وی برای تنظیم آموزه‌ها گاهی بر اساس تقدّم و تأخّر آموزه‌ها در اثبات، و گاهی بر اساس تقدم آموزه‌های عقلی بر نقلی و ... اقدام کرده است. ایشان مرحله ی اثبات آموزه را به دو لحاظ- مقدمات و صورت- و با براهینی همچون برهان ذوحدین و خلف مورد بررسی قرار داده است. شیخ حرّ عاملی در مرحله‌ی پاسخ به شبهات از روش‌هایی همچون ردّ استدلال شبهه‌گر، ردّ لوازم و مبانی شبهه‌گر، پاسخ نقضی، ذکر مثال و تشبیه، بهره برده و در ردّ مکاتب معارض که آخرین مرحله دفاع است با روش‌های بیان لوازم فاسد دیدگاه‌های معارض، ردّ مبنایی، همگامی ظاهری با طرف مقابل، ارجاع به بدیهیات، به ردّ مکاتب معارض پرداخته است.