جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درپی بالا گرفتن تعارض علم و دین درغرب عصر روشنگری ،طرح مقوله «علم دینی» به عنوان راه کار برون رفت از این بحران ،در کانون توجه واقع شد. جوامع اسلامی نیز از شمول این امر بر کنار نبودند چه آن که نوعی دوگانگى محیط هاى علمى این گونه جوامع را فراگرفته بود؛ از یک طرف، میل به حفظ ارزشهاى دینى و اسلامى در آنها وجود داشته و دارد و از طرف دیگر، علومى آموزش داده مى شد که در آنها جایى براى ارزشهاى دینى نیست. افزون بر این، رکود و انحطاط جوامع اسلامى به دلیل بى توجهى به علوم تجربى، اعم از طبیعى و انسانى، و در مقابل، پیشرفت و توسعه جوامع غربى به دلیل استفاده از این علوم، اندیشمندان مسلمان را بر آن داشت تا نسبت به علوم جدید و روشهاى آن بازنگرى عمیقى صورت دهند؛ چرا که احیاى معرفت دینى یا به تعبیرى، نواندیشى دینى، نیازمند نگرش جدید به علومى بود که به طور مستقیم در راستاى معارف دینى قرار نداشتند. برآیند این عوامل، خطور طرح ایجاد «علم دینى » به ذهن پاره اى از اندیشمندان مسلمان در دهه دوم قرن بیستم راباعث گردید.بر اساس این ایده، مدعیان علم دینى باید به نوعى همپوشى در قلمرو علم و دین باور داشته باشند. از آنجا که در قلمرو تلاقى علم و دین، روند دینى کردن یا شدن علوم، نمود آشکارترى دارد، پس در این راستا باید رابطه بین علم و دین با دقت بیشتری مورد کاوش قرارگیرد.

در طی چند دهه اخیر اسلام گرایی به یکی از محوری ترین تحولات در جهان امروز تبدیل شده است. با وقوع انقلاب اسلامی ایران و ارائه ی الگوی نظام سیاسی دینی در مقابل لیبرال دموکراسی غربی پتانسیل های اسلام گرایی هر چه بیشتر آشکار شد. با شروع تحولات اخیر در خاورمیانه (انقلابهای عربی) این فرصت به وجود آمد که نظام سیاسی ج. ا. ایران به عنوان یک جایگزین مناسب برای نظام های خودکامه خاورمیانه مطرح شود؛ اما این فرصت با رشد جریان های تکفیری در خاورمیانه که از طرف کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای مورد حمایت قرار می گیرند، با چالش مواجهه شده است. این نوشتار محور کار خویش را آسیب شناسی رشد جریان های تکفیری قرار داده است. از این رو پرسش بنیانی این است گسترش جریان های تکفیری چه تاثیر بازدارنده ای بر رشد اسلام گرایی در منطقه و جهان خواهد داشت؟ رشد جریان های تکفیری از دو بعد اساسی فرایند اسلام گرایی را با چالش مواجهه خواهد نمود، نخست قطبی سازی جوامع اسلامی بر اساس تقابل شیعه و سنی و دیگری کاهش مشروعیت و مقبولیت اسلام گرایی به عنوان یک جایگزین در مقابل لیبرال دموکراسی، این پژوهش در راستای رفع چالش جریان های تکفیری فراروی اسلام گرایی راهکارهایی ارائه نموده که در قالب دو راهکار دیپلماسی ارتباطات گسترده میان گروه ها و کشورهای اسلامی، و مقابله با گسترش جریان های تکفیری قابل بررسی است

دموکراسی دینی "فقه محور" یا نظام سیاسی مردم سالاری دینی که نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر آن است و شالودۀ بنیادین قانون اساسی آن را تشکیل می دهد؛ این معنی را در خود دارد که قلمرو گسترده ای برای دخالت دین در حیات اجتماعی قائل است و همۀ مناسبات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعۀ اسلامی می باید با عنایت به آموزه های دینی سامان یابند. قانون اساسی حاصل از این نگرش؛قدرت برجسته‌ای به ولی فقیه‌ می‌بخشد و ولایت سیاسی ولی امر در مردم‌سالاری دینی،در واقع نقش‌ ویژۀ فقه را در عرصه‌ی حیات اجتماعی به نمایش می‌گذارد. منتقدان بسیاری این نوع تلقی از دموکراسی دینی را و همچنین‌ عدم توانایی فقه را در تنظیم مناسبات جامعه‌ی نوین امروزی هدف نقد قرارداده اند. این مقاله ضمن بررسی نگرشهای انتقادی به مردم سالاری دینی و دسته بندی اهم رویکردهایی که نظام مردم سالاری دینی سرناسازگاری دارند، درصدد ارائۀ پاسخ های علمی و روشن به این نوع چالش ها برآمده است.

‫در اين پژوهش ديدگاه‌هاي شخصّيت بزرگ جهان شيعه، امام خميني و شخصيت بزرگ جهان اهل سنّت، ابوالعلي مودودي درباره وحدت مسلمانان، تقريب مذاهب اسلامي و راهکارهاي آن و نيز نقطه نظرهاي مشترک آنان در زمينه موانع و آفات وحدت اسلامي منعکس گرديده است. اين نوشتار در چهار فصل سامان گرفته است. او در فصل اوّل ابتدا کلّياتي درباره مفهوم واژگان کليدي، مانندِ وحدت، تقريب مذاهب اسلامي ارائه کرده، آن گاه سيره عملي و سخنان اهل بيت (ع) را در اهمّيت وحدت و ضرورت تعامل شيعيان با مخالفان خويش، پرهيز از کينه‌ورزي به عالمان اهل سنّت و پيروان آنان ترسيم شده و روش عالمان شيعه و سُنّي در زمينه تقريب بين مذاهب اسلامي و وحدت مسلمانان ارزيابي گرديده است. در فصل دوم وي ضمن بررسي گوشه‌هايي ازحيات امام خميني و ابوالعلي مودودي، مباني فکري و نظري آنان را در زمينه نقد تقريب بين مذاهب اسلامي تشريح نموده است. بحث درباره محورهاي اتّحاد مسلمانان در عمل به دستورهاي ديني و تعاليم قرآن، پاي‌بندي به اصول مشترک فکري و اعتقادي همه مسلمانان، توجّه به مباني عقلي و اجتهادي اتّحاد مسلمانان، توجّه کردن به سيره پيامبر اسلام و صحابه، از ديدگاه‌هاي مشترک امام خميني و ابوالعلي مودودي در مورد وحدت اسلامي دانسته شده است. در فصل سوم آفات و موانع عمده وحدت و تقريب بين مذاهب اسلامي از ديدگاه امام خميني و ابوالعلي مودودي وارسي گرديده و متابعت از هواي نَفس، دوري از اسلام و قرآن، جهل و ناداني، گروه گرايي و فرقه گرايي، استفاده از حربه تکفير و اختلاف روحانيان از مهم ترين عوامل اختلاف و تفرقه مسلمانان و فاصله گرفتن آنان از يکديگر برشمرده شده است. در فصل چهارم و پاياني ديدگاه‌هاي مشترک امام خميني و ابوالعلي مودودي در زمينه راهکارهاي رسيدن به وحدت و تقريب بين مذاهب اسلامي، و پيش شرط‌هاي تحقّق اين وحدت از منظر آنان و اقدام هاي سياسي و فرهنگي لازم در اين زمينه بيان مي‌گردد.

---

‫پژوهش حاضر، با رويکردي تطبيقي، ديدگاه‌هاي شهيد مرتضي مطهري و ابوالاعلي مودودي به عنوان نمايندگاني از متفکران برجسته شيعه و اهل سنت در باره نقش زمان و مکان در اجتهاد را با توجه به نيازهاي جديد و مسايل مستحدثه ديني مقايسه کرده و اشتراک و اختلاف‌نظر آنان از نحوه اجتهاد عالمان ديني در عصر کنوني را در پنج فصل شرح مي‌دهد. در فصل اول کلياتي از مفهوم مقتضيات زمان، اجتهاد، حکومت، جاودانگي اسلام، قوانين ثابت و متغير و معرفي شخصيت شهيد مطهري و ابوالاعلي مودودي و ويژگي‌هاي فکري آنان ارائه مي‌گردد. نويسنده در فصل دوم جامعيت و جاودانگي دين اسلام و قدرت پاسخگويي دين به همه مشکلات مردم در تمام اعصار را بررسيده و با توجه به نيازهاي ثابت و متغير و خاتميت دين پيامبر اسلام( نحوه پاسخگويي اين دين به نيازهاي متغير بشر امروز را فراروي مخاطبان خود مي‌نهد. فصل سوم به موضوع اسلام و مقتضيات زمان اختصاص دارد و راز انطباق قوانين ثابت اسلام با پيشرفت‌ها و تحولات صورت گرفته در گذر زمان به وسيله اجتهاد پويا و اجراي احکام حکومتي ثانويه توسط ولي فقيه از نظر استاد مطهري بيان مي‌شود. فصل چهارم به ديدگاه‌هاي ابوالاعلي مودودي در باره اسلام و مقتضيات زمان مي‌پردازد و قوانين ثابت و متغير اسلام و کشف آن‌ها به‌وسيله مجتهدان ديني از سخنان و سيره پيامبر اسلام(، شرايط اجتهاد پويا در فهم استخراج نيازهاي ثابت و متغير مردم از آموزه‌هاي دين اسلام از منظر ايشان تبيين شده است. فصل پنجم به بررسي مقايسه ديدگاه‌هاي اين دو دانشمند و موارد اشتراک و اختلاف آنان در سازِکارهاي اجتهاد پويا، شرايط مجتهد و ابزار وي براي صدور فتاواي متناسب با زمان و نقش و ضرورت حکومت ديني در جامعيت بخشيدن احکام متغير دين اسلام مي‌پردازد.

‫نوشتارحاضر، ضمن بيان مفاهيم و ماهيت وحي و ديدگاه‌هاي مختلف در اين باره، نسبت بين عقل و وحي را بررسيده و قلمرو و محدوده عقل در فهم وحي از ديدگاه فلاسفه غرب و مسلمانان را تبيين ساخته و انديشه‌هاي دو تن از متفکران اصلاحگر و نوانديش اهل سنت و شيعه (ابوالاعلي مودودي و شهيد مطهري) را در اين زمينه مطرح مي‌کند. نويسنده در چهار فصل به ابعاد گوناگون موضوع تحقيق و نحوه ارتباط آن‌ها با هم مي‌پردازد. فصل اول به کليات و مفاهيم تحقيق اختصاص دارد و واژه‌هاي مربوط به عقل و وحي و مترادف‌هاي آن‌ها و همچنين الفاظ نقطه مقابل‌شان شرح داده شده است. در فصل دوم ماهيت عقل و وحي از منظر شهيد مطهري و ابوالاعلي مودودي بيان گرديده و نظريات فلاسفه غرب و مسلمان در چيستي عقل و کارکردهاي آن و ماهيت وحي و معرفت‌زايي‌اش ذکر شده و آموزه‌هاي اسلام و مسيحيت در اين زمينه مقايسه مي‌شود. نويسنده ديدگاه‌هاي تجربي از وحي را نيز منعکس ساخته و آراي متکلمان و فيلسوفان مسلمان غرب و ابوالاعلي مودودي و شهيد مطهري را در اين زمينه با هم مقايسه نموده است. در فصل سوم محدوديت‌ها و قلمرو عقل و فهم آن از دين و معارف وحياني، از نظر شهيد مطهري و ابوالاعلي مودودي تبيين شده و کارکردها و قلمرو وحي در اعتقادات، احکام فقهي و اخلاق و موانع و آفات عقل از ديدگاه اين دو انديش‌مند بيان گرديده است. ثبوت عقلاني نبوت و عقلاني بودن نبوت پيامبر اکرم( از منظر مودودي و شهيد مطهري، از ديگر مباحث اين فصل به شمار مي‌آيد. در فصل چهارم رابطه عقل و وحي از منظر شهيد مطهري و ابوالاعلي مودودي و خدمات وحي به عقل، استفاده از عقل در فهم نسبي وحي، اثبات اصل دين و حقانيت آن به کمک عقل، ترجيح نقل بر عقل در صورت وقوع تعارض بين آن‌ها و محدوديت عقل در بيان جزئيات دين و سعادت بشر، از منظر اين دو متفکر بيان و ديدگاه‌هاي آنان با هم مقايسه شده است.

امروزه دموکراسی بیش از پیش مورد توجه مردم جهان قرار گرفته است به طوری که می‌توان خیزش‌های اخیر در کشور‌های عربی اسلامی را نیز به عنوان تلاشی در جهت نیل به الگویی از حکومت دانست که در آن ضمن پذیرش دموکراسی، آموزه‌های اسلامی نیز عملیاتی شود. جمهوری اسلامی ایران به عنوان نمونه عملی مردم سالاری دینی در دوران کنونی که بر پایه منظومه فکری امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب است،برخوردار از مبانی، مضامین، روش‌ها و سازوکار‌هایی است که بسیاری از آن‌ها مورد توجه متفکران اهل سنت معاصر است. این پایان نامه درصدد مقایسه میان مردم سالاری دینی در آراء رهبران جمهوری اسلامی (امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب) و متفکران اهل سنت معاصر (رشیدرضا، مودودی، قرضاوی، غنوشی) در سه ساحت مبانی نظری، اصول و مولفه‌های مردم‌سالاری دینی و نیز اصول تحقق عملی مردم‌سالاری دینی می‌باشد و در پی یافتننقاط اشتراک و افتراق در اندیشه ایشان به منزله راهکاری درجهت برقراری ارتباط و گفتگو میانالگوی حکومتی مردم سالاری دینیدر ایران با مطالبات و خواسته‌های مردم کشورهای عربی یعنی پیوند میان اسلام و مردم سالاری است. این تحقیق به علت اکتشافی بودن فاقد فرضیه است و از روش توصیفی- مقایسه‌ای بهره گرفتهاست؛ بدین معنی که ابتدا به توصیف مردم سالاری دینی در اندیشه متفکران دو نحله شیعی و سنیو سپس به تحلیل مقایسه‌ای سویه‌های مختف اندیشه متفکران اهل سنت با اندیشه رهبران جمهوری اسلامی می‌پردازد. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد در سطح مبانی نظری مردم سالاری دینی، رابطه دین با سیاست و مردم سالاری، حق حاکمیت و مشروعیت نقاط مورد اتفاق نظر میان دو نحله فکری و دینی بسیار است. (البته قرضاوی مشروعیت را تک رکنی می‌پندارد.) در عین حال با وجود تاکید بر آزادی اما برداشت از کرامت انسانی و خلیفه اللّهی انسان در میان این دسته از متفکران یکدست نیست. در آراء اندیشمندان مذکور در سطح مولفه‌های نظام مردم سالاری دینی اشتراک کامل دارند به صورتی که ایشان مشارکت مردم، مشارکت زنان، انتخابات، شورا، قانون‌گرایى، نظارت بر قدرت، تفکیک قوا، حزب و تحزب و حقوق اقلیت‌ها را جزو مولفه‌های نظام مردم سالاری دینی می‌دانند. در سطح سوم (بایسته‌ها و اصول تحقق عملی مردم سالاری دینی) برخی از اوصاف حاکمان، عدالت و ارزش‌محوری از موارد مشترک است و ولایت فقیه، برخی دیگر از اوصاف حاکمان، خدمتگزاری‌ به‌ مردم، تکیه به ظرفیّت درون‌زاى کشور و خلافت از موارد اختلافی می باشد. بنابراین بیشترین اشتراک در اندیشه این متفکران، در مولفه‌ها و برخی مبانی نظری مردم سالاری دینی است و در سطح اصول تحقق عملی مردم‌سالاری دینی در اندیشه ایشان، اشتراک کمتری وجود دارد.

پیوند اعضا از مسائل نوین علم پزشکی و از دستاوردهای مهم آن و نشانه ارتقا و توانمندی مراکز پزشکی است؛ پدیده مرگ مغزی و امکان بهره گیری از آن در پیوند اعضا اگر چه امیدهای تازه ای را در نجات جان تعدادی از بیماران به وجود آورده، مسائل اخلاقی، فرهنگی و حقوقی فراوانی نیز به همراه داشته است. بررسی برخی از مشکلات علمی در پیوند اعضا از انسان مرده به انسان زنده و بیان دیدگاه های مخالفان و موافقان از اهداف این پژوهش می باشد.در منابع اسلامی، حیات انسانی مقدس و حفظ جان او وظیفه ای الهی است. توجه اسلام به تحقیقات و یافته های جدید علمی در رفع نیازهای دینی و دنیوی انسان، به پیشرفت های پزشکی در نجات جان انسان ها مشروعیت می بخشد. تلاش برای رفع موانع و مشکلات موجود در پیوند اعضا، علاوه بر کاهش هزینه های نگهداری بیماران مرگ مغزی و امیدبخشی به بیماران نیازمند پیوند اعضا، از اقدامات سودجویانه، غیراخلاقی و غیرقانونی در این زمینه جلوگیری می کند.