جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«امید»، از مسائل مهم و اساسی در عرصه فرد و اجتماع است و برای بسیاری از مسائل اجتماعی نقشی محوری دارد؛ و محرک ذاتی و اصلی زندگی و عامل پویایی روان انسان است. بدیهی است، موضوع امید در ادیان، مخصوصا ادیان ابراهیمی که داعیه اصلاح فرد و اجتماع را دارند، به نحو ویژه ای مطرح گردد، این امید در ادیان ابراهیمی در سه مقوله اصلی: امید به آینده، امید به آخرالزمان، و امید به آمدن منجی، قابل دسته بندی است. به عبارت دیگر، آموزه های دینی مرتبط با موضوع امید در ادیان ابراهیمی در جهت ایجاد امید در این سه محور می باشد:1. امید به آینده: این آموزه ها در صدد ایجاد روحیه امید به آینده و عدم یاس از وضعیت موجود است.2. امید به آخرالزمان: این دوره میعادگاه امید بشر و از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در بخش اول آن، تاریکی و خطر و آسیب و در بخش دوم، سراسر نور و زیبایی و عدالت است.3. امید به آمدن منجی: این امید، بر آمدن فردی الاهی از نسل پاکان منطبق و متصور می گردد و نسبت به دو امید قبل از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ چون از طرفی مکمل مقوله امید است و از طرفی مهم ترین مصداق برای امید به آینده و آخرالزمان می باشد. امید به منجی است که پویایی و نشاط و معنابخشی در جامعه ایجاد می شود و پناهگاهی معنوی برای مردم و زمینه ساز رشد و تعالی بشر و محرکی برای نبرد با ظلم و ستم و انقلاب می گردد و تسکین دهنده ای قوی برای مصائب و مشکلات می باشد و طبعا از عوامل مهم انسجام اجتماعی به شمار می رود.بدیهی است هر کدام از ادیان که تصور واضح تری نسبت به امید و منجی ارائه کند، در رسیدن به کارکردهای فردی و اجتماعی موعود باوری، توفیق بیش تری (هم از لحاظ کمی و هم از لحاظ کیفی) می یابد. در این بین، مذهب شیعه، نسبت به مقوله امید نگرشی خاص و ویژه ارائه می کند که از همه ادیان و مذاهب متمایز است. این امید به آینده و آخرالزمان و منجی، در نگرش شیعی، در بسیاری از مسائل فردی و اجتماعی نقش محوری و کلیدی به خود گرفته است.

اثرگذاری دین بر تمدن در دو ساحت قابل تصور است: ساحت خرد که به ظواهر تمدن مانند بناها، آثار علمی و آداب و رسوم مربوط است و ساحت کلان که به بنیان اندیشه ای و روح حاکم بر تمدن مربوط می گردد. ساحت نخست، با مروری بر منابع مربوط، به آسانی قابل اثبات است و ساحت دوم در آثار نظریه پردازان تمدن، بیش و کم مورد توجه قرار گرفته است. در قلمرو اسلام نیز اثبات ساحت نخست به دلیل بدیهی بودن، از استدلال بی نیاز است. برای اثبات ساحت دوم می توان افزون بر تجربه تاریخی، به استدلال عقلی دست زد. اسلام، در دو مقیاس فردی و اجتماعی، برای بالابردن ضریب اثربخشی آموزه های خود و به عنوان گامی برای تکمیل این آموزه ها؛ آن ها را به الگوهایی آرمانی پیوند زده است. بر این اساس، آموزه های مهدویت، می تواند از طریق ترسیم آینده ای دست یافتنی، در شکل دادن به روح حاکم بر تمدن جدید اسلامی نقش آفرین باشد. این ترسیم از آینده را می توان «چشم اندازی تجویزی» به شمار آورد که حلقه وصل مهدویت و تمدن جدید اسلامی است. نوشتار پیش رو، به واکاوی این نکته پرداخته و در پایان برای بهره گیری از این ظرفیت چند پیشنهاد ارائه داده است.

از آن جا که اعتقاد به مهدی موعود، همزاد اسلام بوده و بارزترین تجلی را در بشارت های پیامبر ص داشته است؛ فرقه های اسلامی در پذیرش آن اتفاق نظر دارند. بدیهی است سو استفاده برخی از مدعیان که نوعا برای کسب قدرت و مشروعیت، به این آموزه دینی اصیل تمسک جسته اند، نباید به عنوان دلیلی بر نادرستی اصل مهدویت تلقی شود. متاسفانه بیش تر مستشرقین، توان تفکیک میان حقیقت مهدویت و سو استفاده های صورت گرفته از آن را نداشته و در پژوهش های تاریخی خود، این دو را به هم آمیخته اند.البته این موضوع تا حدی طبیعی است؛ زیرا کم نبوده اند کسانی که در طول تاریخ، سخن از مهدویت گفته و آن را در جهت مقاصد خود به کار بسته اند؛ به گونه ای که مستشرقین به این ذهنیت رسیده اند که این بحث پیش از آن که یک واقعیت باشد، دسیسه و بهانه ای در دست معترضین و مخالفین سیاسی بوده است. مقاله پیش رو کوشیده است با بررسی و نقد برخی اظهارات اسلام شناسان غربی، که در دایره المعارف های معتبر درج گردیده، در جهت رفع ابهامات و تصحیح نگرش آنان اقدام کند.

در این مقاله سعی شده است ویژگی ها و شرایط زمامدار اسلامی در عصر غیبت از منظر قرآن و سنت مورد بررسی قرار گیرد. برای رسیدن به این مقصود، پس از تعریف سیاست، نظام سیاسی و حکومت اسلامی؛ این ادعا مطرح شده که بر اساس دلایل عقلی و اصول قانون اساسی، حاکم اسلامی باید حداقل سه شرط اساسی «فقاهت»، «عدالت» و «کفایت» را داشته باشد. سپس به اثبات آن دلایل در قرآن و سنت با روش کتابخانه ای پرداخته شده است؛ به این صورت که نخست ادله قرآنی در دو بخش ادله اثباتی و سلبی مورد بررسی قرار گرفته؛ سپس ادله روایی به همین شکل مطرح و ثابت گردیده که مشروعیت زمامدار اسلامی در عصر غیبت، با احراز شرایطی چون فقاهت، عدالت و کفایت به دست می آید و با مقیولیت مردمی به فعلیت و کارآمدی می رسد.

در این مورد که آیا زمینه سازی برای ظهور و حکومت امام مهدی لازم است، یا بالعکس، این که وظیفه ما زمینه سازی نیست و از ما فقط عمل به دستورات دینی را خواسته اند؛ دو دیدگاه وجود دارد. بررسی این دو دیدگاه به طور مبسوط، مجالی وسیع می طلبد. نیز زمینه سازی را از ادله و راه های گوناگونی می توان اثبات کرد. در این مقاله، به اثبات ضرورت زمینه سازی با استفاده ازآیات و روایات و همچنین نصرت و یاری امام زمان عج می پردازیم و شاخصه های نصرت الاهی را بیان می کنیم.در این نوشتار، پس از معنا کردن واژه «نصرت» و واژه های همگون با آن؛ و نیز تعریف زمینه سازی و مراتب آن؛ به بیان ارتباط نصرت با زمینه سازی (به سه بیان) و ضرورت زمینه سازی می پردازیم. سپس به اثبات ضرورت زمینه سازی با استفاده از روایات نصرت خواهیم پرداخت.

تجلی انتظار بر فراگرد آینده سازی، از جمله جلوه های بسیار مهم و تحلیل ناشده مهدویت است. شأن امام مهدی (عج) در هدایت گری مردم، در دوران غیبت نیز تامل برانگیز است و بر شکل گیری روندهای آینده تاثیر شگرفی دارد؛ تا حدی که می توان گفت، نام، کردار و منش ادراک شده او، همچون فانوسی در تاریکی دریا، هدایتگر کشتی های سردرگمی است که در ابهام خود در مسیر آینده، در معرض انحراف و گم گشتگی قرار دارند.رویکرد استعاره ای به منزلت امام، به منزله فانوس هدایت و چراغ روشنی بخش مسیر مردم از حال به آینده، در امتداد تعابیری در سنت چهارده معصوم (ع)، نظیر «مصباح الهدی» و «طاووس اهل جنت» ذکر می شود. این رویکرد، در امتداد مضامین آیات شریف و ادعیه وارد شده که شناخت امام را شرط ناگزیر فلاح و رستگاری و حفظ ایمان دانسته، اطاعت آگاهانه از ایشان را لازمه اسلام و بندگی در پیشگاه پروردگار می داند؛ مورد تاکید قرار می گیرد و معرفت امام را نتیجه معرفت ثقلین و اطاعت از امر پروردگار فرض می کند.نتیجه آن که شأن امام معصوم (ع) در ظهور و غیبت، همواره هدایتگر آحاد بندگان خداوند متعال بوده، آیت هدایت و چراغ روشنی بخش راه آنان به سوی آینده ای است که در اعماق زمان پیش رو قرار دارد.

آینده پژوهی، حوزه نسبتا جدیدی است که به لحاظ گستردگی و تنوع حوزه های مرتبط، دستاوردهای بسیارمهمی برای کشورها و جوامع داشته؛ به گونه ای که امروزه به یکی از مهم ترین ابزارهای تصمیم سازی تبدیل شده است. هم اینک در این زمینه از سوی کشورهای قدرتمند به منظور کسب مزیت های رقابتی و سلطه بر جهان مطالعات گسترده ای صورت می گیرد. این رویداد، بر اهمیت دستیابی به رویکردهای توانمندتر در عرصه آینده پژوهی می افزاید. بی شک، منظومه فکری اسلام، بویژه منابع شیعی، برتر از هر مکتب فکری بشری، توان تبیین راهبردی ترین مسائل آینده اندیشانه را داراست. یکی از بسترهای متعالی در این منظومه، اندیشه مهدویت است. همان گونه که می دانیم، اعتقاد به منجی آخرالزمان، مطلوب بیش تر ادیان بوده؛ اما ظرفیت بهره مندی از آموزه های آینده نگرانه مبتنی بر وحی، جز در تشیع و آموزه های مهدویت، در توان دیگر نحله ها نیست. پس، جادارد در نظام آینده پژوهانه مهدویت بررسی های جامعی صورت گیرد. نوشتار حاضر بررسی تحلیلی جامعی است در زمینه مهدویت و کارکردهای آینده پژوهانه آن، مبتنی بر منابع معتبر شیعی. این پژوهش، در حیطه مباحث علم شناسی فلسفی مشتمل بر ابعاد پنج گانه «معرفت شناسی»، «روش شناسی»، «هستی شناسی»، «ارزش شناسی» و «نشانه شناسی» خواهد بود. همان گونه که نتایج تحقیق نشان خواهد داد، نظام معرفت شناختی آینده پژوهی، متضمن مفاهیم، روش ها و ابزارهایی است که برخی از آن ها برای مطالعات گسترده و فهم آموزه های الاهی و وحیانی مهدویت کاربرد مناسبی دارند.

«عریضه نویسی» امری است که شیعیان آن را نوعی توسل دانسته که بدان وسیله حاجت خود را از خدای متعال، به واسطه امام معصوم علیه السلام، درخواست می کرده اند. این روش، در سال های اخیر و به دلیل توجه رسانه های غربی به چاه جمکران، مورد دقت قرار گرفته و در اثبات یا رد آن سخنانی مطرح شده است.این مقاله که به روش پژوهشی توصیفی- تحلیلی است، تلاش می کند به این سوال پاسخ دهد که مستندات عریضه نویسی و آسیب های آن چیست.نتیجه از یک سو حاکی از بدعت نبودن اصل عریضه نویسی است و از سویی گویای عدم تقدس و موضوعیت نداشتن چاه جمکران و آسیب زا بودن توجه به این چاه می باشد. لزوم دقت مجدد در ادله اثبات عریضه نویسی، به دست آوردن مستندات تازه یافت و ارائه مستندات جدید از رسانه های غربی در این موضوع؛ از جمله دلایل نگارش این مقاله است.

ضرورت وجود امام و حجت آسمانی در هر زمان، از دیرباز در بیان پیشوایان و اندیشمندان دینی مطرح بوده و بر آن دلایلی اقامه شده است. غیبت و عدم حضور ظاهری امام مهدی (عج) و سوالات مربوط گویای آن است که وجوب وجود امام معصوم بر کره زمین و آثار مترتب بر وجودشان به تحلیل بیش تری نیاز دارد. از این رو، ما همچنان با این پرسش روبه رو هستیم: وجوب وجود امام معصوم و حجت خدا با بدن عنصری و خاکی بر روی زمین حتی در صورت غیبت ایشان چگونه قابل تبیین بوده و چه آثاری بر آن مترتب است؟ به نظر می رسد دلیل واسطه فیض از مهم ترین دلایل ضرورت وجود امام معصوم در هر زمان باشد، تا در پرتو این حقیقت، وجود امام مهدی (عج) حتی در حالت نهان زیستی ضروری باشد. در این نوشتار با تحلیل جایگاه و نقش فاعلی امام در پیدایش موجودات، به جایگاه امام در دوام و بقای موجودات پرداخته و اثر وجودی امام را با عنوان تحقق بخش هدف خلقت، امام هدف غایی خلقت، امام محور خلقت، و امان بودن امام برای مردم بررسی می کند. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر آیات نورانی قرآن در صدد تبیین این واقعیت است.

موضوع بسیار مهم امامت و پیشوایی جامعه مطلبی نیست که قرآن مجید از کنار آن به سادگی عبور کرده و به آن نپرداخته باشد. از این رو، آیات متعددی از کتاب الاهی، زوایای مختلف این موضوع را مورد بحث قرار داده و در عرصه های گوناگون آن اصول، قواعد و معارف متنوعی را ارائه فرموده است. ازجمله این قواعد، تاکید بر ضرورت حضور امام و هادی در هر زمان است. این مقاله در صدد ترسیم یکی از این قواعد اساسی با استناد به جمله «إنما انت منذر و لکل‏ قوم هاد» از آیه 7 سوره رعد است. در این نوشتار، با بررسی و نقد آرای مفسران در این زمینه و ارائه دیدگاهی نو با استناد به آیات قران و دیگر منابع، موضوع را بررسی می کنیم.