جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار، ادامه مقالات گذشته و تاملی بر چگونگی ارائه معارف مهدوی از سوی امام کاظم و امام رضا علیهما السلام است؛ بیاناتی که با توجه به اهداف کلی دعوت دینی، مخاطرات و نیازهای عصر ثبات و اقتدار عباسیان، نزدیک شدن عصر غیبت و ظهور گروه منحرف واقفیه شکل گرفته است.بررسی محورهای مورد تاکید در این بیانات و تامل در نسبت آن ها با اهداف کلی و نیازهای هر عصر می تواند از یک سو طرحی کلان نشان دهد که در این شکل از تعلیم و تربیت تعقیب شده است و از سوی دیگر، تاثیر تربیتی و اخلاقی هر یک از آموزه های مهدوی را نمایان تر کند.این پژوهش بر تحلیل محتوایی روایات صادره از امامان یادشده علیهما السلام تکیه دارد و تلاش می کند با توجه به شرایط عصر صدور، آثار آموزه های مهدوی بر شیعیان را معلوم کند؛ از این رو با تعیین محورهای مورد توجه در سخنان آن دو امام، همراه با ارائه نمونه ای از آن و تامل در نسبت این سخنان با شرایط مخاطبان به حکمت و جهت طرح هر یک از آموزه ها دست یابد.این نوشتار، روشن گر این سخن است که تعلیم آموزه های مهدوی در این برهه از تاریخ ائمه علیهم السلام افزون بر ارائه معارف مهدوی و آخرالزمانی، به نکاتی مهم در تربیت مخاطبان توجه دارد و نوعی زمینه سازی برای رهایی از آفات بحث مهدویت و مصون سازی از انحرافات در عصر امام کاظم و امام رضا علیهما السلام را دنبال می کند.

اعتقاد به مهدویت، ریشه در روایات فراوان اسلامی دارد و تضعیف این باور جز با رد و انکار روایات مهدوی میسر نیست. از این رو منکران مهدویت، نبود روایات مهدوی در صحیح بخاری را از دلایل اعتبار نداشتن این گرایش دینی دانسته اند. از آن جا که صحیح بخاری تنها یک روایت مجمل مرتبط با مهدویت دارد که در آن نامی از مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به چشم نمی خورد، به نظر می رسد در جریان تشدید سیاست های ضدعلوی عباسیان در دوره متوکل، بخاری از سیاست های آنان اثر پذیرفته و از این رو از نقل روایات مهدوی پرهیز کرده است. پایان منجی گرایی بنی عباس و تشدید دشمنی با آل علی علیهم السلام در جهت مشروعیت طلبی خلفای عباسی مهم ترین رویکرد سیاسی دستگاه حاکم در آن دوران به شمار می رفت. از این رو می توان هماهنگی عملی با جهت گیری دینی_ اعتقادی دستگاه خلافت، نقل روایات مهدوی در کتاب های حدیثی هم دوره صحیح بخاری، نقل اندک شمار روایات علویان از سوی بخاری و کوتاهی در نقل روایات فضایل اهل بیت علیهم السلام از جانب او را برجسته ترین شواهد اثرپذیری بخاری از این شرایط ذکر کرد.

اثر پرداختی، به رشتگی مهدویت پژوهی و آسیب های معطوف به آن نظر دارد. رشتگی مهدویت پژوهی به عنوان حوزه جدید علوم انسانی اسلامی، انتظام و انسجام را برای حوزه مطالعاتی مهدویت پژوهی به ارمغان می آورد. بی تردید همه حوزه های معرفتی، همواره دچار سوء برداشت ها و قرائت هایی ناهمگون و آسیب های مختلف قرار می گیرند که حوزه مهدویت پژوهی نیز از این قاعده و قانون، به دور نبوده و نیست.در این نوشتار، افزون بر شناخت روشمند حوزه مهدویت پژوهی با رویکرد رشتگی، درصدد ارائه ادله و براهین لازم برای توجیه حوزه رشتگی مهدویت پژوهی و شناسایی و پالایش چالش ها و نگرش های منفی معطوف به آن، برای تثبیت جایگاه حوزه مهدویت پژوهی خواهیم بود.

موضوع جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقطه تمایز شیعه از دیگر فرق اسلامی به شمار می آید. محور اصلی اعتقادات تشیع، اعتقاد به منصوص و الهی بودن جانشینی حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم است. انحصار خلافت و وصایت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در دوازده تن، به مثابه اصلی مهم در شیعه به شمار می رود. هر چند برخی سعی کرده اند به گونه ای در این اصل مناقشه کنند، اما کثرت و قوت روایات به قدری است که تردیدی در انحصار این مقام در دوازده تن باقی نمی گذارد. تطبیق روایات اثنی عشر بر امامان شیعه، خود حجتی قطعی بر حقانیت شیعه محسوب می شود.به هر روی، تعابیر گوناگون به کار گرفته شده همچون اوصیاء، خلفاء، ائمه، أولیاء و... توسط خاندان عصمت علیهم السلام در معرفی جانشینان پس از پیامبر، راه را بر طرح اندیشه های انحرافی دیگر_ چه قول به توقف در امامان قبل و چه قول به زیادت «مهدیین پس از مهدی» در تعداد آنان_ می بندد.

این پژوهش، در صدد بررسی و تحلیل راهکارهای موثر بر نهادینه سازی فرهنگ مهدویت در برنامه درسی دوره متوسطه است. روش پژوهش، توصیفی از نوع پیمایشی و رویکرد آن نیز کاربردی است. جامعه پژوهش، دبیران دوره متوسطه شهر اصفهان (4413 نفر) را در بر می گیرد که در سال 94-1393 مشغول به تدریس اند. به کمک فرمول کوکران، 165 نفر از آن ها به عنوان حجم نمونه برآورد و با روش تصادفی متناسب با حجم از بین نواحی شش گانه انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری پرسش نامه محقق ساخته روا و پایا بوده و نتایج پژوهش با استفاده از شاخص های آمار توصیفی و استنباطی بررسی و تحلیل شده اند. عمده ترین نتایج پژوهش، بیان گر آن است که از نظر دبیران، در میان راهکارهای سه گانه موثر بر نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در مدارس، راهکارهای آموزشی با میانگین 4.21 بیشترین و راهکارهای پژوهشی با میانگین 3.62 کمترین تاثیر را بر نهادینه سازی فرهنگ مهدویت در برنامه درسی دوره متوسطه دارند. در بین راهکارهای آموزشی، «طرح مفاهیم، مصادیق، تصاویر و مولفه های مربوط به فرهنگ مهدویت در کتاب های درسی»، «نقش الگویی دبیران و کادر اجرایی مدرسه و تطابق گفتار و کردار آن ها با فرهنگ مهدویت» و «یاد کردن از افراد مشهور در حوزه مهدویت در حین تدریس متناسب با محتوای درسی کلاس»، بیشترین تاثیر را دارند.

در اندیشه کانت، حرکت تاریخ از نقص به کمال، از توحش به تمدن و از حالت تضاد آمیز به حالت تعادل است. محصول این حرکت تاریخی برای انسان، دستیابی به آزادی، برابری و معقولیت است. به نظر کانت، هرچه تاریخ پیش می رود و شرایط وحدت جامعه بشری بهتر فراهم می شود، تشکیل اتحادیه جهانی انسان ها و رفع تضاد از زندگی آن ها غایت تاریخ است. انسان در طول حرکت تاریخی خود به مقام آزادی و معقولیت می رسد. این آزادی شامل دو مرحله است؛ در مرحله آزادی درونی، عواطف حیوانی انسان زیر سلطه عقل قرار می گیرد و انسان در واقع به تدریج عاقل تر می شود. در مرحله آزادی برونی، حکومت های استبدادی ریشه کن می شوند و انسان به مقام استقلال از هر آن چه غیرعقلی است می رسد؛ به ویژه از اسارت تمایلات نفسانی و عملا از حکومت های استبدادی آزاد می شود. این دیدگاه دارای نقاط مشترک بسیاری با دکترین مهدویت مطرح شده از سوی متفکران شیعه است؛ به طوری که می توان دیدگاه کانت درباره غایت تاریخ را با اندکی اغماض، توجیه عقلانی و طبیعی دکترین مهدویت دانست.