جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعات فیلسوفانه دربارۀ دین پیشینۀ بسیار طولانی و قدمتی به اندازۀ خود فلسفه دارد، ولی اصطلاح «فلسفۀ دین»[1] و نگارش کتاب‌ها و مقالات با این عنوان پدیده‌ای نسبتاً نو و متعلق به دوران مدرن است. فلسفۀ دین یکی از پرتحرک‌ترین حوزه‌های پژوهش فلسفی در دورۀ معاصر است. با اینکه این دانش مقیّد به فلسفه یا دینی خاص نیست، اولاً، فلسفۀ دینِ رایج در دامان مسیحیت پدید آمده و بالیده است، و عمدتاً تحت تأثیر این دین قرار دارد و، ثانیاً، این دانش مبتنی بر فلسفه‌های موجود در مغرب‌زمین، به‌ویژه فلسفۀ تحلیلی، است. با این حال، امکان پژوهش فلسفی در حوزۀ سایر ادیان، از جمله اسلام، و مبتنی بر دیگر نظام‌های فلسفی نیز وجود دارد. به همین رو، شایسته بلکه لازم است که فلسفۀ دین اسلامی نیز ناظر به محتوای این دین سترگ و متکی بر فلسفۀ قویم اسلامی پدید آید تا استحکام و اتقان اسلام و برتری آن بر سایر ادیان بیش از پیش نمایان شود و زمینۀ پاسخگویی به شبهات پیرامون آموزه‌های آن فراهم گردد. سؤال اصلی تحقیق پیش رو این است که اهمّ رویکردهای موجود یا قابل تأسیس در فلسفۀ دین کدام‌اند؟ این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده است

نوشتار حاضر در پي تبيين نگرش كي‌يركگور، فيلسوف برجسته آغازگر اگزيستانسياليست، نسبت به آموزه‌هاي ديني است. كي‌يركگور سه ساحت استحساني، اخلاقي و ايماني را براي انسان در نظر ميگيرد که از مرحله استحساني تا مرحله ايمان، فاصله زيادي وجود دارد و از همينروست که وي براي تبيين سير در اين ساحات، واژه‌هايي همچون «شورمندي» و «جهش» را بکار ميبرد. ديالکتيک ناپيوسته کي‌يرکگور در گذر از مرحله‌يي به مرحله ديگر نشان ميدهد که اولاً اين سپهرهاي سه¬گانه هرگز قابل جمع با يکديگر نيستند؛ حتي اگر براي مدتي در کنار هم باشند، سرانجام زماني فراميرسد که ناگزير يکي را بايد انتخاب نمود. ثانياً نحوه گذر از بين اين مراحل منطقي و چارچوب¬مند نيست. کي¬يرکگور وقتي با مسئله ايمان ديني روبرو ميشود، ديگر جايي براي عقل و انديشه باقي نميگذارد. بعبارتي، وي زمان و مکان و راه روشني را مشخص نميکند تا انسان بداند که در چه زمان و مکاني ميتواند به مرحله ديگر برسد، بلکه به اعتقاد وي در اين راه بايد خطر کرد، معجزه آفريد و بدون عقل اين مسير را پيمود. اين خطر کردن، سبب جهش از مرحله اخلاقي به مرحله ايماني ميگردد که بالاترين مرحله زندگي اصيل يا اگزيستانس است؛ جهشي که از چارچوب قواعد عقلي بيرون است و از اينرو فهميدني نيست. تمامي تلاش كي‌يركگور در آثارش بر اين است که نشان دهد دو حوزه ايمان و عقل کاملاً با يکديگر متفاوت و بلکه متقابلند و ازاينرو نبايد مفاهيم حوزه ايمان را با معيار عقل سنجيد.

رساله ی حاضر نگاهی است به آرای انسان شناختی عین القضات همدانی و سورن کیرکگور و مقایسه ای میان آن ها از گذر مقولات گناه ،‌ دلهره ،‌ آزادی و مراتب وجودی . برای کیرکگور ، مسیر فراز روی انسان به بالاترین قله های کمال در سه سپهر وجودی زیبایی شناسی ،‌ اخلاق و دین خلاصه می شود . عین القضات نیز مراتب ادراک انسانی از جهان را به ترتیب ادراک حسی ،‌ عقلی و فرا عقلی می داند . در این رساله این سه ساحت ادراکی و وجودی به گونه ای متناظر با یکدیگر مورد قیاس قرار گرفته و نقاط افتراق و اشتراک آنها بیان شده است . انسان حسی با زیبایی شناس ، عقلی با اخلاقی و دینی با فراعقلی هماورد دانسته شده اند . در بالاترین مراتب وجود ،‌ ابراهیمِ کیرکگور و ایمانش با ابلیسِ عین القضات قابل قیاس است و عشق مسیحایی کیرکگور با نور محمدی عین القضات همخوان است . در باب مقوله ی آزادی ، کیرکگور آن را جدایی ناپذیر از هستی انسان دانسته و معتقد است بهترین شیوه ی بکارگیری آن ، تفویض بی کم و کاست آن به خدا و تسلیم مطلق در برابر اوست . عین القضات نیز انسان را مضطر به مختاری می داند و با این وجود بر این باور است که در طی مراتب سلوک انسان پس از تسلیم بی قید و شرط و دستیابی به مقام رضا ، قادر خواهد شد که به سرّ مستتر در جهان هستی که همان راز قدر و فهم گرفتارآمدگی او در چنگال اراده ی خداوندی است ،‌ پی ببرد . هم عین القضات و هم کیرکگور ،‌ وضعیت انسان را در جهان هستی ،‌ موقعیتی پر خطر و همراه با دلهره می دانند ،‌ البته اولی عامل آن را دورافتادگی انسان از اصل فطری خویش یعنی عشق می بیند و دومی گناه . این هر دو درباره ی معنا ی گناه ، با هم توافق دارند ، اما در حالیکه کیرکگور خود انسان و آزادی او را عامل گناهکاریش می شناسد ، عین القضات مسئولیت گناه را از انسان سلب کرده و در رویکردی جبرگرایانه آن را منتسب به خدا می سازد.

مطابق دیدگاه فیلسوفان قاره‌ای، انسان موجودی است که در رابطه با جهان پیرامون خویش تعریف می‌شود، به نحوی که تنها در بستر روابط خود با دیگران می‌توان از خویشتن سخن گفت. ازاینرو مساله ارتباط میان انسان، خداوند و انسان‌های دیگر همواره مد نظر «فیلسوفان دین» قاره‌ای بوده است. در این رساله کوشش شده است با روشی تحلیلی، و از طریق مقایسه دیدگاه دو متفکر اگزیستانسیالیست، سورن کرکگور(????-????) و مارتین بوبر(????-????) به این پرسش پرداخته شود که «دیگری» در ارتباط انسان با خداوند چه نقش و جایگاهی دارد. از دیدگاه کرکگور انسان برای کسب اصالت انسانی باید به اعلی درجه فردیت برسد. این مرتبه از فردیت در ارتباط انسان با خداوند شکل می‌گیرد، ارتباطی که به زعم اغلب مفسران به انزوای انسان و مخدوش شدن رابطه انسان‌ها با یکدیگر منجر می‌شود. مطابق نظر بوبر، تأکید بیش از حد کرکگور بر فردگرایی موجب شده است او تفسیری نادرست از رابطه انسان با خداوند ارائه دهد، تفسیری که متضمن حذف رابطه با انسان دیگر برای رابطه با خداوند است. بوبر معتقد است که برای کسب اصالت انسانی باید با خداوند مرتبط شد، اما این مهم از طریق ارتباط متقابل انسان با انسان دیگر و جهان پیرامون صورت می‌گیرد. فصل اول این رساله، به بیان کلیات بحث و بستر فکری و مفاهیم اصلی اختصاص دارد؛ فصل دوم و سوم به ترتیب به تشریح الگوی کرکگور و بوبر برای ارتباط انسان با خداوند و جایگاه «دیگری» در آن پرداخته است. در فصل چهارم ضمن بیان نقد بوبر بر کرکگور و پاسخهایی که به وی داده شده است، نقاط اشتراک و تمایز دو فیلسوف برشمرده شده و به نفع این دیدگاه استدلال شده است که نقد بوبر بر کرکگور بر مبنای خوانش ناقص آثار اوست و با توجه به اینکه هدف هر دو متفکر کسب اصالت انسانی بر مبنای رابطه با خداوند است، می‌توان این دو الگو را همسو با یکدیگر تلقی کرد.

چکیده: ایمان موهبتی الهی است که بررسی آن با رویکردی روان شناختی از این جهت اهمیت می یابد که نفس، به عنوان محل عروض ایمان، حالات متفاوتی به خود می گیرد. دو عنصر «عشق» و «رنج» به لحاظ جاذبه و دافعه ای که دارند، تأثیر مستقیم بر ایمان می گذارند که این تأثیر به گونه ای دو سویه خودنمایی می کند. مهمترین انگیزه از تطبیق آرای مولانا جلال الدین بلخی و سورن کیرکگور در باب نقش رنج و عشق در ایمان، توجه خاص آنها به ابعاد روانی نفس و نگاه تازه آنها به ایمان است؛ نگرشی که در نهادینه شدن ایمان در زندگی بشر امروزی و معنابخشی به زندگی او نقشی کلیدی دارد. در نظر مولوی رکن اساسی و کاشف از ایمان حقیقی عشق است. وی ایمان عاشقانه خود را مرهون سوز و گداز درونی خود و دورافتادگی از اصل خویش می داند که در این مسیر عقل جزوی و کوته اندیش، قاصر از فهم مطلب است، عشق در پیوندی ضروری و تلازمی قطعی با ایمان کامل قرار می گیرد. ایمان از عشق بالنده می شود، چرا که حقیقت آن از دید مولانا جز عشقی رنج آلود نیست. از سوی دیگر، کیرکگور با تأکید بر عنصر رنج، ایمان را «رنج عاشقانه» می داند،‌ مبنای فکری کیرکگور در رنج گرایی، تن دادن به پارادوکس عظیم ایمان؛ یعنی اعتقاد به تجسد خدا در مسیح است. در پیش مؤمن، عقل و به تبع آن رفتارهای اخلاقی مبتنی بر عقل به تعلیق کامل درمی آید. به باور مولوی و کیرکگور، رنج، عشق و ایمان، اموری آگاهانه و قابل انتخاب اند که ریشه در فطرت انسانی دارند. ایمان شوری بزرگ است که به زندگی معنا می بخشد و عقل را تحقیر می کند، اگرچه هر دو اندیشمند در ضدیت با عقل متفاوتند و مولوی از این حیث موضع متعادل تری دارد. از دید مولوی نقش عشق در ایمان، اولی و ذاتی و نقش رنج، ثانوی و بالعرض است، حال آنکه کیرکگور اصالت را با رنج می داند، ایمان در ملازمه ای ضروری اولاً و بالذات با رنج و ثانیاً و بالعرض با عشق همراه است.

فاقد چکیده

حیات انسان در طی دوران طویل خود حیاتی اجتماعی بوده‌است و انسان به عنوان موجودی پرسش‌گر، با زیستن در سایه‌ی اجتماع، همواره از هویت خود سوال کرده است. پس از آغاز دوران مدرن، همگام با پیشرفت تدریجی فنآوری و کمرنگ شدن نقش فعالیت مؤثر انسان در زندگی شخصی و اجتماعی، پرسش از هویت فردی، در فلسفه‌ی اگزیستانس توجه ‌ویژه‌ی خود را به وجود خاصّ انسان معطوف کرد و نزد اندیشمندانی همچون کی‌یرکگور و هایدگر، به جستجو برای اصالت و داشتن زندگی اصیل تبدیل شد. در این پژوهش که به بررسی تطبیقی آراء کی‌یرکگور و هایدگر در خصوص زندگی اصیل و مؤلّفه‌های آن می‌پردازد، در ابتدا به شرح آراء هریک در خصوص زندگی اصیل و سپس به بررسی تطبیقی و ملاحظه‌ی وجوه افتراق و اشتراک آنها در این مبحث پرداخته شده‌است. برای کی‌یرکگور زندگی اصیل انسان در گرو ایمان و اعتماد کامل به خدا و داشتن ارتباطی فردی، خالصانه و بی‌واسطه با اوست؛ برای هایدگر این زندگی نه ضرورتاً با ایمان به خدا، بلکه با آگاهی از بیهودگیِ زندگی روزمرّه، مواجهه‌ی مستقیم و فردیِ انسان با مرگ خود با توجه به زمان‌مندی و محدودیت هستی خود، و تلاش برای فراروی به سمت آن زندگی‌ای‌ بنا می‌شود که خود از پیش طرح‌افکنده است. اما با اینحال، تأثیر آراء کی‌یرکگور بر هایدگر انکارناپذیر است. این دو اندیشمند بر انتخاب آزادانه و آگاهانه‌، دلشوره، مسئولیت‌پذیری و مصمّمیت انسان تأکید ویژه‌ای داشتند. نتیجه‌ای که از این پژوهش حاصل می‌شود این است که در آراء کی‌یرکگور و هایدگر، زندگی اصیل خصیصه‌هایی در انسان می‌طلبد که برای هر فردی سازنده و تعالی‌بخش است، تلاش برای ایجاد این خصایص، قطعاً در پرتو جدّیت و تلاش دائمی انسان‌ بدست خواهد آمد و این امر خود به زندگی اجتماعی امکان ارتقاء خواهد داد. واژه‌های کلیدی : زندگی اصیل، اصالت، کی‌یرکگور، ایمان، هایدگر، مرگ‌آگاهی، انتخاب آزادانه و آگاهانه، دلشوره.

چکیده ندارد.