جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همة هم و غمِ فوکو در کتاب تولد زیست سیاست پایان دادن به بسیاری از بدفهمی ها و سوءِتعبیرها از برخی از مفاهیم اندیشۀ سیاسی، برای مثال نئولیبرالیسم، است. آن چه فوکو در این کتاب پیش روی ما می نهد، بیش از آن که توصیف یا تفسیری از سیر تطور مکاتب سیاسی و فکری باشد، شرحی مبسوط از اصولِ کلیِ هستی شناختی، معرفت شناختی، و روش شناختی آن هاست. بنابراین، کتاب تولد زیست سیاست را باید در چهارچوب کلی نظریۀ فوکو در باب «گفتمان» ادراک کرد؛ نظریه ای که با ابتنای بر میراث فلسفیِ غنیِ گذشتگان مطرح می شود و اثری ژرف را در آیندگان باقی می گذارد؛ نظریه ای که از زاویۀ دیدی مبتنی بر «انتظام در پراکندگی» ارائه می شود و وحدت یک گفتمان را در ناهم پیوستگی و برهم کنش وجوه افتراق ابژه های آن جست وجو می کند.

موزه در قالب یک نهاد فرهنگی و آموزشی، بیش از آنکه فضای انبار، چیدن و نمایاندن این و آن شیء باشد، همواره مبیّن نوعی رابطۀ عمیق و نسبت گفتمانی با قدرت بوده است. در این‌ بین، انعکاس برخی از مضامین قدرت در موزه با شواهدی در رابطه با مفهوم «هتروتوپیا» از فضا همراه بوده است که در میان تأملات میشل فوکو مشاهده می‌شود. وی ازطریق مفاهیمی چون «هتروتوپیا یا فضای غیریت»، به چگونگی عیان‌شدن قدرت، نظم، انضباط و دانش به‌وسیلۀ شکل‌های نهادی در فضاهایی خاص اهتمام ورزیده است. بر همین مبنا، پژوهش حاضر با تکیه بر اندیشه‌های فوکو، می‌کوشد به تحلیل انتقادی جایگاه موزه بپردازد و این پرسش را پیش رو بگذارد که ویژگی‌های هتروتوپیایی موزه منوط به ساختار قدرت کدام‌ است و تا چه اندازه می‌تواند با این مفهوم سازگار افتد. حاصل آنکه علاوه بر دوام و قوام شش اصل اولیۀ معرف یک هتروتوپیا در موزه که قدرت انضباطی و استقرار کنترل‌شدۀ دانش را بازتاب می‌دهند، اصل هفتمی را نیز می‌توان اضافه کرد که در جایگاه مقاومت عمل می‌کند.

نویسنده در کتاب حاضر می‌کوشد با پرداختن به زمینة تاریخی و مؤلفه‌های فکری روشنگری در اروپا و اشاره به جریان‌های متنفذ روشنگری، شرایط را برای ورود به بحث از روشنگری نزد «کانت» (1724 1804م) و «میشل فوکو» (19261984م) مهیا سازد. وی در این مطالعه درصدد است به این سؤال پاسخ دهد که «آیا «خوانش فوکویی» از رسالة «روشنگری» کانت، نشانگر تغییر موضعی اساسی در فکر فوکو است با تبیین دیگری از این مواجهه را می‌توان ارائه داد؟» در این راستا نویسنده ضمن معرفی تنوع روشنگری اروپایی (انگلیسی، فرانسوی و...) به روشنگری آلمانی و جایگاه کانت در آن پرداخته است. بحث از اومانیسم در نقدهای کانتی و مضامین رساله‌های دوران مابعد نقادی کانت، از مهم‌ترین مباحث این مقال است. در پایان خوانش فوکویی از رسالة روشنگری ارائه و در آن از منابع فکری، روش‌شناسی فوکو، جستارهای سه‌گانة او دربارة روشنگری کانت و مضامین مهم آن سخن به میان آمده است.

موضوع مقالۀ حاضر تحلیل فوکو از هستی­‌شناسی رمان است؛ هدف اصلیِ پژوهش حاضر خوانشی بینارشته­ای برای نشان دادن این نکته است که چگونه هستی­‌شناسیِ رمان بر واسازی مفهوم خانه مبتنی است: شخصیت‌­های رمان برخلاف شخصیت‌های حماسۀ یونانی و کتاب مقدس هر بار از خانه دور می­‌شوند تا قلمروی ناشناخته از هستی یا بُعدی تازه از انسان را کشف کنند. فوکو با خوانش رمان دُن‌کیشوت این نکته را نشان می­‌دهد. بین این بی‌­خانمانی استعلایی و هستی‌­شناسیِ تازه رابطۀ مستقیم وجود دارد. نتایج پژوهش حاضر معلوم کرده است که این واسازی مفهوم خانه نتایج مشخصی داده است: 1. رمان، اخلاق مبتنی بر تفاوت را جایگزین اخلاق شباهت­‌محور کرده است. 2. خانه یک مفهوم ثابت و بدون تغییر نیست، بلکه مفهومی است که ساخته می­‌شود. 3. ماجراجویی رمان فراروی از امر معلوم به سوی قلمروهای نامعلوم است. 4. رمان در جستجوی اتوپیا نیست، بلکه نقشه‌نگاری هتروتوپیا به عنوان قلمروهای صیرورت و کثرت است. نتیجۀ محوریِ پژوهش حاضر آن است که تفاوت رمان با حماسه، صرفا تفاوت ژانری نیست، بلکه تفاوتی هستی­‌شناختی است.