جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی بنیان‌های معرفتی تاریخ نگری هگل می‌پردازد و در صدد پاسخگویی به این سوال است که ویژگی‌های اصلی فلسفه‌ی تاریخ هگل کدام‌اند؟گئورگ ویلهلم فریدریش هگل (1770-1831م.) اندیشمند و فیلسوفی همه جانبه‌نگر با نظام فکری چند وجهی است. هگل فیلسوفی است که برای اولین بار در فلسفه غرب عنصر زمان و تغییر رو به تکامل را وارد تفکرات فلسفی کرد. دیگر این که وی جریان و سیر تاریخ را برای اولین بار از سرنوشت و جریان طبیعت جدا کرد. همچنین وی به پشتوانه تفکر فلسفی جامع نگر و آگاهی‌هایی که در مورد جهان به دست آورده بود، برای اولین بار تاریخ را در شکل جریان جهانی آن مورد تأمل و توجه قرار داد. هگل جهت توضیح جریان تکاملی و جهانی تاریخ، روح یا آگاهی را به عنوان نیروی تحول بخش و هدایت‌گر تاریخ معرفی کرده است. به زبان هگل پویش تاریخی روح، نخست در شرق نطفه می‌بندد. دومین مرحله تکامل تاریخ در نظر هگل یونان قدیم بود که با روم پیوند یافت. از آن به بعد روح تاریخ به اروپای مدرن می‌رسد و در نقطه‌ی مرکزی‌اش یعنی در آلمان مسیحی قوام می‌یابد. با توجه به این سیر در نظام فلسفی هگل می توان بنیان-های معرفتی تاریخ نگری را در آراء و افکار هگل شناسایی کرد. به عقیده هگل، این جهان یک فکرت است از عقل کل و یک شخصیت است که به تدریج تکامل می‌یابد و روحی است که قالب‌های گوناگون می‌پوشد و در هر دوره‌ای از ادوار تاریخ جلوه‌ای دارد؛ تاریخ در کل یک شعر است و یک معنا و مضمون بیش ندارد. در واقع فکرها و هنرها و فلسفه‌ها در هر عصر، نمایاننده روح آن عصرند. بر اساس همین گفته‌های هگل، به غایت گرایی موجود در فلسفه تاریخ وی می توان پی برد. در کنار این می‌توان به اروپا محوری فلسفه هگل اشاره کرد. هگل بر این اعتقاد است که بسط آزادی روح در میان دیگر ارواح قومی و ملّی هرگز به کمال و منطق محکم و استوار اقوام اروپای شمالی(ژرمنی) صورت نخواهد گرفت. در طی این مسیر، هگل موانعی را برای آگاهی و آزادی بر می‌شمارد که از موانع تحول تاریخی محسوب می شوند. آن موانع: طبیعت، استبداد و جهل می باشند. در میان این سیر مراحل: شرقی، یونانی، ژرمنی و هگلی، هدف آگاهی می-باشد. هدف هگل هم بر اساس وضعیت جامعه وی ایجاد وحدت قوم ژرمن است؛ بنابراین آگاهی تاریخی که هگل مطرح می‌کند در بستر ساختارهای قومی نمود پیدا می‌کند. تاریخ در نزد هگل، امری تصادفی نیست بلکه آغاز و پایانی دارد. پایان تاریخ، پایانی است که عقل با رسیدن به خود‌آگاهی و فائق آمدن بر از خودبیگانگی به آزادی دست پیدا می‌کند. و در نهایت اینکه در رابطه با نسبت بین شرق و غرب که میراثی است از شرق شناسی؛ در این مورد در فلسفه تاریخ هگل می‌توان به تقابلی اشاره کرد که به عنوان مدرنیته موجود در تاریخ‌نگری هگل قرار دارد. مدرنیته‌ای که دو گانه هایی مانند: عقلانی-غیرعقلانی، متمدن-بربر، غربی-شرقی، اروپایی-غیر اروپایی و بالاخره مدرن و سنتی را پدید آورد.

در این مجال کوشیده ام تا به بنیاد تاریخ از منظر هگل نزدیک شوم.این نوشتار براین باور است که :تفکر تاریخی هگل بر بنیاد سوبژ کتیویته پا می گیرد.لوگوس به عنوان سوبژ کتیویته مطلق همان دانش منطق و دیالکتیک است و دیالکتیک از نظر هگل،به صورت تجربه آگاهی ظاهر می شود.می دانیم که هگل پدیدارشناسی روح را دانش تجربه آگاهی می نامد.بدین سان،پدیدارشناسی روح با برهه های تجربه آگاهی که بنیاد تاریخ است،سروکاردارد.از سوی دیگر تاریخ سلسله انتظاراتی است که مراحل بروز روح را در قالب برهه های نه هنوز ثبت می کند.اما این برهه ها همان طور که متذکر شدیم بر بنیادی به نام تجربه آگاهی آشکار می شود.

چکیده در این مقاله با روش تحلیلی - انتقادی به بررسی دیدگاه جورج پاتیسون در باب رابطۀ دین و هنر می‌پردازیم. پاتیسون تأملات خود را در مسیر آنچه مندرج می‌کند که خود الهیات هنر نامیده است. او به این نتیجه رسیده که هنر نه ابراز زیردست الهیات، بلکه نوعی نگرش زیبایی‌شناختی به جهان هستی است، نگرشی که ضمن پاسداشت گوهر زندگی، به رهاوردی معنوی منتهی خواهد شد. او نگاه مطلوب خود را بیش از کلیسا و الهیات رسمی مسیحی، در طریقت بودایی ذن جست‌وجو می‌کند و البته همزمان از رمانتیسم و اندیشۀ پست‌مدرن فاصله می‌گیرد. اما به‌نظر می‌رسد حاصل نظریات او نه الهیات هنر، بلکه رویکردی هنری به دین و تفسیری زیبایی‌شناختی از زندگی است که می‌توان آن‌ را با تعبیر الهیات هنری متمایز کرد و اشکال‌های وارد بر آن ‌را برشمرد.

تضاد به معنای تزاحم و ناسازگاری، همواره نظر بشر را به خود معطوف داشته و با این سؤال مواجه کرده که چرا به نحوی جنگ و ستیز و حتی اختلافات متعدد در میان اجزای عالم مشاهده می‌شود. مقاله حاضر در صدد بررسی تطبیقی این مسئله از دیدگاه دو فیلسوف شرق و غرب، ملاصدرای شیرازی و گئورک ویلهلم فریدریش هگل و بیان تشابهات و تفاوت‌های دیدگاه این دو است. این مهم با توجه به مبانی فکری، نظری و فلسفی آن‌ها تبیین شده است. به گونه‌ای که صدرالمتألهین تضادها و تزاحمات را ناشی از کثرت می‌داند؛ زیرا هر جا کثرت وجود دارد، گریزی از تضاد نیست. او تضاد را لازمه عالم امکان و دارای وحدت تشکیکی دانسته که در عالم ماده به حداکثر خود می‌رسد و پس از آن، عالم مثال و عقول قرار دارد که در آن تضادها به دلیل شدت مرتبه وجودی به حداقل رسیده و به صورت تفاوت جلوه می‌نماید. هگل با بیان اصل تضاد به عنوان مهم‌ترین اصل از اصول دیالکتیک، آن را به عنوان امری درون ذات اشیاء می‌داند که در جریان حرکت دیالکتیکی صورت می‌گیرد و نشانه‌ای از بالقوگی در ظهور اندیشه مطلق تصور کرده که با حرکت از مقولات نازل‌تر به سوی مثال مطلق در جریان است و از این سیر دیالکتیکی به تضاد تعبیر کرده است.

مسئلة شناخت یکی از مسائل مهمی است که فیسلوفان بر آن بوده‌اند تا با مواجهه به جهان واقعیت بیرون فرایند شناسایی و تعامل آن را با ذهن یا سوژة اندیشنده دریابند. در این فرایند آنچه مقدم بر شناخت است، مسئلة هستی‌شناختی واقعیت موجود است و تعامل سوژة اندیشنده با جهان بیرون. از آنجا که فیلسوفان میان شناخت و واقعیت فاصله انداخته و ذهن را ابزار و رسانه‌ای به منظور دستیابی به حقیقت و واقعیت در نظر گرفته‌اند، هگل ضمن انتقادات جدی بر این نگرش‌ها بر آن بوده تا از شناخت به مثابة علم، به تعریفی نوین از آن دست یابد. از این رو، او را باید پیشگام طرح پدیدارشناسی در حوزة تفکرات فلسفی دانست. در پدیدارشناسی او پرسمان فرایند شناخت انسانی با کل تفکر فلسفی در طول تاریخ همسان انگاشته می‌شود. در این نوشتار، نویسندگان بر آن بوده‌اند تا نشان دهند هگل چگونه با رد دوپاره‌ساختن واقعیت موجود از سوی کانت به دو حوزة پدیداری و ناپدیداری، امکانی را فراهم می‌سازد که فاهمه دوباره بتواند به وسعت و گسترش خود آگاه شده و با عزیمت از آگاهی از پدیدارهای جزئی به‌سوی صور عالی‌تر هستی و در نهایت رویارویی با امر نامتناهی و مطلق دست یابد.