جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیتر ال. برگر (2017-1929) در کشور ما با کتاب بسیار تاثیرگذار ساخت]=برساخت[ اجتماعی واقعیت شناخته شد، کتابی که با همکاری تاماس لاکمن نوشت و نقطه عطفی بود در ساخت و پرداخت دیدگاه برساخت گرا (=سازه باور یا سازه انگار). برگر دیدگاه برساخت گرا را در کاوش های گسترده اش در حوزه جامعه شناسی معرفت و به طور ویژه جامعه شناسی دین به کار بست. به باور او، دین در گستره «جهان های نمادین » که شرط ضروری شناخت جهان روزمره است جایگاه مهمی دارد. نام پیتر برگر در حوزه جامعه شناسی دین با کتاب سایبان مقدس، یا به تعبیر دقیق تر خود وی پناهگاه مقدس، در دهه شصت سده گذشته میلادی بر سر زبان ها افتاد. در آنجا بود که وی با حرارت تمام از این ایده دفاع کرد که فرایندهای عقلانی شدن، فردیت یابی و کثرت گرایی جزو سرشت مدرنیته اند و لاجرم به سکولاریزاسیون (=دنیوی شدن) می انجامند. اما در دهه هشتاد میلادی بود که با تغییر و تحولاتی که امر دینی در جهان مدرن به خود دید، برگر از تز پیشین خود روی گرداند و پدیده دنیوی شدن را محدود به چند کشور اروپای غربی، آن هم نزد شمار اندکی از نخبگان فکری این کشورها، دانست. کاوش های پردامنه وی در زمینه دین بویژه از این جهت برای ما می تواند ارزشمند باشد که از دید او، پایان سیطره ادیان تاریخی بر امر سیاسی و فرهنگ به معنای پایان خود دین نیست، بلکه، همان گونه که وبر هم گفته بود، به فردیت یابی و کثرت گرایی جوامع مدرن مربوط می شود. همان گونه که دانیل اریو-لژه، جامعه شناس فرانسوی، چندی پیش در کوته نوشتی به مناسبت مرگ او خاطر نشان کرده است، برگر نو به نو شدن امر دینی و حضور قدرتمندانه دین در عرصه عمومی جوامع (بویژه مسیحی، مسلمان و هندو) را به منزله ورود به دوران جدید مناسبات دین، جامعه و فرهنگ می داند. برگر به خوانش یک سویه مدرنیته باور نداشت و در بسط و گسترش تماتیک « مدرنیته ی چند گانه » که امانوئل والرشتاین مطرح کرده بود نقش به سزایی داشت. با این حال، باید دانست که برگر مدافع تز « بازگشت امر دینی » هم نیست. او پیش از هر چیز، بویژه در چند دهه ی پایانی عمر خود، جامعه شناس « کثرت گرایی دینی » در جهان معاصر بود و همواره کوشید افزون بر ظرفیت ها و نیز بروز و نمودهای دین، اثرات فردی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دین را واکاود. کتاب درآمدی بر جامعه شناسی دین پیتر برگر در سال 2016 در فرانسه منتشر شده و دیدگاه های پیتر ال. برگر در زمینه جامعه شناسی دین را به زبانی رسا و روان بدست داده است. این کتاب می تواند به ژرفابخشی برخی از دیدگاه های این جامعه شناس پرآوازه که در پاره ای از محافل فکری کشورمان هم درباره او مطرح شده است کمک کند. دغدغه های همزمان برگر در زمینه جامعه شناسی و الهیات و طرح برخی درون مایه های مشترکِ این دو رشته توسط او مطمئنا برای خواننده فارسی زبان آموزنده خواهد بود.(منبع: https://b2n.ir/785799)

یکصد سال پس از اعلام ًمرگ خداوندًنهضتهای نوین دینی نشان از دوره ای دارند که ًانتقام الهیً نامیده شده است. رشد ایمانهای نوظهور یا تجدید حیات باورهای کهن موجب شده اند که دیگر نتوان به سادگی مدعای بنیادین مدافعان سکولار شدن مبنی بر این که در جهان مدرن تنها باورها و یافته های علمی و عقلانی مجال حیات و بلوغ خواهند داشت؛ را پذیرفت. این پایان نامه ضمن واکاوی تعابیر متعدد دنیوی شدن ؛ مبانی و ریشه های فکری آن در فلسفه روشنگری تا بلوغ اش در آرای فروید؛ وبر؛ برگر و استارک پی گیری شده است. عمده همت این نوسته آن است که مقصود اصلی از سکولار یا دنیوی شدن در میان جامعه شناسان ایده زوال دین بوده است. در حالیکه جهان مدرن پدیده ای پلورال است نه سکولار.

برگر از جمله جامعه شناسان بانفوذی است که اعتقاد دارد انسان ها در طی قرون کوشیده اند از طریق دین، وجود خود و جهان را معنادار سازند. به اعتقاد برگر، انسان به علت ناقص بودن ساختار غریزی اش، برای معنابخشی به خود و جهان، دین را می آفریند. انسان ها تلاش می کنند تا زندگی شان را معنادار سازند. دین نیز به عنوان یک مقوله پرداخته شده توسط انسان، در زندگی به آنها معنا و جهت می دهد، خصوصا در مواقع ضروری و مهم زندگی فردی و جمعی. دین نه تنها واقعیت را مشروع و منظم جلوه می دهد، که خطر موقعیت های حاشیه ای را نیز به حداقل می رساند. در عین حال که برگر، در جامعه شناسی خود، انسان را بنیان گذار دین می داند، با توجه به روش شناسی اش باید، رای او را، حد میانه ای بین نظریات خداگرایانه و انسان گرایانه محض قرار داد.

نقشی که دین در جامعه بر عهده دارد و نیز تاثیر آن در جامعه، به میزان تعهد و پای بندی افراد آن جامعه بستگی دارد. یکی از راه های سنجش این میزان، تحقیق در عقاید، شناخت و مناسک دینی موجود می باشد. پس از انقلاب اسلامی، به تبع تحولاتی که در ارزش های موجود رخ داد، دین داری جوانان پس از انقلاب، با رویکردی به نام "بی شکلی دین ورزی" تبیین و تشریح می گردد. روش این تحقیق به شیوه پیمایش اجتماعی است و حجم نمونه ای برابر 243 نفر از دانشجویان شش رشته تحصیلی دانشگاه تهران صورت گرفته است.

نیاز روحی انسان­ها به معنادار نگاه کردن به جهان و زندگی و فرار از بی­ معنایی، و نگاه به دین به ­عنوان عاملی برای معنادار کردن زندگی، افق جدیدی جهت شناخت هرچه بیشتر دین گشوده و رهیافتی جدید به­ نام رهیافت معنا به ­وجود آورده است. این رهیافت با ارائه تفسیری جدید از انسان و دین و ارتباط آن­ دو، معتقد است در شناخت انسان و دین‌ باید به همه ابعاد آن توجه داشت. یکی از ویژگی­ های انسان نیاز به معناست که تنها دین می­ تواند آن را برآورد. بر این اساس، مهم‌ترین کارکرد دین معنابخشی است. علامه طباطبایی که نگاهی درون­گرایانه به دین دارد، با به­ کارگیری استدلال­ های منطقی و عقلانی، تفسیری از دین و ابعاد گوناگون آن ارائه می­ دهد که به­ گونه ­ای با نظریه رهیافت معنا در توصیف و تبیین دین نزدیک است؛ چنان­که معنابخشی را مهمترین کارکرد دین می­ داند.

دین به عنوان یکی از فراگیرترین ویژگی های زندگی انسانی، با نهادها و نیروهای سازنده جامعه، ارتباطی متقابل داشته است. در این پژوهش سیر جامعه شناسی دین و روند تحولاتی که جامعه شناسان دین، در حوزه چالش های بین دین، نهادهای اجتماعی و مدرنیته داشته اند، با هدف بازنمودن آن برای علاقه مندان ایرانی، تصویر شده است. به طور کلی، می توان گفت: جامعه شناسان دین، نسبت دین و اجتماع و همچنین مسئله سکولاریسم را در قالب سه پارادایم «عرفی شدن»، «انتخاب عقلانی» و «مدرنیته های چندگانه» مورد بررسی قرار داده اند. به نظر می رسد، آنچه در سیر جامعه شناسی دین با آن مواجهیم، گسترش فهم پدیده «مدرنیته» به مرور زمان است و بهتر است از هر یک از سه پارادایم فوق، با عنوان «شبه پارادایم» نام برد. این پژوهش، به روش اسنادی و کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی تحلیلی انجام، و گردآوری اطلاعات بر اساس مطالعه آثار مکتوب چاپی و الکترونیکی صورت گرفته است.

پیتر لودویگ برگر (انگلیسی: Peter L. Berger؛ زادهٔ ۱۷ مارس ۱۹۲۹-درگذشت ۲۷ ژوئن ۲۰۱۷) جامعه‌شناس اتریشی‌الاصل آمریکایی که برای کارهای خود دربارهٔ جامعه‌شناسی شناخت، جامعه‌شناسی دین، مطالعات نوسازی، و کمک‌های نظری به نظریه جامعه‌شناختی، شناخته شده است. اندیشهٔ او: پیتر برگر به همراه تامس لاکمَن در سال ۱۹۶۷ کتابی با عنوان ساخت اجتماعی واقعیت منتشر کردند که یکی از مهمترین تحولات جامعه‌شناسی پدیدارشناسانه در دههٔ ۱۹۶۰ بعد از آثار آلفرد شوتس بود و یکی از پرخواننده‌ترین و بانفوذترین کتاب‌های جامعه‌شناسی این دوره شد. یکی از جاذبه‌های این کتاب برای جامعه‌شناسی معاصر برگرداندن پدیدارشناسیِ گهگاه پررمزوراز شوتس به زبان نطریهٔ متعارف جامعه‌شناسی بود. همچنین برگر و لاکمَن از نظریات شوتس فراتر رفتند و تلاش کردند تا کار شوتس را با روان‌شناسی اجتماعی جورج هربرت مید پیوند دهند و بعد این دو دیدگاه را با نظریات کارل مارکس و امیل دورکیم تکمیل کنند. همچنین کوشیدند تا نظریات ماکس وبر دربارهٔ کنش اجتماعی را با نظریات دورکیم در مورد واقعیت‌های اجتماعی برون‌ذهنی ترکیب کنند. آن‌ها با ترکیب واقعیت عینی و معنای ذهنی می‌خواستند نشان دهند که انسان‌ها محصولات همان جامعه‌ای هستند که خود خلق می‌کنند. پیتر ال. برگر، الهی‌دان و جامعه‌شناسِ تأثیرگذار و جنجالیِ پروتستان، در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۷ در خانه‌اش در بروکلینِ ماساچوست از دنیا رفت. برگر ۸۸ ساله بود. پروفسور برگر نویسندۀ یک قفسه کتاب بود، اما او را به خاطر کارهایش در رشته‌ای که جامعه‌شناسی شناخت خوانده می‌شود، می‌شناختند. او در دهۀ ۱۹۶۰ در برابر جنبش «خدا مرده است»، ادعا کرد که ایمان در جامعۀ مدرن نیز می‌تواند شکوفا شود، اگر مردم بیاموزند که امر فراطبیعی را در تجربه‌های روزمره به‌رسمیت بشناسند.

«دین و دنیا» از مباحث مورد علاقه‌ی متألهان و فلاسفه‌ی‌ دین است و به همین رو با بی‌اعتنایی جامعه‌شناسان دین مواجه بوده است. این مقاله در گام نخست و در راستای مقابله با روی‌کردهای تحویلی در مطالعات دین، در صددِ رفع برخی از این بی‌اعتنایی‌های آسیب‌رسان است و تلاش دارد نیاز مبرم جامعه‌شناسی دین به این مباحث را آشکار سازد و جایی را برای آن در فصول مقدماتی مطالعات جامعه‌شناختیِ دین باز نماید. این تلاش هم‌چنین برای نیل به درک صائب و روشن‌تری از مفهوم عرفی شدن، که انطباق بیش‌تری با بنیان‌‌های آموزه‌ای اسلام و شرایط اجتماعی ایران داشته باشد، انجام شده است. مقاله در صدد است در این بازبینی،‌ بر چند حقیقت بدیهی و در عین حال، اذعان‌نشده درباره‌ی‌ دین ‌تصریح نماید که تأثیراتی دگرگون‌کننده بر نظریات عرفی شدن دارند. گام سوم پس از تأکید بر اهمیت دنیا برای ادیان، با مقایسه‌ا‌ی‌ میان تلقی ادیان از دنیا برداشته شده است و با این فرض که عقاید و تعالیم دینی، تأثیرات تعیُّن‌بخشی بر زیست اجتماعی پیروان خواهند داشت، آن را در برخی از فرازهای اساسی‌تر،‌ همانند «رستگاری»، «‌الاهیات اقناعی» و «تنش‌های با دنیا» با تفصیل بیش‌تری دنبال نموده است و در خاتمه، تأثیرات آن را در اصلاح برخی روی‌کردهای غالب بر نگرش جامعه‌شناختی دین نشان می‌دهد.

در این مقاله به آرای پیتر برگر، یکی از برجسته‌ترین جامعه‌شناسان دین در عصر حاضر، در زمینه رابطه الهیات و جامعه‌شناسی و الزامات جامعه‌شناسی برای الهیات پرداخته می‌شود. وی بر اساس نگاه برساخت‌گرایانهای اجتماعی، دین را نوعی فراافکندن معانی ذهنی بشری به جهان خارج برای ایجاد جهانی مقدس و معنادار می‌داند. این فرا افکنی ریشه در زیرساخت‌های ویژه‌ای از تاریخ بشری دارد. بنابراین، برگر چالش جامعه‌شناسی برای الهیات را این می‌داند که این رشته - در ادامه رشته تاریخ و روان‌شناسی - دین را به گرداب تمام‌ عیار نسبی‌ شدن فرو برده است و آن را به جهانی در میان جهان‌های بسیار تبدیل کرده‌است؛ به‌ویژه جامعه‌شناسی دینامیک اجتماعیِ ساخته‌شدن سنت‌های دینی را نشان داده، از این طریق ماهیت تاریخی و ساختگی آن‌ها را آشکار کرده است.