جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همه معانى ماهوى پس از پذیرفتن اصالت وجود، در معرض بازتفسیرند. ما باید بتوانیم تفسیرى مبتنى بر احکام وجود از آنها داشته باشیم. در این مقاله با استفاده از نظر ویژه ملّاصدرا درباره «فصل» و تفسیر وجودشناختى وى از آن، کوشیده ایم به نظریه او درباره «جنس» دست بیابیم. مى خواهیم بدانیم معناى جنسى با شهود کدام مرتبه وجود در ذهن منعکس مى شود. در واقع با همان رویکردى که ملّاصدرا درباره فصل حقیقى و تطبیق آن بر وجود خاص اخذ کرده است پیش مى رویم تا به نظریه وى درباره جنس حقیقى برسیم. در این روند، جنس را در نهایت بر وجود منبسط تطبیق مىکنیم و به ناسازگارى این نظریه با قول سینوى مشهور، یعنى انتزاع جنس از ماده، اشاره و از آن دفاع مىکنیم.

چکیده فیلون اسکندرانی، فیلسوف، متکلم و عارف بزرگ یهودی در قرن اول میلادی است. او اولین کسی است که در نظام فکری‌فلسفی‌اش در پی تلفیق و وفق‌دادن فلسفه با دین برآمد و در سایۀ این رویکرد جدید، مسائل بدیعی را مطرح کرد و اندیشمندان بعد از او تا قرن‌ها از آرای او متأثر بودند. در این مقاله دیدگاه ملاصدرا با دیدگاه فیلون دربارۀ جایگاه انسان در نظام آفرینش و به عبارت دیگر، نسبت میان خدا و انسان، مقایسه و ردپای اندیشه‌های فیلون در آرای ملاصدرا جسته شده است. با وجود تعلق آنان به دو سنت دینی متفاوت و فاصلۀ تاریخی بسیار بین آنها در آرا و عناصر تشکیل‌دهندة نظام فکری و فلسفی‌‌شان اشتراکاتی ملاحظه می‌شود؛ زیرا اندیشه‌های فلسفی هر دوی آنان تلفیقی از عقل، وحی و عرفان است. آنان با اندکی تفاوت معتقدند انسان به‌صورت خدا آفریده شده است، مهم‌ترین جزء وجودیش همانا عقل است و جانشین خدا در عالم وجود است. فیلون لوگوس را واسطه بین خدا و عالم می‌داند و ملاصدرا نیز از آن به حقیقت انسان کامل تعبیر می‌کند. همچنین هر دو، انسان را مستعد صعود به درجات بالای عرفانی، به تعبیر فیلون اتحاد عرفانی با خدا و به تعبیر صدرا تشبه به خدا می‌دانند.

تصویر کیفیت معاد جسمانی، نیازمند تأمین سویه‌های مختلف است و تفاضل نظریه‌پردازی فلسفی با کلامی، معطوف به پوشش کامل‌تر این سویه‌ها می‌باشد. حکمای الهی با توجه ژرف به این سویه‌ها، به تبیین و تحکیم مبادی گوناگون آن پرداخته‌اند. در وهله نخست این مبادی خود نیاز به دستگاه توان‌مند و ژرف‌نگر فلسفی دارد. مبادی الهی، روشی، معرفت‌شناختی، انسان‌شناختی و جهان‌شناختی، ضرورت دارد تا موفقیت برون‌رفت از مشکلات چندجانبه مسأله معاد را تضمین کند. به طور کلی در مسئله معاد، اشاعره و همگنان آن‌ها، در یک قطب و حکما در قطب دیگر قرار دارند. اشاعره از پیشگامان و مدافعان «معاد جسمانی عنصری» هستند که با مبادی نفس‌شناسی خاص دیدگاهشان از قبیل مادیت نفوس و انکار تجرد آن و با اتکا بر اراده جزافیه الهی و گسیخته از حکمت و انکار نظام علّی به ابراز نظر پرداخته‌اند، و ظاهرگرایان امامیه نیز همین نظر را چه در مبانی و چه در نتایج گام به گام دنبال کرده، و ظاهر برخی از روایات را با توهم «نص‌گرایی» به کمک گرفته‌اند. در قطب دیگر حکمای متأله با طیف گسترده قرار دارند که با مبانی عقلانی و دینی، معاد عنصری را محال دانسته و آن را تداوم دنیا نه انتقال به آخرت، ارزیابی کرده‌اند. بیش از همه صدرا با سعی علمی خود در گستره نظام حکمت متعالیه، طرحی را به میان آورد که کیفیت معاد جسمانی را توجیه‌پذیر سازد، و حکمای متعالی هرکدام به سهم خود در ادوار مختلف این راه را پیموده‌اند. حکیم مؤسس در این میان قصد دارد با تحفظ بر نظام صدرایی، بدن را با خواص دنیوی نه عنصری در آخرت مبعوث بداند، تا راه جمعی بین این دو قطب ارائه دهد، نه روح را به دنیا قابل رجوع بداند و بدن عنصری را محور معاد، چنان‌که متکلمان مدعی هستند و نه بدن دنیوی را به کلی از درجه اعتبار در رستاخیز ساقط بداند.

بداء آموزه‌ای مهم در مذهب شیعه امامیه به‌شمار می‌رود. ملاصدرا در مورد بداء معتقد است که هرگاه نفس نبی یا ولی خدا به عالم ملکوت یا نفوس مدبره عالم متصل شود و آنچه را خداوند بر صحیفه قلب آنها نگاشته است ببیند و به مردم خبر دهد سخن او حق و صدق است. و ممکن است بار دیگر به آن نفوس متصل شود و چیزی غیر از آنچه قبلاً دیده و اسباب طبیعی اقتضای آن را داشته است ببیند. در این صورت اگر آنچه بار اول دیده با آنچه بار دوم می‌بیند متفاوت باشد چنین چیزی را بداء گویند. اما فخر رازی این عقیده را باطل می‌داند؛ زیرا می‌گوید موجب تغییر در علم ذاتی الهی می‌شود. در این مقاله به بیان دیدگاه ملاصدرا و همچنین دیدگاه فخر رازی در مسئله بداء مورد نقد و بررسی قرار گرفته است

ملاصدرا مرگ طبیعی را امر وجودی و لازمه ی استکمال نفس در فرآیند حرکت جوهری می داند و بر همگانی بودن و لطف بودن آن معتقد است و مرگ ارادی را وسیله ای برای پاکی و از بین بردن هوای نفس به اختیار سالک می داند. عاملی که نگاه ملاصدرا از مرگ، را متفاوت کرده است حرکت جوهری نفس و عالم طبیعت است. او با ابتکار نظریه حرکت جوهری به تبیین مرگ می‌پردازد. نفس انسانی ابتدا به صورت ماده است که جوهره تبدیل به مجرد شدن را دارد، لذا بر اثر حرکت جوهری به طرف تجرد حرکت می کند. وقتی به تجرد و تکامل رسید، این بدن را رها می کند. این رها کردن و جدایی از بدن بر اثر استکمال، همان مرگ است. پس نفس دو مرگ را تجربه می کند. یکی آن به آن و لحظه به لحظه و دوم بعد از استکمال نفس و خروج او از این جسم و از این دنیا.این نوشتار در صدد است پس از تبیین معنای مرگ و جایگاه آن را در استکمال نفس از دیدگاه ملاصدرا، به نقد و بررسی این دیدگاه بپردازد.

چکیده چکیده با توجه به ظاهر برخی کلمات احسائی، قول به اصالت توأمان وجود و ماهیت را به او نسبت داده اند. اما به راستی آیا احسایی قائل به اصالت وجود و ماهیت با هم بوده یا اصالت ماهیتی بوده است؟ آیا تصور وی از اصالت با تلقی ملاصدرا از این واژه یکی بوده است یا این که دو تصور جداگانه از اصالت داشته‌اند. اگر متفاوت بوده است آیا باز هم می‌شود گفت که احسایی قائل به اصیلین به معنای صدرایی بوده است؟ با توجه به اینکه وجود و ماهیت از نظر احسایی معنای خاصی دارد و چنانکه خواهیم دید در جایی وجود و ماهیت را همان ماده و صورت می‌داند، به قول اصالت ماهیت نزدیک می شود و با تفسیری که از وجود ارائه می کند معلوم می شود که منظور او از وجود معنای اسم مصدری وجود نیست لذا نسبتی که سبزواری به احسایی داده است و وی را قائل به اصالت وجود و ماهیت با هم دانسته، نسبتی صحیح نمی تواند باشد. ما در این نوشتار این مسأله را مورد واکاوی قرار داده ایم و نشان دادهایم که با تامل بیشتر در آثار احسائی نمی توان این نسبت را مورد تأیید قرار داد

بحث مفاهیم اعتباری یا معقول ثانی از مباحث محوری در فلسفه اسلامی است که تمرکز و تأکید شیخ اشراق بر آن، یک نقطه عطف محسوب می شود. علامه طباطبایی نیز به عنوان نماینده بارز حکمت صدرایی در دوران معاصر، به تبیین این بحث در چارچوب حکمت متعالیه پرداخته است. آرای دو حکیم، در ملاک تشخیص مفهوم اعتباری، تعریف و تقسیم مفاهیم اعتباری، نحوه وجود مفاهیم و معقولات ثانیه، ملاک صدق این مفاهیم و مصادیق آن ها قابل مقایسه اند. ادعا در نوشتار حاضر بر آن است که اختلاف دو فیلسوف درباره نحوه وجود معقولات ثانیه فلسفی، بیش از آن که مربوط به دیدگاه آنان راجع به اصالت وجود یا ماهیت باشد، به اذعان یا عدم اذعان آنان به تمایز مفاهیم فلسفی از مفاهیم منطقی دارد. دیدگاه های علامه طباطبایی در مجموع بیانی دیگر از یافته هایی است که ملاصدرا در باب معقولات ثانیه بدان دست یافته بود. از این رو، صرف نظر از ابتکارات خود علامه، این پژوهش تطبیقی، به نوعی مقایسة میان فلسفه اشراقی و فلسفه صدرایی نیز محسوب می شود.

چکیده از خودگروی روان­شناختی تقریرهای گوناگونی ارائه شده و در هر یک از آن‌ها بر ویژگی خاصی تأکید شده است؛ در تقریر آین بر بازگشت «هدف و منفعت به فاعل فعل»، در تقریر پویمن بر «بازگشت رضایت به فاعل فعل»، در تقریر ریچلز بر عنصر «خودخواهی» و در تقریر هولمز بر «انگیزه» و «حب ذات» تصریح و تأکید شده است. عناصر یادشده به ظاهر در فلسفۀ ملاصدرا حضور دارند؛ چنان­که ملاصدرا در نظریۀ غایت از «حب ذات» و « ارجاع همۀ غایات به فاعل» سخن می‌گوید.پرسش پایۀ این جُستار عبارت است از این‌که آیا «ارجاع همۀ غایات به فاعل» و «حب ذات» در فلسفۀ ملاصدرا مؤید و قرینه­ای بر خودگروی روان­شناختی است؟ یافتۀاین پژوهش به این قرار است که با واکاوی دقیق «غایت» به طور عام و «انگیزه» به طور خاص، «خودخواهی»، و «فضیلت» می­توان گفت که فلسفۀ صدرایی مؤید نظریۀ خودگروی روان‌شناختی نیست. گفتنی است که این پژوهش مسبوق به پیشینه­ای نیست.

همواره مسائلی نظیر بیماری، قتل ها، غارت‌ها و حوادث طبیعی، از قبیل آتشفشان و زلزله، از دغدغه‌های موحدین عالم بوده است.‌‌‌ اگر خدا عالم‌، قاد، خیرخواه مطلق است؛ چرا جلوی این مسائل را نمی‌گیرد؟ و اینکه آیا نظام حاکم بر عالم، بهترین نظام ممکن است یا اینکه می‌توانست بهتر از این باشد؟ موضوع نظام احسن در فلسفه اسلامی، یکی از راه‌های حل مسأله شرور است؛ اگر برهان یا برهان‌های نظام احسن تمام باشد، نه تنها مشکل شر حل میشود، بلکه جهان هستی بهترین جهان ممکن خواهد بود و معتقدان به این نظریه، در پرتو آن، آرامشی بی‌نظیر خواهند یافت. هدف اصلی رساله حاضر، طرح و بیان استدلال‌های نظام احسن در سه مکتب مختلف (حکمت متعالیه، عقل گرایی، تجربه گرایی)و مهم فلسفی از دیدگاه سه نماینده از هر مکتب (ملاصدرا، لایب نیتس، هیوم) می‌باشد در این زمینه بسیاری از فلاسفه در شرق و غرب به بحث و بررسی پرداخته‌اند موضع ملاصدرا و لایب نیتس در این زمینه اعتقاد قاطع به کامل بودن عالم است. و هرکدام از این دو فیلسوف با استناد به مبانی خود، به طرح و اثبات و دفاع از این نظریه پرداخته‌اند و نظام کنونی را بهترین نظام ممکن خوانده‌اند. اما دیوید هیوم فیلسوف تجربه‌گرای انگلیسی با این نظریه (که این نظام کنونی بهترین نظام ممکن می‌باشد) به مخالفت پرداخته و وجود شرور را متناقض با بهترین بودن آن می‌داند و با ایرادات ششگانه به برهان نظم این تناقض را اثبات می‌کند. در این پژوهش روش گردآوری داده‌ها، مطالعات کتابخانه‌ای، تحلیل انتقادی و توصیف و تحلیل مطالب و مراجع بر اساس منابع موجود در فلسفه غرب و اسلام و حکمت متعالیه می‌باشد. در نهایت این نتیجه حاصل می‌شود که وجود شرور با احسن بودن نظام هستی منافات ندارد.

ملاصدرا به عنوان یکی از حکیمان متأله در سنت فلسفه اسلامی و بودا به عنوان سالک منکر خدا در ساحت تفکر هند ، هر کدام با مبانی و تئوری های خاصی به تحقیق ژرف دربارۀ مسئله مهمتغییر هستی پرداخته اند . ملاصدرا با استفاده از مبانی حرکت جوهری ماده و روح ، عالم ، حکیم بودن خدا و احسن بودن نظام هستی و تبیین حرکت در جوهر تمام موجودات عالم و تدریجی بودن این تغییر و بر پایۀ آن اثبات وجود روح ، خدا ، عوالم مافوق عالم ماده ، مسئله حرکت جوهری و تأثیرات آن را بیان می کند . بودا بر پایۀ رشد در فضای مخالف با تعالیم ودایی اما متأثر از برخی تعالیم ودایی و اوپانیشادی و با استفاده از تبیین موقعیت انسان و انکار وجود ثابت در انسان ، جهانو ارتباط میان آموزه های اصلی بودا یعنی دوکه ، آنیکه و انیته ، اثبات می کند که جهان و تمام موجوداتش فاقد جوهر ثابتو پایدار است . و تحت تأثیر این قاعده وجود خدا ، روح و خود را انکار می کند . حرکت جوهری و آنیکه هر دو گویای تحول و تجددند ؛ اما این دگرگونی در اولی ، ناشی از تحول نهادی و سیلان جوهری ماده ، که قلمرو آن کل آفرینش است . حال آنکه حوزۀ آموزۀ آنیکه ، عالم جسمانیات است و منکر عوالم دیگری است .