جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه سیاسى مبتنى بر حکمت متعالیه از نوع فلسفه‌هاى سیاسى اخلاق‌گرا، غایت مدار و در نتیجه فضیلت محور است. ترسیم مکتب هدایت در عرصه سیاست در تقابل با مکتب قدرت، نگاه ابزارى به دنیا و معیشت آدمیان در جهت تقرّب به خدا، خدامحورى در تقابل با تفکر انسان خود سامان و خود بسنده، تأکید بر مختار بودن انسان و در نتیجه برقرارى تناسب میان نوع نظام سیاسى و محتواى باطنى مردم، اصل رهبرى الهى در مراتب سه‌گانه انبیا، اوصیا و اولیا و اصرار بر تحقق فضایل اخلاقى در سطوح رهبرى، نظام سیاسى، قوانین، نهادها، ساختارها، مردم و عملکردها از اهم شاخص‌هاى سیاست فضیلت‌گرا و متعالیه است که در مقاله حاضر به آنها پرداخته شده است.

چکیدهالمبدأ و المعاد عنوان کتابی است از ملاصدرا که حاوی مطالب بسیار مهمی در حکمت متعالیه است. صدرا در این کتاب همانند دیگر کتب فلسفی اش برای تبیین مطالب فلسفی خود، از سه منبع معرفتی عقل، نقل و شهود بهره جسته است. اما از آنجایی که موضوع این کتاب در خصوص امور ماورائی چون مبدا و معاد است، لذا برای درک بهتر آنها به معرفتی بالاتر از عقل یعنی شهود نیازمند است. از این رو است که وی در این کتاب بیش از سایر کتب خود از شهود مدد گرفته است. به گونهای که بسیاری از مسائل و مبانی فلسفی خود را از جمله اصالت وجود، دفع تناسخ، وحدت حقه و غیره را مسبوق به کشف و شهود عنوان نموده است. بنابراین معرفت شهودی به عنوان یکی از منابع معرفتی جایگاه ویژه ای نزد ملاصدرا داشته است. در این نگارش در سه فصل به این مهم پرداخته‌ایم. برای تبیین هر چه بهتر این نوع معرفت، نخست مفاهیم و معانی گوناگون معرفت شهودی، جایگاه و تفاوتش با سایر ابزارهای معرفتی نظیر حس و عقل مورد بررسی قرارگرفته و سپس دیدگاه‌ حکمای پیش از صدرا در این زمینه بیان گردیده است. در فصل پایانی به بررسی معرفت شهودی درکتاب مبدأ و معاد پرداخته شده است. در این زمینه ابعاد گوناگون معرفت شهودی، اقسام و ویژگی ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی آن به تفصیل مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. با توجه به مطالب ارائه شده در این فصل می‌توان گفت، معرفت شهودی نزد ملاصدرا یکی از مهمترین منابع معرفتی و حتی مرتبهای بالاتر و یقینیتر از برهان و استدلال قرار دارد؛ زیرا از محدودیتهای شناخت عقلی به دور است. واژگان کلیدی: ملاصدرا، معرفت شهودی، المبدأ و المعاد

موضوع نفس از جمله موضوعاتی می باشد که بسیار بسیط و پر‌اهمیت است. در مساله نفس وجوه مختلفی هم چون حقیقت نفس، جوهریت نفس، حدوث و قدم نفس، تجرد نفس، انواع نفس، ارتباط با بدن و کمال ،بقا وجاودانگی نفس مطرح می باشد. فلاسفه در مسائل مختلف نفس ، دیدگاه های گوناگونی را ارائه داده اند و میان این دیدگاه ها وجوه اشتراک و اختلاف بسیاری وجود دارد. از آن جا که موضوع جاودانگی نفس با اعتقاد به معاد و جهان آخرت ارتباط وثیقی دارد، از میان دیگر موضوعات مربوط به نفس جایگاه ممتازی دارد. در این راستا ملاصدرا در جلد 8 و9 کتاب اسفار و کتاب شواهدالربوبیه به این مهم پرداخته است. در آثار پیروان حکمت متعالیه نیز گاه تقریری بدیع و ادله جدیدی در موضوع جاودانگی نفس ارائه شده است. استاد فیاضی، از جمله پیروان حکمت متعالیه است که در زمینه جاودانگی نفس تقریر و ادله ای متفاوت از ملاصدرا ارائه دارند ،که در کتاب «علم النفس فلسفی ، درس های استاد غلامرضا فیاضی» ؛ جمع آوری شده است. علاوه بر این نکته در بین شاگردان مکتب حکمت متعالیه ، دیدگاه استاد فیاضی متفاوت از ملاصدرا در مسأله جاودانگی نفس است ، چرا که وی ادله عقلی جاودانگی نفس را مردود شمرده است و بیشتر به ادله نقلی تکیه دارد. با توجه با این دو نکته این رساله در صدد بررسی موضوع جاودانگی نفس از دیدگاه ملاصدرا و استاد فیاضی است. به این منظور ابتدا به تبیین دیدگاه صدر المتالهین، سپس به تبیین دیدگاه استاد فیاضی و بیان ادله عقلی و نقلی آن می پردازیم.

هدف: در این پژوهش به بررسی مسئله ی ارتباط نفس با بدن از دیدگاه ملاصدرا و تأثیر این نظریه بر حل مسئله ی معاد، می پردازیم. روش‌شناسی پژوهش: این پژوهش به روش توصیفی است و اطلاعات و داده‌ها به روش مطالعات کتابخانه‌ای گردآوری شده و به روش عقلی، تجزیه و تحلیل گردیده است. یافته‌ها: بنا بر نظریه ی ملاصدرا، نفس در ابتدا حدوثی طبیعی و عنصری دارد و طی حرکت جوهری، به تدریج مراحل کمال خود را در عین تعلق به بدن، تدبیر آن و تصرف در قوا طی می کند. در نتیجه نفس در طی مسیر رشد به بدن محتاج است. بدن علت مادی نفس است و به منزله ی ماده ی مستعد حدوث نفس، مرجح حدوث نفس است و نفس صورت و اصل شخصیت انسان است. البته ارتباط نفس و بدن با واسطه گری روح بخاری صورت می گیرد که هم بعد مادی دارد و هم بعد مجرد. نفس بعد از استکمال در این مسیر به مرحله ای می رسد که دیگر به بدن نیازی ندارد و بتدریج بدن را رها می کند و این همان مرگ طبیعی است. صدرالمتألهین با توجه به استقلال ذاتی نفس آن را بعد از مرگ جاودانه می داند و در نهایت نفس به بدن برزخی تعلق می گیرد. او برای اثبات معاد جسمانی یازده اصل فلسفی در حوزه های وجود شناسی و انسان شناسی در کار می‌آورد و بر اساس آنها معاد جسمانی مثالی را اثبات می‌کند. به نظر نگارنده، هفت اصل از این اصول برای افاده این مقصود کفایت می‌کند که عبارتند از: اصالت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری، مناط هویت انسانی بودن نفس، تجرد خیال، خلاقیت نفس در دنیا و پس از آن و قیام صور ادراکی به نفس. ملاصدرا مدعی است که توانسته بر معاد جسمانی عنصری، استدلال عقلی بیاورد و آن را اثبات کند. وی معتقد است نفس با وساطت قوه ی خیال در قیامت بدون دخالت ماده و تنها از جهت فاعلی، بدنی عینی متناسب با ملکات دنیوی خویش خلق می کند که جنس آن بدن از ماده‌ی اخروی است و غیر قابل فساد، چنان که هر کس آن را ببیند بگوید این همان است که در دنیا می زیست. ملاصدرا این معاد را معاد جسمانی میخواند. اما در این پژوهش به این نتیجه می رسیم که معاد اثبات شده توسط ملاصدرا معاد جسم مثالی است و نه معاد جسم عنصری. نتیجه‌گیری: ملاصدرا بدون بیان اصول و مبانی مهم خود در زمینه نفس، همچون نظریه جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودن نفس و حرکت جوهری و اصالت وجود و. . . به اثبات منطقی معاد، هر چند معاد جسم مثالی، نمی رسد، زیرا مباحث نفس و معاد همچون زنجیره ای به هم متصل هستند.

هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه فلسفی ملاصدرا درباره ی رویکرد تربیتی معاد است این پژوهش از تحقیقات نظری است و با روش تحلیلی - اسنادی ضمن بیان آراء ملاصدرا در زمینه ی معاد و مقدمات آن به بررسی نقش اعتقاد به معاد در زندگی دنیوی و اخروی انسان پرداخته است .نتایج این پژوهش نشان می دهد که ملاصدرا تهذیب و تزکیه ی نفس را برای نیل به تربیت انسان و رسیدن به کمال و سعادت واقعی که کشف معرفت حق و لقا الله است ، ضروری می داند . بر اساس مبانی فلسفی مطرح در دیدگاه وی ، اعتقاد واقعی و ایمان راسخ به معاد و حیات پس از مرگ سبب می شود که با ساماندهی زندگی دنیوی و دوری از تعلقات مادی و آلودگی ها و پلیدی ها ، حیات اخروی مطلوب و همراه با سعادت واقعی را بدست اورد. واژه های کلیدی : تربیت ، معاد ، انسان ، ملاصدرا

معاد و مراحل پس از مرگ از اصول دین اسلام می باشد اعتقاد به آن واجب است و به معنای این است که هرکس پس از مرگ دوباره زنده می شود و به جزای عقیده و عملش می رسد. بنابراین در این خصوص دیدگاه هایی از طرف فلاسفه و متکلمان مطرح شده است که در این بین ملاصدرا یکی از شاخص ترین چهره در میان متاخران فلاسفه اسلامی و فخررازی نیز از چهره بنام متکلمان می باشند. نگارنده در این پژوهش به بررسی معاد با نگاهی تطبیقی از نظر ملاصدرا و فخررازی می پردازد.هدف اصلی بررسی و تبین مراحل پس از مرگ از دیدگاه این دو شخصیت می باشد که در نهایت پس از تبین مراحل پس از مرگ به بررسی تاثیرپذیری دیدگاه های آنان از آیات قرآن می پردازد.

مسئله اصلی و محوری در این پژوهش، تبیین دیدگاه ملاصدرا پیرامون موضوع احیاء در عالم آخرت و تفاوت آن در عالم دنیاست. روشن است که این موضوع، مقدمه و پیش‌نیاز موضوع معاد جسمانی است و اگر از جانب ملاصدرا پاسخ منطقی به نقد ناقدین داده شود، بسیاری از مشکلات موضوع معاد جسمانی نیز برطرف خواهد شد. با توجه به اینکه محور اصلی انتقادات وارده بر ملاصدرا، عدم انطباق نظریه احیاء ایشان با آیات قرآنی است، لذا پژوهش حاضر، ضمن بیان انتقادات به مقایسه احیاء در آیات کریمه قرآن و دیدگاه ملاصدرا پرداخته و در نهایت به این نتیجه رهنمون شده است که تحلیل عقلانی از احیاء در عالم آخرت، عود ارواح به ابدان و معاد جسمانی ملاصدرا کاملاً مطابق با آیات قرآن کریم است.

مسئله معاد یکی از اصول ادیان آسمانی است . همه ادیان آسمانی تصریح کرده‌اند که انسان با مردن (مرگ ) از بین نمی‌رود، بلکه فقط از این دنیای محدود به سرای دیگر منتقل می‌شود. آخرین دین آسمانی یعنی دین اسلام بیشتر از سایر ادیان بر این مسئله (معاد) تاکید ورزیده است . آیاتی که در قران کریم درباره مساله معاد آمده است ، دارای وجوه متفاوتی هستند. اگر این آیات با دقت و توجه کافی در نظر گرفته شوند، زندگی انسان را در این دنیا دگرگون می‌سازند. بنابراین انسان می‌تواند در این دنیا که به منزله مزرعه و کشتگاه می‌باشد، برای زندگی ابدی‌اش زاد و توشه فراهم آورد. در طول تاریخ اندیشه، فیلسوفان و دیگر دانشمندان تلاش‌های زیادی کرده‌اند تا مسئله معاد و سرای ابدی را تبیین نمایند. از میان همه آنها حکمت متعالیه یعنی فلسفه صدرا (ره)، تلاش بیشتری را صورت داده است . دیدگاه صدرا در این باره بسیار جالب توجه است . او اعتقاد دارد که فلسفه‌اش میان آموزش‌های آسمانی و تعلیمات عقلی را جمع نموده است . (تالیف بین نقل و عقل) صدرا در کتابهایش اصول مقدماتی را مطرح می‌کند تا این مسئله را به روشنی موجه سازد. اسفار اربعه یکی از مهمترین کتابهای اوست . او در جلد نهم اسار اربعه از دلایلی بحث می‌کند که به این باور می‌انجامد که آنکس که در سرای دیگر باز می‌گردد، خود انسان است . به عبارت دیگر خود انسان به عینه باز می‌گردد نه روح تنها و یا روح انسان با بدن دیگری غیر از بدنی که در این دنیا با آن زیسته است . صدرا (ره) آیات قرآن را در این مسئله به شهادت فرا می‌خواند. تلاش من در این رساله جمع‌آوری آیات قرآنی درباره معاد بوده است . انشاءا... خداوند مرا در این مقصود یاری کند.

هدف از این تحقیق تبیین و شناخت هرچه بیشتر مسئله بدن مثالی و کارکردهای آن از دیدگاه ملاصدرا می‌باشد. انسان گذشته از این بدن طبیعی، بدن مثالی نیز دارد که در مراتب تشکیکی وجود، متقدم بر بدن طبیعی و متأخر از نفس ناطقه است. بدن مثالی ذاتاً مدرک و حیّ است و برخلاف بدن طبیعی با مرگ از نفس جدا نمی شود. مبحث عالم مثال صعودی و بدن مثالی یکی از غامض‌ترین و بحث‌برانگیزترین مسائل فلسفی است که ملاصدرا توانست اثبات و تبیین آن را با ابزار عقل و شهود به نام خود مزین کند. وی پس از تبیین عقلانی و فلسفی بدن مثالی، توانست از این آموزه در حل برخی مسائل فلسفی و کلامی از قبیل رابطه نفس و بدن، مسأله تجسم اعمال و اثبات معاد جسمانی، تعبیر برخی منامات و رویاها و تفسیر برخی از معجزات و کرامات استفاده کند.